Dhaantadu waxa ay foolaadka hore kaga jirtaa ciyaaro dhaqameedka Soomaalida. Waqtiyadii ugu dambeeyay dhadhan gaar ah ayey samaysay, markii Miyuusig lagu ladhay. Magaciisa oo dhamaystirani waa Cali Bashiir Cabdi, waxa uu ku dhashay degmada Cadaadle ee gobolka Shabeele. Badi soomaalidu waxay leeyihiin Naanays oo waatii la odhan jirey, “Nin bilaa Naanays ahi Waa Ri’ bilaa gees ah”, haddaba iyadoo taasi jirta, ayaa haddana dadka fanka ku jiraa leeyihiin Naanayso lagu sooco, Naanaystiisuna waa Cali Dhaanto, wallow ay jirtay Naanays muddo kooban loogu yeedhi jirey, oo ah Cali Dhaqan haddana Tan ayaa ka awood batay. Magacii iyo Naanaystii ugu horeeysay ee loogu wanqalaa waxa uu ahaa Cali-Xaydar.

Xilliyadii dugsiga Hoose Dhexe uu ku jirey, waxa uu qaadi jirey Heesaha Qaraamiga ah. Islamarkaan waxa uu ku wanaagsanaa Qoraalka, Sawirada iyo Farshaxanka. Jigjiga ayaa uu usoo guurey, isaga oo la hoorraya jeceylkii Fanka, gaar ahaan Heesuhu kama hadhin. Nasiibku waxa uu ku beegay Koox-Faneed dawladda deegaanka Soomaalida loo samaynayey, kuwaas oo tartan loo qabanayey.Tartankii ayuu galay waanu ku guulaystay. Sanad ka dib waxa uu Ibo-furay duubidda Heesaha. Jigjiga ayaa uu Tooshka iyo Tiriigga Fanka horqaaday oo Magaca Boqorka Dhaantada loogu Wan-qalay. Dib waxa uu ruux ugu afuufay oo luxudka kasoo kiciyey, Hees dhaqameedkii Dhaantada oo aan soo dhaafi jirin Bar-kulannadii Baadiyaha iyo gegidii Geel-jiraha.

Bog taariikheed cusub ayaa uu ufuray Fanka deegaanka iyo Dhaantada. Xilliyadii hore dhaantadii qaydhinka lagu budlin jirey, ee gegida buska iyo awaaruhu ka kici jirey kolka ay garangarta dhulka qabadsiiyaan Baarleex, Qaryaan Raaxeeye, Mataan Ciideed iyo raggi caanka ku ahaa dhaantada hadda waa loo labisay oo bog qurux badan ayaa loo furay.
Dhaantadii ugu horeysay ee uu masraxa iyo Mawjaddaha Fankaba kusoo fuulay, waxay ahayd tan hoos ku qoran:-

“Hidaa lagu ababiyoo
Hooyadii dhashaybaa walee
Hufane dhaqankeena wacan
Haboon ku barbaarisee”.
Dhaantadani ma gaadhin meel fog balse’ tii ku xigtay oo ahayd Codka Wiilkoow ayaa rajo weyn muujisay. Dhaantada Codka wiilkoow, waxa la qaaday gabadh lagu magacaabo Aamina.
“Codka Wiilkoow
Yaa cajalad ku duubta
Naa gobeey
Saddex way gurguurtaan
Gobeey biyo dooxa
soo galayee
Naa gobeey diinkuba
Wuu gurguurtaaye
Codka wiilkoow
Yaa cajalad ku duubta”.

Jiraalka fankiisa mar kaliya ayaa uu gooyay xawaare layaable, oo shacbiyadda Cali-Dhaanto la jaartay daraaruraha loogana baaqay meel fog, waa kolkii uu dabka kasoo qaadday Dhaantada ah:-

“Yarta dheereey hadaad
dhuunta mari lahayd
Sida dheeftaan
Caloosha ku dhigan lahaa
Sida dhoolka hilaaca
Ama dhaysta daruurta
Dhexyareey dhaayahaygu
Way ku dhawranayaan
Kuma dhaafi karaayee
Dhooleey dhexda ma is qabsanaaye”.

Hees-Dhaanteedkaasi waxa curinteeda lahaa, nin magaciisa lagu sheeggay Najiib. Taasi oo loogu talo-galay Afada uu guursaday Cali-Dhaanto. Sida uu ku sheeggay xog-wareysiyo laga qaadday isaga iyo Axmed Budul, oo wada socda ayaa yimid golihii kooxda oo ay fadhiyaan, Najiib iyo Musiishan Cabdi-Beele kuwaasi oo ugu bushaareeyey in ay heestan tuman ugu talo galeen arooska Cali. Meerisyo ka dhinaa dhaantada ayaa uu Axmed Budul ku daray. Kolkii munaasibadda Arooska dharaar qudhi ka hadhsan tahay, ayuunbaa si kediso ah xukuumaddii deegaanku ubaxday safarkii “Ubbo-Quusiis” ee uu hoggaaminayey Cabdi-Iley. Cali iyo kooxdiisiina shidhka gaadhiga loo saaray. Soomaalidaa ku maahmaahda nimay meeli u cadahay meeli ka madoow, Cali guurka iyo guri-galka ayaa umuuqda. Maankiisa waxa ka guuxaya tuducyo kamid ah Heestii Balad-Weyn ee abu-Hadra:-

Cali Bashiir Cabdi, waxa uu ku dhashay degmada Cadaadle ee gobolka Shabeele. Badi soomaalidu waxay leeyihiin Naanays oo waatii la odhan jirey, “Nin bilaa Naanays ahi Waa Ri’ bilaa gees ah”, haddaba iyadoo taasi jirta, ayaa haddana dadka fanka ku jiraa leeyihiin Naanayso lagu sooco, Naanaystiisuna waa Cali Dhaanto, wallow ay jirtay Naanays muddo kooban loogu yeedhi jirey, oo ah Cali Dhaqan haddana Tan ayaa ka awood batay. Magacii iyo Naanaystii ugu horeeysay ee loogu wanqalaa waxa uu ahaa Cali-Xaydar.

“Saw taliye baaso
Ba’anoo warmoogii
Taydii ma beenayn
Biri May xumaato
Baatroolki daato
Ka wadaa bukoodoo”.

Waloow markii la baxayey lagu dagay in dhul dhaw laga soo noqon doono, haddana taasi biyo col-dhaanshay ayey noqotay. Maadaama arooskii baaqday, Dhaantadii deegaanka Bulaale ayaa markii ugu horeysay lagu qaadday. Maalmo dabadood Cabdi-Iley oo Dhagax-Buur kaga hadhay, ayaa soo gaadhay oo amray in meel kasta oo ay maraan laga shido Dhaantadaasi. Hal muceedka heestaasi daraaddeed, ilaa sideed iyo toban Cisho ayey Yarta dheereey sii hayeen. Dabarka ayey goosteen Keydka Dhaantooyinkiisa hir-galay. Badda-Jawle,Orka dhaantada
Balxaroobaad,Tamuush, Geenyo,Timo-Sadaraleey,Boggaygaa ku taba,Suqra I.Q.K.B.

Magaalowga Dhaantada iyo soo kabashadeedu, waxa ay fursad siisey dhalinyarada ku koray Bandaradda si ay uga bogtaan Hidihii soo-jireenka ahaa ee Soomaalida. Inta badan muuqaallada, codadka iyo miyuusigga ku lamaani waa Fariin-Sidde aamusan oo mug weyn. Muuqallo xilli hore ay dadka ugu dambaysay ayey Dhanatada Casriga ahi ladhkooda soo kicisay, oo waxa suurto-gal ah in ay dhaayahaagu qabtaan inta heestaa dhaantada ahi socoto:- Maysin daaqaya, Maal dararay, Geel-Durduuranaya, gurbood adhi la joogga, Waayeel shax ciyaaraya, Hooyo hadhuudh tumaysa, doogsin dhuleed iyo Hadhuub la culayo. Hal gole dhaanteed ayey ku kulmayaan Doobab saarku biyo-dhigay, oo labadii Qayd ee Maxamuudiga ahaa [Go’yaal Cadcad] ku joogga iyo Shabaddo curub ah oo ku lebisan Saddex-Qeydkii, Subeeciyaddii, Dhaclihii, Boqorkii iyo Kuushii Cunaabiga ahyd. Malaha xasuustayda muuqaalkaasi waxa uu Af-naqay, meerisyo kolka Gu’gu curto fiid-cawlka dhalinyaradu ku banaysan jireen Baashaalka, Farxadda, Haasaawaha iyo Isu-bulshaynta oo ahaa:-
“Ma kufriyin ilaahoow
Sacabkaa kalkii galay”.

Kacdoonkii dhaantadu soo dhaaf Dhagax-Buur, Jigjiga, Godey iyo Dhagaxle, oo sidii Cabdi-Sinimoo Balwada ubaadi-goobay laga soo dabaqaad :–

“Balwadii baxasatoo
Baray qabatee
Bigfoor maku baadi goobnaa”.

Hargeysa ayaa hugunka dhaantadu gilgilay oo munaasibadaha laga daaray. Muqdisho ayaa laga muusooday, muraaqo darteed ayaa masrax walba laga tumay. Dhaantadii waxa uu ka gudbiyey Bad-Weynta Yurub iyo Afrika isku xidha. Musiishano Iswiidhis ah ayaa hadda garbihiisa tuman, oo Istookhoom ayuu Lix sanaba ka tumayey Heellada. May noqon Dhaantadii mid baraq-Jabta, balse xidigeedii waa widhwidhay Axmed Budul, Bashiir Jaawi iyo Nuur-Caraale ayaa saaxada subaxyo kale ku waabariistay oo kusoo biiray safkii Cali Dhaanto. Hal la seeggay ayaa jira oo inta badan Suugaanta Cali gaar ahaan Dhaantadiisu kaga gedisan tahay faciisa dheela, ee Dhaanteeya inta badan Dhaantooyinkiisa jacaylka ubadani waa dooni dalxiis oo dhul aanad maqal ayaa kaaga kordhaya.

Cali Dhaanto iyo Laxanadii Luxdanaa ee miyuusigu wehelinayey waxa ay raxle, Jiib, Jaan iyo Qoor-Jebinba leh ku dileen dhagtii maqashay ee maalmo dhugatay. Dhinac kale oo bilay Fanka cali ayaa jira oo waa Hal-abuur curin kara Hubkii darandooriga ahaa ee uu ganayey, Dhaantada Geenyo oo kamid kuwa ugu midhaha wanaagsan ayaa uu alifay isaga laftarkiisu. Intii aan waraysiyadiisa daawanayey waxa ii soo baxay Cali inuu yahay Qalanbaawi Hadal-yaqaanimo iyo Maadba Isku darsaday, oo Hobollada kale waa ka gaar xagga hadalka mararka qaarkood kaba aftahansan Suxufiyiintii waraysanayey. 14-Sanno ayaa uu fanka ku jirey waxaanu noqday Tabliiq Faneed, iskaga dab qaadday oo u ciyaar guday Dubaay, Garoowe, London, Fiilaan, Muqdisho iyo Hargeysa. Silsilada Wardoon ayuu bilaabay, Heestii ugu horeysana waxa sameey Xasan Xukun Garaad. Silsild bur iyo biyo loo kala baxay ayey noqotay. Cali-se daltabyo ayaa uu muujinayaa kolka uu fariimaha dabacsan soo dirayo Isbedelada geeska gaar ahaan dadkii Soomaalida ah ayuu war ka doonayaa.

“Intaan dibadda iyo
Dal shisheeye jirey
Dadkii DDS-oow
Waan idiin darsaday
Aan dawoobee
Warkiina ma iisoo dirtaan
Diraacdiyo abaartii
Masoo doogsateen
Dayrtii iyo sidee
Roob idiinku da’ay
Doogii masoo baxoo
Awrtii ma doobidaa
Dalkeeni ma nabad qabaa”.

“Intii Hore aakhiraynu jirnee
Iftiinka hadaynu aragnee
Ilaaheey mahadiisa weeye”

Taladdaba kumaan darin dugsiga aad subaxii ku kalahdo, Jawharad Faneed iyo Jilaa bashaash ah ayaa la jaara. Maqalida magaciisa iguma yara, balse aragiisu waa ii dhinaa. Gelin dambe goor ay casar dabadii tahay ayaa aan u dhaqaaqay xagga gurigiisa. Galabkaasi waan Xasuustaa waxa uu ku labisnaa shaadh buluug ah iyo macawiis Abu sarande ah. Kaabadda gurigiisa ayuu fadhiyey. Laba nin oo aanu isku fasal ahayn ayaa ila socday, Mar waan muunsooday oo waxa aan aad ugu bogay, inaan arkay mid ka mid ah boqoraddii Masraxa Soomaalida. Mar kale dayac ka muuqday ayaa idareensiiyey, inaanu tol faneed oo garab jooggaa aanu jirin. Sheeko badnaan iyo Farxad ayaa wajigiisa la widhwidhayay. Wallow uu xilligaas xasuus ahaan aanu wacnayn, haddana cajiib ayuu ahaa taagtiisa! inaad ka caajisina waa uu jeclaa.

Gabadh uu dhalay oo haysay ayaa kulankaasi nagu wehelinaysay. Qisooyinka aan xasuusto waxa kamid ah, tii Nikaaxa ee Macalin Casayr, Haraatidii uu Huryo tiyaatarka kaga tuuray, Kamankii ay xaddeen, Riwaayaddii imaam laba-raad iyo Ina-Cigaal wixii dhex maray. Intaan la fadhinay Magac weyn iyo arag weyd ah ayaa iimuuqday. Caqaar yar oo Jaad ah buu maalmaha qaar burburin jirey, dharaarta uu cuno aadbaan ujeclaa oo  aadbuu noogu sheekayn jirey, annaga oo waxba weydiin. Xiiso weyn ayey aragtidiisu ii ahayd, nasiib daro waxba kamaan se qorin.

Hal sawir ayaa aan ka qaadnay, sawirkaasina nooma suuragalin inaanu ilaalino. Waxa uu noqday Raacii iyo lodkii ugu horeeyay ee bilaabay Fanka Soomaalida. Fanka oo aan qalab, dawlad, Tiyaatar iyo Dumar toona lahayn ayaa uu bilaabay. Ismaaciil Cabdi Ibraahim Guure(Xaaji-Basbaas) Sida uu sheeggay 1942-Kii ayaa uu ku dhashay Ood-Weyne, wallow dad kale ay weriyaan inuu dhashay dhawr iyo Soddonkii.   Kuugbuu(cunto kariye) ayaa uu ka noqday Berbera. Waa halka uu ka raacay magaca BASBAAS, ee. keddib Cadan ayaa uu tagay oo laga mastaafuriyey, markii uu Gabay utiriyey qolyo ay tol ahaayeen. Saddex hiboodlahan isku darsada Mu’alif’nimada, Jilaamimada iyo Alxaan sameeyanimada wuxuu ahaa mir arrimahan ku xeeldheer.

” Maansada anoo Toban jiraan Taabud ku ahaaye,
Aan tusmeeyo caawoo kalaan tixo ka sheeggaaye,
Haddii aniga lay Toocsadoo, lay tixgelin waayo,
Toorey nin xidhan oo Libaax dhagax ku tuuryeey,
Oo taladii diidayoo waliba is yidhi soo taabo,
Tabtii lagu yiqiin aakhiruu kaasi tagayaaye”.

1957-nadii ayaa uu kasoo noqday xilligaasi oo ku biiray [Kooxdii Walaalaha Hargeysa]. Waxa uu yeedhay Gu’roon jire iyo Cali Faynuus, markii uu riwaayadii ugu horeysay ee “Isutuur ana haatan lay tali” iyo mid kale  ka qayb qaatay, ayaa uu Cabdi-laahi Qarshe ku yidhi “Jooji Actors-ka ayaa aad ku wanaagsan tahee”. Sidaas ayaanu badweynta jilaanimada ku muquurtay. Maxamed Aadan Dacar oo ka mid ahaa, dadkii fanka in ay soo galaan uu horseedka ka ahaa Basbaas ayaa aaskiisii ka dul yidhi sidan:-
“Anagu Dacawooyin baanu ahayn, Isagu na Libaax buu ahaa”.

Qofkii saddexaad ee riwaayad sameeyay soomaali ba ayaa uu ahaa. Kolka laga tago Cali Sugule iyo Xuseen Aw-Faarax oo tii koobaad iyo Labaad Hal-abuuray. Dhanka kale, Lixdii Majaajileyste ee ugu horeeyay Soomalida ayaa uu kamid noqday. Abwaan/Majaajileyste Ismaaciil Cabdi Ibraahim Guure Basbaas.
Dadka la falgala hadba door ay Riwaayadda ku leeyihiin, ayaa uu kow ka ahaa. inta badan Odayga reerka ayaa uu ku meteli jirey.  Xasuuso Masrixiyaddihii uu kasoo muuqday ee kala ahaa:-

1. Dab jacayl Kari’ waa
2. Jin iyo Jacayl
3. Isu-tuur ana haatan lay tali
4. Wad iyo Wacad
5. Galbeed waa la Xoreeyay
6. Bidaari sibiqbay kugu gashaa
7. Beeneey waa Run
8. Dan iyo Carago
9. Masiibadu aduunyada iyadaa umacalina
10. Bad Jacayl
11. Aw-Bustaale
12. Calafkaa kuma Seego
13. Booraan Hadimo.

Barnaamijkii riwaayada Raadhiyaha ee [dalmar] oo uu daadihin Jirey Maxamed Cumar Huryo, ayaa uu aad uga dhex muuqan jirey. 1970-kii Waxa la mideeyay Walaalihii Hargeysa iyo kooxdii ciidamada, waxaana loo bixiyey WAABERI. kooxdaasna waa uu kamid noqday, maadaama oo uu Fanka kasoo bilaabay “WALAALAHA HARGEYSA”

Haddii Cabdi-laahi Qarshe lagu xasuusto Miyuusiga BBC-du kusoo gasho, Xaaji-Basbaasna waxa lagu majeeran doonaa Miyuusiga [Astaan] lagu furo, iyo warka  idaacaddaha Raadiyoow Hargeysa iyo Muqdisho. Nasiib darro Raadhiyoow Hargeysa waa laga mabnuucay, sababo siyaasadeed dartood. Isku talowgii Fanka ee Koonfur iyo Waqooyi ayaa uu xadhig iyo handadaadba umutay, Xaaji-Basbaas AHN. Doorka matalaadda dumarka Maxamed Cumar Huryo ayaa uu ugu jeclaa. Wallow ay jiraan rag badan oo matali jirey booskaa dumarnimada, oo ay kamid ahaayeen:-  Maxamed Soofe Kaneeco, Cumar Dhuule, Asbaro, Jigjigaawi, Daahir Caajil iyo Maxamed Yuusuf. Basbaas Mar wax laga weydiiyey shaqsiyaddii Maxamed Cumar, Huryo oo jaal dhaw ay ahaayeen inta badan riwaayaddaha wada geli jireen, waxa uu yidhi ” Waxa uu ku meteli jirey Carab, Habar,
Xabashi iyo oday joogarbuu ahaa Huryo”
…..

Saddex Jiil-Faneed ayaa uu soo gaadhay, kalkiisii iyo bilowgu Fanka/Cahdigii Qaraamku awoodda badnaa, Kii Dhexe [Xilligii kacaanka ee Fankuu doobayayey], iyo Fankii burburkii dawlada dabadii sii jirey. Hal-abuurka gadiisa ah waxa uu kaga gadisnaa, in uu ahaa laba Nololeed le, Miyiga Geel iyo adhi ku dhaqda, magaaladana deganaa, oo Khaatumo ayaa uu iska deganaa.

“Miyigu waa ina dhaamaaye
Reer magaal waxbaa udhiman”.

Looma badalin shaqadiisa Muqdisho intii uu noolaa, hal mar oo ay riwaayad qaadeen mooyee. “Muqdisho waligay ma tagin,saddex jeer ayaa lay badalay oo waxa aan idhi, Geel iyo Adhi ayaa ii jooga ee halkaas maxaan ka doonayaa”.

Laba hablood iyo Wiil ayaa uu dunida kaga tagay. Hargeysa ayaa uu Ku Geeriyooday 4|Marso|2018-kii, Xabaalaha masalaha Hargeysa ayaana 5-Maarso lagu aasay. Qodbaa dhacay, bog kale ayaa xidhmay. Warka dhiilada leh iyo wuu dhintey ayaa is qabsaday.

Milicsiga maalmaheedii qurxoonaa iyo mucjisadii faneed ee Hibo Maxamed Gudoon- Hibo Nuura, waa mid aan laga daalayn lagama dhargaana ah. Dal jacaylka ay dal-tabyadu horseeday ayaa uu Foolkeedu kugu salaamayaa. Xiiso gooni ah ayey kuu samaynaysaa maqalka ama Dhagaysiga qof 40 sanno ka hor Xidig ka ahaa, Masraxyadii Muqdisho iyo magaalooyinkii Soomaalida. Deegaanka Dila oo ka tirsan gobolka Awdal ee Somaliland ayey ku dhalatay 1954-kii.

Hibo Maxamed Nuur oo loo yaqaanay “Hibo Nuura” waxay ku dhalatay Soomaaliya sanadkii 1954. Hibo Nuura waxay bilawday mihnadeedii miyuusigga iyadoo dhalinyaro ah sanadkii 1968. Waxay caan ku noqotay xubinimada kooxda Waaberi ee muusigga Soomaaliyeed 1972-dii. waxayna caan ku noqotay fasiraadda heesaha jacaylka iyo heesaha waddaniyeed.

Dugsigii H/dhexe isla Boorame ayey ka bilowday oo ay muddo ku sugnayd. Hibo Nuura waxa ku jirtey ruux faneed oo caruurnimadii soo bilaabantay sida ay ku sheegtay waraysi laga qaaday … “ehelka iyo dadka guriga joogga ayaan marka ay fiidka gaadho ugu luuqayn jirey, heesaha aan ka maqlay idaacadda. Islamarkaana ka dalban jirey lacag maadaama aan caruur ahaa, ilaa ay i siiyaana ma aan maqashiin jirin codkayga. Baddanka heesaha kasoo gala rikoodhkana waan xifdiyay”.

Kolka ay dadku arkaan codkeeda waxa ay odhan jireen tani ka sokoyn mayso Idaacadda. Hadalkaasi waxa uu gaadhay qalbiga oo waa ay guntatay! Hooyadeed iyada oo yar ayaa ay dunida ka socdaashay. Ceerigaabo ayaa uu aabaheed Qaadi ka ahaa. Afar iyo toban sanno jir kolkii gu’geedu ahaa ayaa ay Fanka kusoo biirtey. ….laabta waxa ay ku xidhatay in ay kolka ay korto Fanka gasho, hadhkeeda ayey eegi jirtey bal in dherer ukordhay oo dhuxul ayey ku xariiqi jirtey kolba inta ay istaagto. Saynab Xaaji Cali Baxsan ayaa kaalin weyn ka qaadatay soo gelitaankii fanka ee Hibo-Nuura. Jacaylka faneed ee ku jirey darteed Xilligaasi waxa ay kaga daba tagtay Hargeysa, Berbera iyo Burco waqtigaasi oo ay dhigaysay…. “DARUURBAAN FILAYAAYE CAR YAAN DAADKU KU QAADIN” Markii dambe ayaa ay tidhi Saynab:- “Inantani ilaa Hargeysa ayey ina daba socotee, Beerdilaacshoow tijaabi waa ay inaga hadhi waydee”.

Saynab Xaaji Cali Baxsan odaygeedu waxa uu haystay fanaaniinta Milatariga, Hibo na waxa ay ka doonaysay inay fanaaniinta Milatariga qorto. Saynab waxa laga beddelay Raadiyoow Hargeysa oo milatarigaa loo badalay. booskeedii ayaa banaanaaday sidaa darraadeed gabadh baa loo baahday halkii Saynab gasha. Sahra Axmed, Jamaad iyo Hibo Nuura ayaa utartamay, waxa aana ku guulaysatay Hibo-Nuura. Mustafe Xaaji Nuur oo agaasime ka ahaa Idaacadda iyo guddidii kaleba iyada ayaa ay doorteen, maadama oo aanay Sahra ka cod wanaagsanayn, sababo deegaan! oo ay ka mid ahaayeen Baahida loo qabbay gabadh Reer Boorame ahi inay Raadhiyoow Hargeysa ka shaqayso. Dhawr bilood ka dib Muqdisho ayaa loo soo badalay. Heesteedii koobaad ee

“Naf jacayl haleelay
Hawl waayi maysee”,
waxa alifey Max’ed Cumar (HURYO).

Fanaaniintii dhexe ayaa ay ka mid ahayd. Dalka Jayna(Chine), ayaa loo direy oo ay nasiib uheshay laba bilood kolkii ay Muqdisho joogtay. Iyada oo la raaciyey hoobalo baddan oo ay ka mid ahaayeen Maandeeq, Marwo maxamed, Daleys, Hibo-Nuura iyo Maryan Mursal, si ay wax ugasoo bartaan. Lodkii lagu bilaabay tiyaatarkii qaranka ayaa ay ka mid noqotay. Sidaa si leeg naMasrixiyaddihii ugu wanaagsanaa ee xilligaasi ayey kasoo qeyb qaadatay.

Hibo Maxamed Nuur, oo caan ku ah magaca Hibo Nuura, Hibo Maxamed Nuur, waa mid ka mid ah fannaaniinta Soomaaliyeed ee ugu caansan ee dhashay 1954.

Aragtida iyo Maqlida magaceeda Hibo Maxamed Gudoon [Hibo-Nura], judha ba waxa si darandooriya kuugu soo hoobanaya, Codkii jaad-gooniga ahaa ee Kor, hoos iyo dhexe’ba laga qaadi jirey. Guubaabintii iyo heesihii Waddaniga ahaa ee ay kow ka ahayeen,…. Geesiga dhulkiisa iyo Afrika waa Dhulkaygii. Heesihii beer-laxawsiga,Catowga/jibaad,amaanta iyo qiiradaba lahaa ee ay kusoo ban-baxday waxa ka mid ahaa:-

“Waadigan se liitee
Leexadu ku sidatee
Hadba laan cuskanayee
Maxaa luray naftaadii”.

“Ragganimo lasoo xulay
Oo aan xisaab layn
Adaa lagugu xoojee
Ku xurmeeyey sidii waalid
Ku xafiday sidii ubad”.

“Geeluba Naf-doogliyo
Nugaal waa ku dararaa
Meelay nabadi joogtaa
Haddii aan ku nacay beri
Igu noqoyoo warankii
Jacayl buu nabsigii dhalay”.

“Raganimo lasoo Xulay
Oo aan xisaab layn
Adaa lagugu xoojoo
Sidi waalid ku xurmeeyay
ku xafiday sidii ubad”.

“Laaleys dusheediyo
laag iyo xaraar dheer
laan gebi ku taaloy
lulayaan dabeyluhu “

Riwaayadii ugu horeysay ee ay ka qayb qaadatay, waxa ay ahayd Gaara-Bidhaan. oo ah riwaayada ay ku jirtay heestii saadaasha dhabowday noqotay,midhaheedana uu laha Abwaan Xasan Sh.Muumin Gorod ee ay Maryan Mursal qaadi jirtey :-

“Darbiyadan dilaac iyo
Daarahan burburay
Siigaadu dabooshoow
Awaaye dadkiinii
Ma duumaa laysay
ma daacuun
Garaad daran naftaydii
Degalkani gaboobuu
Jidhku kuu damqanayaa
Haku daalin haku doodin
Amarkaa kaa da’ weyne
Daawo hore udhaaf “

Intaas wixii ka dambeeyay waxa ay iskaga dab qaaday Masraxa riwaayaddaha oo unoqday Tusbax furtay,waxaanay ka qayb gashay riwayaadaha kala ah:-
– Ninkii Hadimo Taliyoow Adigaa uhalis ah.
– Gaal iyo Islaam Gabdhoow yaa idin leh
– Doob qalanjadii gabay
– Dhado roob noqon wayday
– Yaa uwan-qalay waqtiga I.Q.K.B

Markii ay labo sanno ku jirtay fanka ayaa la guursaday, waxaana guursaday Axmed Cabdi gaboose oo ahaa nin magac leh. Waxaanay ka mid ahayd sababihii aanay qoyskoodu fanka ugu diidin maadaama la guursaday. Hibo Nuura waxay kasoo jeedday qoys aqoonyahan iyo culimo ah. Gabayaa ayaa uu ahaa aabbaheed, Heesta Qaranimo ee ay qaaddo hibo gabay ahaan ayuu utiriyey intii aanu dhiman.

Bilad caalami ah ayaa lagu gudoonsiiyey magaalada Los Angeles ee dalka Maraykanka 14-dal oo ay Soomaaliya ka mid tahay fanaaniintoodii ayaa la gudoonsiiyey biladdo. Masraxa Magaalada Toronto ee dalka Kanada ayaa lagaga xaday biladaasi xilligaasi oo la tusayey dad kasoo qayb galay Munaasibad loo qabtay Hibo-Nuura. Sidoo kale Soomaalida Kanada ayaa 2011-kii iyaguna ku maamusay bilad sharafeed. Hibo-Nuura Saddex bilood ka hor burburkii dalka ayey Aabaheed oo xanuunsanaya Dalka Jarmalka gaysay. Muddo yar ka bacdina dalkii baa dumay taasi ayaa sababtay in ay dalka Jarmalka iska dhiibto.

Waxay isku dayday inay barato Garaaciddii Organka,dugsiga Miyuusikada ayey gashay si ay uga barato garaacistiisa. Qoristiisa iyo akhriskiisa kolkii ay baratay aabbeheed ayaa ka dardaaray miyuusigada xaaraanimadiisa, oo uu isagu aaminsanaa. Halkii ayey ku joojisay buuggaagtiina ku gubtay islamarkaana faraha kaga qaaday. Hibo waxa ay heeso talan-taali ah la qaaday Fanaaniin baddan oo ay ka mid ahaayeen, Cabdinaasir macalin, Rooraaye, bashiir xadi, Xasan aadan, Juba, Axmed cali cigaal, Maxamed yuusuf, Shay mire dacar, Ilma mooge, Nakruuma, maryan mursal, iyo Magool. Dadka qaar ayaa ku tilmaama gabadhii ugu nin la heeska badnayd. Mu’alifnimada suugaanta ayaa aan ka madhnayn oo ay bilowday intii ay qurbaha joogtay. Curinteedii koobaadna waxa ay dibadda timid xilliyadii ay Hoggaamiye kooxeedyadu Muqdisho qasayeen ay isku hirdinayeen. Waa kan tixdii ugu horeysay oo Gabay ee ay tirisay:-

“Dhawaaq dhawaan soo dhacoo kiciyey dhiigayga
Dhambaal heesaha oo aan diri hadaan dhab uga faaloodo
Dhulkii aan ku dhashee dhalaanimo ku weynaaday
Dhexdiisii kasoo baxee dhibaatadu iga soo saartay
Waxa la yidhi dhabay korodhay wada dhamays yeeshay
Dhalanteed qabiil la dhadhabaa dalkeenii dhidibada usaaray”.

FG.Waraysigan oo ay si hagar la’aan ah ay u burqatay Hibo-Nuura waxa ka qaaday Cabdi-Qaadir Faarax Dulyar Kalsan TV ayaa baahisey hadda se waxa aan ka daawaday Kanaalka Hawraar oo iyaduna kasoo xigatay Kalsan.