Dowladda Soomaaliya ayaa walaac xooggan ka muujisay go’aanka Midowga Yurub uu ku hakiyay taageerada gargaarka Soomaaliya, kadib markii la masuqmaasuaqay badarkii loogu talagalay shacabka ku barakacay gudaha Soomaaliya.

Maalmo kahor Hay’adda Maareynta iyo Musiibooyinka Qaranka ee (SoDMA) ee dowladda federaalka ah ee Soomaaliya oo warsaxaafadeed soo saartay ayaa qaaday tallaano culus, kadib go’aankii Midowga Yurub ee lagu joojiyay dhaqaalihii ay siin jireen hay’adda cunnada adduunka ee WFP, qeybteeda Somalia, sababo la xiriiria musuq.

“Hay’adaha u xilsaaran bixinta Gar-gaarka bini’aadanimo ee Dowladaa Soomalia heer Federaal iyo heer Dowlad Goboleed intuba waxa ay halkan ku cadaynayaan in gebi ahaanba ay mamnuuc tahay in lagasii ganacsado Gar-gaarka sare ku xusan haddii ay ahaa laheyd Cunto, Daawo, ama Qalabka kale ee Hooy ahaan loo isticmaali karo,” ayaa lagu yiri warsaxafadeed kasoo baxay.

Sidoo kale, dowladda federaalka Soomaaliya waxa ay iska fogeysay inay ku lug leedahay gargaarka la sheegay in lalunsaday, kadibna sababay go’aanka kasoo baxay Yurub.

“Gar-gaarku wuxuu waxtar mug leh oo leeyahay badbaadinta nafta dadka nugul, sida Barakacayaasha, Caruurta nafaqa daradu heyso, iyo Hooyooyinka. In kasta oo Dawladda Soomalia ay hore u cadeysay ineysan qeyb ka aheyn Gar- gaarka la sheegay in lalunsaday, hadana Dawladu waxey mar walba ku boorineysaa dhammaan Bahda Gar-gaarka Beni’aadenimada ka shaqysa,” ayaa mar kale lagu yiri bayaanka Ururka Midowga Yurub.

Qoraalka ayaa intaasi sii raacinaya “Haddey Soomaali yihiin iyo haddii aysan aheynba in leexsiga Gar-gaarka Beni’aadanimadu uu yahay ficil an sinaba loogu dul qaada karin.”

Dowladda oo ka walaacsan in go’aankaas uu uga sii daro karo cunno-yarida ka jirta Soomaaliya, sida uu sheegay guddoomiyaha hay’adda maareynta musiibooyinka qaranka Soomaaliyeed ee SODMA Maxamuud Macalim Cabdulle.

Sida uu yiri guddoomiyaha hay’adda SODMA Maxamuud Macalim Cabdulle “Waa wax si cad noo khuseeya tani, xaaladdu weli waa halis. Ku dhawaad Afar milyan oo muwaadiniinteena ah ayaa wali loo tixgalinayaa in ay cunto yari heyso, iyada oo 20% dadka oo dhan ay hadda barakaceen,” ayuu yiri guddoomiyaha SODMA Maxamuud Macalim Cabdulle.

Waxa uu intaas kusii daray “Ku dhawaad hal milyan oo qof iyo 1.5 milyan oo carruur ah ayaa halis ugu jira nafaqo xumo. Markaa waa xaalad aad u adag guud ahaan.” Sidoo kale waxa uu ka dhawaajiyay in Soomaaliya ay haata isku diyaarineyso saameynta duufaanta El Niño, oo laga digay inay ku dhufan karto qeybo kamid ah magaalooyinka dhaca xeebaha ee dalka. “Soomaaliya waxaa soo food saartay daadad xooggan oo ku dhawaad barakiciyay hal milyan oo qof, dhibaatooyinka soo socda iyo fatahaadaha ayaa barakicin doona dad intaas ka badan. Ku dhawaad 50% dadku waxay halis ugu jiraan cunto yari waxayna u baahan doonaan gargaar bini’aadantinimo oo degdeg ah.”

Guddoomiyaha ayaa ugu dambeyntii waxa uu sheegay in go’aanada noocaan ah ay halis galin karto hanaanka ay hadda wax ku socdaan, “Waa arrin halisteeda leh in deeq-bixiyeyaasha iyo beesha caalamka ay go’aansadaan in la hakiyo gargaarka Soomaaliya.”

“Go’aannada noocan ah iyo kan himika wuxuu si dhab ah u saameyn doona dadka ugu nugul dalka,” ayuu sii raaciyay hadalkiisa isaga oo tilmaamay walaaca la xiriira go’aankii Midowga Yurub uu ku hakiyay dhaqaalihii uu siin jiray hay’adda cunnada adduunka ee WFP ee gudaha Soomaaliya.

Si kastaba, Hakinta Midowga Yurub ayaa la sheegay inay tahay mid kumeel-gaar ah, ayna timid kadib markii baaritaan ay sameysay Qaramada Midoobay lagu ogaaday xatooyo baahsan iyo ku takrifalka lagu sameeyay gargaarka.

Musuq-maasuqa Soomaaliya ka jira ayaa la xiriira inta badan heerka la sheegay in uu musuq-maasuq ka jiro gudaha hay’adaha dowliga ah iyo kuwa gaarka loo leeyahay ee Soomaaliya marka loo eego cabbirrada rasmiga ah, tillaabooyinka ka hortagga musuq-maasuqa ee looga gol leeyahay in wax looga qabto arrimahaas, iyo sidoo kale is-maandhaafka siyaasadeed iyo isbeddellada qaabdhismeedka dowladda ee saameeya daah-furnaanta.

____

Xigasho: Caasimada.net

Madaxweynaha Turkiga Recep Tayyip Erdogan ayaan la dhacsaneyn midabka dhalaalaya ee loo adeegsaday naqshadeynta hoolka shirarka ee Golaha Guud ee Qaramada Midoobay, isagoo soo jeediyay in uu aad ugu eg yahay calanka qaansoroobaad ee LGBTQ.

“Mid ka mid ah arrimaha sida aadka ah ii dhibaya… waa in marka aad gelayso Golaha loo dhan yahay ee Qaramada Midoobay, aad ku aragto midabada LGBT ee jaranjarooyinka iyo meelo kale,” ayuu Erdogan u sheegay saxafiyiinta Aqalka Turkiga ee New York Jimcihii, sida laga soo xigtay. waxaana qoray wargeyska Duvar.

“Immisa LGBT [dad] ayaa hadda adduunka jooga? Si kasta oo ay xaq u leeyihiin tallaabooyinkan, kuwa ka soo horjeeda LGBT sidoo kale waxay leeyihiin xuquuq badan, “ayuu yiri hoggaamiyaha Turkiga. Waxa uu intaa ku daray in uu jeclaan lahaa in uu kala hadlo Xoghayaha Guud ee Qaramada Midoobay Antonio Guterres wax ku saabsan midabada Golaha Guud lagu sharaxay, isagoo xusay in “tani ay tahay arrin bini’aadantinimo, waxaana loo baahan yahay in aan ogaano inay jiraan dad ay tani dhibayso.”

Erdogan waxa uu si cad ula jeeday 17 midabo oo kala duwan oo astaan u ah Yoolalka Horumarinta Joogtada ah ee Qaramada Midoobay (SDGs), kuwaas oo loo isticmaalo qurxinta derbiyada iyo jaranjarooyinka hoolka Golaha Guud. Erdogan, oo mar saddexaad loo doortay bishii Maajo, wuxuu si joogta ah u weeraray bulshada LGBTQ inta lagu guda jiro khudbadaha ololaha, isagoo isu muujiyay inuu yahay difaac adag oo qiyamka qoyska illaaliya.

Xiriirka isku jinsiga ah ma ahan sharci darro gudaha Turkiga, inkastoo sanadihii ugu dambeeyay ay mas’uuliyiintu si wax ku ool ah u xakameynayeen calaamadaha LGBTQ iyo mawduucyada. Xiritaanka ururada LGBTQ waxay qayb ka ahayd ololaha doorashada Erdogan.

Dawladihii millateriga ahaa ee saddex dawladood oo Afrikaan ah, kuwaas oo dhammaantood xukunka ka tuuray hoggaamiyeyaashoodii ay reer galbeedku taageersanayeen sannadihii u dambeeyay, waxay ku heshiiyeen inay midba midka kale si gaar ah ama si wadajir ah u caawiyaan, haddii ay dhacdo gardarro dibadda ah ama khatar gudaha ah oo ku wajahan qaranimadooda.

Madaxweynaha ku meel gaarka ah ee Maali, Assimi Goita, ayaa sheegay habbeenimadii Sabtida in uu la saxeexday Axdiga Liptako-Gourma madaxda Burkina Faso iyo Niger, “iyada oo ujeedadu tahay in la dhiso qaab difaac wadareed iyo mid is caawineed.”

“Weerar kasta oo lagu qaado madaxbanaanida dhuleed ee hal ama in ka badan oo qolo qandaraas leh ayaa loo tixgelin doonaa gardaro ka dhan ah dhinacyada kale,” sida ku cad qoraalka cahdiga, sida ay soo xigatay Reuters.

Axdigu waxa uu dhisay Isbahaysi ay ku midaysan yihiin dalalka Saaxil, kaas oo ka kooban saddex waddan oo hore xubin uga ahaa heshiiskii G5 Sahel ee ay Paris taageerto ee Chad iyo Mauritania, kaas oo burburay ka dib afgambi milatari oo isdaba joog ahaa.

Wasiirka difaaca ee Maali, Cabdoulaye Diop, ayaa sharaxay in “isbahaysigan uu noqon doono isku-dhafka militariga iyo dadaallada dhaqaale ee u dhexeeya saddexda waddan,” iyada oo diiradda la saarayo dagaalka ka dhanka ah argagixisada, gaar ahaan gobolka Liptako-Gourma, halkaas oo xuduudaha saddexdii derisba kulmay.

Maali iyo Burkina Faso ayaa hore u sheegay in weerar kasta oo lagu qaado Niger uu noqon doono “ku dhawaaqid dagaal” iyaga sidoo kale, ka dib markii qaar badan oo ka mid ah dalalka deriska la ah Niger ee ka socda Ururka Dhaqaalaha Galbeedka Afrika (ECOWAS) ay ku hanjabeen inay u diri doonaan ciidamo soo celinaya madaxweynihii xukunka laga tuuray ee Maxamed Bazoum. .

Paris ayaa lagu qasbay in ay ciidamadeeda kala baxdo dalka Maali ka dib markii ay xiisad kala dhaxeysay dowladda militariga sanadkii 2020. Horaantii sanadkan, waxa ay sidoo kale ka baxday Burkina Faso ka dib markii madaxda militariga ee dalkaasi ay ku amreen inay baxaan.

Koox askar ah oo ku labisan dharka ciidamada Gabon ayaa ka soo muuqday telefishinka qaranka si ay ugu dhawaaqaan in la baabi’iyay dhammaan hay’adaha dawliga ah iyo in la baajiyay doorashooyinkii lagu muransanaa ee dalka ka socday, kaddib markii hoggaamiyaha muddada dheer Cali Bongo lagu dhawaaqay in uu ku guuleystay tartankii madaxtinimo ee todobaadkii hore.

Gabon, oo ah waddan ku yaal xeebta galbeed ee Afrika, oo ku taal dhulbaraha. Gabon oo hore u gumaysan jirtay Faransiiska, waxay xiriir adag la leedahay Faransiiska iyo luuqadda iyo dhaqanka Faransiiska. Caasimaddu waa Libreville.

Askartu waxay khudbad toos ah ka jeediyeen subaxnimadii Arbacada, iyagoo sheegay inay “difaaci doonaan nabadda iyagoo soo afjaraya nidaamka hadda jira” iyagoo sheeganaya inay ku hadlayaan magaca “Guddiga Kala-guurka iyo Soo Celinta Hay’adaha,” AFP ayaa werisay.

Afhayeen u hadlay kooxda ayaa dhalleeceeyay “mas’uuliyad darrada, maamulka aan la saadaalin karin” ee madaxweyne Ali Bongo, isagoo ku andacoonaya in 14-kii sano ee uu xafiiska joogay ay keentay “isku-duubnida bulshada oo sii xumaaneysa taasoo halis u ah in dalka uu u horseedo fowdo.”

Ka dib ciwaanka, saxafiyiin ka tirsan wakaalada wararka ee AFP ayaa sidoo kale soo sheegay dhawaqa rasaasta ka dhacaysa caasimada Gabon ee Libreville, inkastoo aysan cadeyn in iska hor imaadku uu socday.

Sida laga soo xigtay xarunta doorashooyinka Gabon, Cali Bongo ayaa ku guuleystay doorashadii madaxtinimo ee dhawaan dhacday isagoo helay wax ka yar 64% codadkii la dhiibtay, isagoo ka guuleystay Albert Ondo Ossa oo ahaa ninkii ugu sarreeyay codbixin hal wareeg ah.

Cali Bongo ayaa markii ugu horeysay xukunka la wareegay 2009-kii, wuxuuna la kulmay isku day kale oo militari sanadkii 2019-kii, markaasoo saraakiisha militariga hubaysan ay qafaasheen oo ay ku dhawaaqeen abuurista “Golaha Soo Celinta Qaranka” oo la mid ah si “dimuqraadiyadda loogu soo celiyo Gabon.” Dagaalka ayaa si degdeg ah loo dejiyay waxaana ka dhashay khasaare kooban, hase ahaatee.

Dalka Gabon ee bartamaha Afrika, waxa ku nool dad gaaraya 2.3 milyan oo qof, waxaanu xuduud la wadaagaa Kaameroon, Jamhuuriyadda Koongo iyo Equatorial Guinea. Waxay ahayd gumaysigii Faransiiska ka hor intii aanu xornimada qaadan 1960kii.

Inqilaab milatari ayaa ka dhacay dal kale oo Faransiisku gumaysan jiray, Niger, dabayaaqadii bishii Luulyo. Xaaladda gobolka Galbeedka Afrika ayaa weli ah mid kacsan, iyadoo ururka ECOWAS ee gobolka ay ka fikirayaan faragelin ay Paris taageerto si dib loogu soo celiyo madaxweynihii xilka laga tuuray ee Mohamed Bazoum. Mali iyo Burkina Faso – oo ay militariga sidoo kale la wareegeen awoodda sannadihii la soo dhaafay – waxay wacad ku mareen inay dawladda cusub ee Niger ka difaaci doonaan xoogagga dibadda.

Dalka Gabon

Sida rasmiga ah waxaa loo yaqanaa Jamhuuriyadda Gabonese, waa waddan ku yaal xeebta Atlantic ee Bartamaha Afrika. Waxay ku taal dhulbaraha, waxaa waqooyi galbeed ka xiga Equatorial Guinea, waqooyiga Kaameroon, Jamhuuriyadda Koongo oo bari iyo koonfur ah, iyo Gacanka Guinea oo galbeed ah. Waxay leedahay dhul ku dhow 270,000 kiiloomitir laba jibaaran (100,000 sq mi) waxaana dadkeeda lagu qiyaasaa 2.3 milyan oo qof. Waxaa jira bannaan-xeebeedyo, buuro (buuraha Cristal iyo Chaillu Massif ee bartamaha), iyo savanna bari. Magaalada ugu weyn, iyo sidoo kale caasimadda, waa Libreville.

Gabon dadkii asalka u ahaa waa dadyowga doofaarka. Laga bilaabo qarnigii 14aad, muhaajiriinta Bantu waxay bilaabeen inay degaan aaggaas. Tan iyo markii ay xornimada ka qaateen Faransiiska bishii Agoosto 1960-kii, dalka madaxbannaan ee Gabon wuxuu lahaa saddex madaxweyne. Sagaashameeyadii, waxa ay soo bandhigtay nidaamka xisbiyada badan iyo dastuur dimuqraadi ah oo ujeedadiisu ahayd in la helo hannaan doorasho oo hufan, dib u habaynna lagu sameeyay hay’adaha dawladda qaarkood. Iyadoo taasi jirto, haddana xisbiga Dimuqraadiga Gabon (PDG) ayaa weli ah xisbiga talada haya.

Luuqadda rasmiga ah waa Faransiis. Qowmiyada Bantu waxay ka yihiin qiyaastii 95% dadka dalka, diinta kiristaankana waa diinta ugu baahsan, oo ay haystaan qiyaastii 75% dadweynaha. Iyada oo leh batroolka iyo maalgashiga gaarka ah ee shisheeye, waxay leedahay HDI afaraad ee ugu sarreeya gobolka (ka dib Mauritius, Seychelles iyo Koonfur Afrika) iyo shanaad GDP ee qof kasta (PPP) dhammaan Afrika (ka dib Seychelles, Mauritius, Equatorial Guinea) iyo Botswana).

Dab ayaa qabsaday dhismo shan dabaq ah oo ku yaalla bartamaha magaalada Johannesburg habeenimadii xalay, waxaana ku dhintay tobaneeyo qof tiro intaas ka badanna waa ay ku dhaawacmeen, sida ay sheegeen mas’uuliyiinta magaalada ugu weyn Koonfur Afrika Khamiista.

Wararkii ugu dambeeyay ee laga helayo maamulka deegaanka ayaa sheegaya in dhimashadu ay marayso 73 qof, iyadoo 43 ay ku dhaawacmeen, qaarkoodna laga soo badbaadiyay dhismaha gubanaya. Dadkii ka badbaaday shilka ayaa loo qaaday goobaha caafimaadka ee ku dhow dhow.

Dabdamiska ayaa heegan la galiyay abaare 1.30 subaxnimo xiliga maxaliga ah, Robert Mulaudzi, oo ah afhayeenka maamulka deg dega ah ee magaalada ayaa u sheegay warbaahinta. Dabka ayaa hadda la damiyey.

Mulaudzi ayaa ka digay in tirada dhimashadu ay intaas ka sii badan karto, iyadoo shaqaalaha samatabbixinta ay baarayaan goobta gubtay, dabaq ilaa dabaq.

Sida laga soo xigtay warbaahinta gudaha, dhismaha ayaa markii hore laga tagay, laakiin boqolaal qof ayaa ku noolaa gudaha, taas oo sharraxaysa tirada badan ee khasaaraha.

Sababta keentay dabka ayaa waxaa ku socda baaritaan, iyadoo saraakiisha ay ka gaabsadeen inay la wadaagaan go’aano horudhac ah.

Johannesburg, magaalada, gobolka Gauteng, Koonfur Afrika. Waa caasimadda dhaqaalaha iyo warshadaha ee dalka Koonfur Afrika.

Waa mid ka mid ah kuwa ugu da’da yar magaalooyinka waaweyn ee adduunka, Johannesburg waxaa la aasaasay 1886, ka dib markii laga helay dahab. Magaaladu waxay markii hore ka mid ahayd Transvaal, Afrikaner, ama Boer, oo madax-bannaan, oo markii dambe noqotay mid ka mid ah afarta gobol ee Koonfur Afrika. Maanta magaaladu waa qayb ka mid ah Gauteng (ereyga Sotho oo macnihiisu yahay “Meesha Dahabka”), mid ka mid ah sagaalka gobol ee Koonfur Afrika.

Juqraafiga Johannesburg waxa uu ka tarjumayaa ku dhawaad qarni injineernimada bulshada ee isir ahaan waday oo gaaray heerkii ugu sarreeyey ee hoos yimaada midab-takoorka (macno ahaan “partness”), nidaamka kala-soocidda jinsiyadeed ee Koonfur Afrika laga bilaabo 1948 ilaa 1994. Natiijadu waa magaalo isbarbardhig aan caadi ahayn, muraayado ah iyo dhismooyinka dhaadheer ee birta ah iyo tuulooyinka fetid, ee ay ku yaalaan jaamacado caalami ah oo la aqoonsan yahay balse ay ka jirto aqoon la’aan baahsan, oo aad u badan iyo saboolnimo quus ah.

Dagaal culus oo u dhexeeya ciidamada dowladda Federaalka iyo maleeshiyada Al-shabaab ayaa ka socda deegaanka Cowsweyne oo qiyaastii 20 kiilo mitir u jira degmada Ceel-dheer ee gobolka Galguduud, sida ay VOA u xaqiijiyeen ilo amni oo ku sugan deegaanka.

Wararka ayaa intaas ku daraya in maleeshiyad Al-shabaab ay fariisin ay ciidamada dowaladdu ku leeyihiin deegaankaas ay kusoo weerareen qaraxyo, kadibna labada dhinaca ay iskaga horyimaadeen dagaal fool-ka-fool ah.

Ilaha amniga ayaa intaas ku daray in dagaalka socda ay qeyb ka yihiin duqeymo dhinaca cirka ah. Lama oga khasaaraha ilaa hadda ka dhashay dagaalkan.

Dowladda Soomaaliya weli wax faahfaahin ah kama bixin dagaalkan, iyada oo dhinaca kale dowladaha Soomaaliya ka kaalmeeya dhinaca hawada aysan sidoo kale weli si rasmi ah aysan xaqiijin haddii ay ka qeybgaleen howlgalkan.

Hawlgallada ka dhanka ah Al-shabaab ee ka socda Galmudug ayaa ciidamada dowladda Soomaaliya ay shalay kula wareegay degmada Ceel-buur oo in muddo ah ku jirtay gacanta Al-shabaab.

Kahor Ceelbuur, ciidamada dowladda Soomaaliya ayaa la wareegay tuulada Dac oo qiyaastii 18-kiilo mitir dhanka Koofur Bari ka xigta Ceel-buur.

Maalmihii ugu dambeeyay ciidamada ayaa qabsaday Cosweyn, Wabxo, War Xoolo, Dac iyo tuulooyin kale oo yar yar.

Falanqeeyeyaasha amniga Soomaaliya ayaa qaba in dowladda dhexe iyo taliska ciidamada labadaba laga rabo in ay la yimaadaan qorshe weyn oo muhiim ah, kaas oo ku saabsan sidii loo xaddidi lahaa xogta dagaalka iyo askarta ka qeyb-galeysa intaba, taas oo haddii aysan dhicin wax badan horseedi karta, oo ay ku jirto inay yimaadaan fashil iyo dib u dhac badan.

Dagaalka ka dhanka ah Al-Shabaab oo ay ku jirto dowladda Soomaaliya ayaa maalmaha soo socda geli doona marxalad cusub. Diyaar garow ciidan oo xoog leh ayaa ka jira Gobollada dhexe, gaar ahaan magaalooyinka ku dhow caasimadda Galmudug ee Dhuusamareeb.

Gulufkan cusub ayaa waxa uu ujeedkiisu yahay in Al-Shabaab looga qabsado magaalooyin iyo deegaanno badan oo ay muddo dheer gacanta ku hayeen oo ku yaalla Gobollada Galgaduud iyo Shabeellaha Dhexe, si loo xaqiijiyo in si buuxda dowladda uga taliso dhulka ballaaran ee ku yaalla dacallada bari iyo Koonfur ka xiga Webiga Shabeelle.

Wasiirka Amniga Gudaha Soomaaliya Dr. Maxamed Axmed Sheekh Cali “Doodishe” ayaa madal uu ka hadlayay ka sheegay in gulufkaan cusub “dowladdu u diyaarisay 15 kun oo askari”.

Waxaa intaasi dheer maleeshiyaad qabaa’il oo ciidamadaasi ka taageeraya dagaalka, kuwaas oo lagu soo bandhigayay maalmihii lasoo dhaafay degmooyin ku yaalla gobolka Galgaduud.