Faransiiska waxaa looga hadlaa dalal badan oo Afrikaan ah oo ka dhashay gumeysiga. Jabuuti ayaa kamid ah dalalka illaa iyo hadda sida tooska ah kamidka ah luqadaha goobaha waxbarashada ay kamid yihiin, suukha shaqooyinkana kaalinta koowaadna kaga jira.

Faransiiska iyo Beljimku waxay lumiyeen gacan ku haynta dalalkii ay Afrika gumaysan jireen sannadihii 1950kii iyo 60aadkii, laakiin Faransiiska ayaa weli lagaga hadlaa ugu yaraan 29 waddan oo Afrikaan ah , 167 milyan oo qof oo Afrika ku nool ayaa ku hadla Faransiiska, oo ah qiyaastii 51% dadka ku hadla afka Faransiiska ee adduunka.

Waxaa xusid mudan in inta badan luqadaha rasmiga ah ee heer qaran ee ka hooseeya Saxaraha Afrika ay u janjeeraan inay noqdaan afafka gumeysiga sida Faransiiska, Boortaqiiska, ama Ingiriisiga.

Luqadda Faransiiska ayaa kaalinta 7-aad ka galay afafka loogu hadal-haynta badan yahay caalamka, waxaana jira malaayiin Afrikaan ah oo maalin walba ku hadla. Saddex boqol oo milyan oo qof ayaa hadda ku hadla Faransiiska shanta qaaradood ee adduunka.

Iyada oo ku dhawaad kala badh dhammaan dadka ku hadla Faransiiska ay deggan yihiin Afrika, luqadda Faransiisku waa mid ka mid ah luqadaha ugu kobaca badan adduunka. Iyadoo weli si xooggan loola xiriirinayo Faransiiska -meesha uu ka yimid – inta badan dadka ku hadla Faransiiska waxay ku nool yihiin waddamo kale.

Faransiiska ayaa kaalinta labaad kaga jira Ingiriisiga oo ah luqadda rasmiga ah ee loogu isticmaalka badan yahay. Faransiisku sidoo kale waa luqadda nidaamka Midowga Yurub iyo Qaramada Midoobay, luqadda keliya ee lagu isticmaalo doodaha Maxkamadda Midowga Yurub, iyo mid ka mid ah luqadaha shaqada ee Qaramada Midoobay ee la aqoonsan yahay.

Iyaga oo raacaya Ingiriisi, luqadda Mandarinka ee Shiinaha, Hindi, Isbaanish, Carabi, iyo Bengali, Faransiisku waxa uu noqday luqadda toddobaad ee ugu ballaadhan adduunka. Ilaa 300 milyan oo qof oo ku hadla afkaan ayaa jira, oo ay ku jiraan kuwa ku hadla qayb ahaan iyo kuwa ku hadla lahjado faransiis ah oo badan iyo crioles.

Taariikhda Faransiiska oo Kooban ee Afrika

Afrika waxay leedahay dadka ugu badan ee ku hadla Faransiiska marka la barbardhigo qaaradaha kale ee dunida. Luqada Faransiiska waxay ku fiday Afrika wakhtigii ay gumaysan jirtay waxayna kamid noqotay manaahijta iskuulada iyo xittaa fursadaha suuqa shaqada ayay kamid noqotay.

Luqadda Faransiiska waxaa qaaradda Afrika lagu soo geliyay qaab gumeysi ah illaa ay ku faaftay manaahijta waxbarashada, waxaana ilaa iyo hadda looga hadlaa ugu yaraan 29 waddan oo Afrikaan ah. Luuqadda Faransiiska waxaa ku hadla dad lagu qiyaaso 167 milyan oo qof oo Afrika ku nool sannadka 2023. Waa 51% dadka ku hadla afka Faransiiska ee adduunka kunool. (inta badan sida luqadda labaad).

In kasta oo ay ugu horrayn tahay luqadda labaad ee inta badan dunida ay ku hadasha, waxa ay dhaaftay luqadaha maxalliga ah meelaha qaar, sida Abidjan ee Ivory Coast. Qiyaasta ayaa sheegaysa in 2050 ay jiri doonaan 700 milyan oo qof oo af Faransiis ku hadli doona, iyadoo Afrika ay noqon doonto boqolkiiba 80! Waddamada leh luqado badan oo maxalli ah, sida Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Koongo, Faransiisku waa lingua franca – luqad ay adeegsadaan dadka aan ku hadlin afkooda hooyo. Waxa kale oo loo isticmaalaa sidii luqadda maamulka iyo dugsiyada waxbarashada.

Wadamada ku hadla Faransiiska ee Afrika

11 waddan oo Afrikaan ah ayaa afka Faransiisku u yahay luqadda rasmiga ah (iyo luqadda labaad ee rasmiga ah tobanka kale).

Guinea
Waa dal leh macdan badan, dalkan oo ay ku nool yihiin 10.5 milyan oo qof oo ku nool galbeedka Afrika waxa uu noqon karaa mid ka mid ah kuwa ugu qanisan Afrika. Faransiiska waa luqadda rasmiga ah, laakiin Susu, Fulani, iyo Mandingo ayaa sidoo kale loogu hadlaa.

Benin
Mid ka mid ah dalalka ugu xasilloon dimuqraadiyadda Afrika, Benin luqadda rasmiga ah waa Faransiis. Dadka Benin waxay sidoo kale ku hadlaan Fon, Ge, Bariba, Yoruba, iyo Dendi.

Burkina Faso
Iyadoo in ka badan 18.6 milyan oo qof ay ku nool yihiin, Burkina Faso waa dalka ugu saboolsan Afrika. Sidoo kale, oo ku yaal galbeedka Afrika, Faransiisku waa luqadda rasmiga ah, laakiin luqadaha kale ee asalka ah ayaa sidoo kale lagu hadlaa.

Kaameroon
Waxaa loo yaqaanaa “Africa in miniature,” dalkan ku yaal bartamaha Afrika wuxuu leeyahay mid ka mid ah heerarka ugu sarreeya ee akhris iyo qoris ee qaaradda. Luqadaha rasmiga ah waa Faransiis iyo Ingiriis, kuwaas oo in ka badan 200 oo kooxo afaf ahna ay ku hadlaan. Waxay sidoo kale ku hadlaan luqadaha Bantu, Semi-Bantu, iyo luqadaha Suudaan.

Jamhuuriyadda Koongo
Afka rasmiga ah ee Jamhuuriyadda Koongo waa Faransiis. Dalkani waa dalka ugu badan ee soo saara saliidda ee ka hooseeya saxaraha Afrika.

Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Koongo waa waddan ku hadla luqado badan oo lagu qiyaaso 242 luqadood. Ethnologue oo ah ilo soo gudbisa tirakoob iyo macluumaad kale oo ku saabsan luqadaha adduunka ayaa wuxuu taxayaa 215 luqadood oo nool. Dalkaan Koongo luqadda rasmiga ah, tan iyo xilligii gumeysiga waa Faransiis. Afar luqadood oo kale, oo saddex ka mid ah ay ku saleysan yihiin Bantu, ayaa leh heerka luqadda qaranka: Kikongo, Lingala, Swahili iyo Tshiluba.

51% wadarta dadweynaha waxay ku hadlaan Faransiis 74% waxay Faransiis u isticmaalayaan luqad ahaan sida rasmiga ah. Markii waddanku gumaysan jiray Belgian, waxa uu hore u hirgeliyay waxbarashada iyo adeegsiga afarta luuqadood ee waddaniga ah ee dugsiyada hoose, taas oo ka dhigtay mid ka mid ah waddammada Afrika ee tirada yar ee aqoonta u leh luqadaha maxalliga ah xilligii gumeysiga Yurub. Faransiiska ayaa weli ah luqadda rasmiga ah ee dowladda Congo waxaana ku hadla kala bar dadka.

Ivory Coast
Dalka Ivory Coast oo ku yaalla galbeedka Afrika, ayaa ah waddanka ugu badan ee loo dhoofiyo digirta kookaha, iyadoo Faransiisku yahay luuqadda rasmiga ah.

Madagascar
Ka baxsan xeebaha bari ee Afrika, oo caan ku ah nolosha dhirta iyo xayawaanka, Madagascar waxay hoy u tahay 25 milyan oo qof iyo jasiiradda afaraad ee adduunka ugu weyn! Malagasy iyo Faransiis waa luqadaha rasmiga ah.

Wadamada kale ee Faransiiska looga hadlo ee Afrika waxaa kamid ah:
Burundi, Komoros, Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Koongo, Jamhuuriyadda Jabuuti, Gabon, Equatorial Guinea, Mali, Niger, Jamhuuriyadda Bartamaha Afrika, Rwanda, Senegal, Seychelles, Tchad, Togo.

Xoghayihi hore ee arrimaha dibadda Mareyknaka Henry Kissinger, oo ahaa diblomaasi calaamad aanan la tiri karin kaga tagay siyaasadda arrimaha dibadda ee Mareykanka isla markaana mar ku guuleystay abaalmarinta nabadda ee Nobel Peace Prize, ayaa geeriyooday isaga oo ay da’diisu aheyd 100 sano jir.

Henry Alfred Kissinger wuxuu dhashay Meey 27, 1923 wuxuuna geeriyooday Noofembar 29, 2023. Henry Kissinger, ayaa ku go’ay hoygiisa oo ku yaalla gobolka Connecticut ee dalkan Maryekanka, sida ay warbaahinta u xaqiijisay Xaruntiisa Latalinta Arrimaha Siyaasadda ee Kissinger Associates.

Wuxuu ahaa siyaasi Mareykan ah, diblomaasi, saynisyahan siyaasadeed, iyo lataliye juquraafiyeed oo u soo shaqeeyay xoghayaha gobolka iyo lataliyaha amniga qaranka Mareykanka ee hoos yimaada maamulada madaxweynayaasha Richard Nixon iyo Gerald Ford.

Henry Alfred Kissinger waxa uu ahaa qaxoonti Yuhuudi ah oo isaga iyo qoyskiisaba waxay ka soo qaxeen Naasigii Jarmalka sannadkii 1938-kii. Maraykanka, waxa uu heer sare ka gaadhay tacliintiisa, waxaanu ka qalin-jabiyay Summa cum laude Harvard College 1950kii. Wuxuu qaatay Master of Arts iyo Doctor of Philosophy ee Jaamacadda Harvard 1951 iyo 1954, siday u kala horreeyaan.

Tan iyo marki uu ka baxay siyaasadda, wuxuu wali door ka ciyaarayay arrimaha siyaasadda iyo bulshada Mareykanka. Wuxuu ka qeybgali jiray kulamada Aqalka Cad, bandhigyada buugaagta iyo isaga oo sidoo kale hortagi jiray guddiyada Sanatka oo uu kala hadli jiray khatarta hubka niyukleerka.

Henry Kissinger waxa uu door muuqda ka ciyaaray siyaasadda arrimaha dibadda ee Maraykanka intii u dhaxaysay 1969 iyo 1977, isaga oo hormuud ka ahaa siyaasaddii détente ee Midowga Soofiyeeti, isaga oo abaabulayay in xidhiidh toos ah lala yeesho Shiinaha, isaga oo ku hawlanaa waxa loo yaqaano diblomaasiyadda shuttle ee Bariga Dhexe si loo soo afjaro dagaalkii Yom Kippur, iyo gorgortanka Heshiiskii Nabadda ee Paris, kaasoo soo afjaray ku lug lahaanshiyaha Mareykanka ee Dagaalkii Vietnam. Ka dib markii uu ka tagay shaqada dawladda Mareykanka, waxa uu aasaasay shirkad Kissinger Associates, oo ah shirkad la-talin-siyaasadeed oo caalami ah. Henry Kissinger wuxuu qoray in ka badan dersin buuggaag oo ku saabsan taariikhda diblomaasiyadeed iyo xiriirka caalamiga ah.

Dhaxalka Henry Kissinger waa mawduuc soo jiidanaya siyaasadda Maraykanka. Waxaa si weyn loogu tixgeliyey aqoonyahannada inuu yahay Xoghaye Wax-ku-ool ah, waxaana lagu dhaleeceeyay inuu indhaha ka qarsado dambiyada dagaal ee ay gaysteen xulafada Mareykanka sababtoo ah taageeradiisa habka waaqiciga ah oo ku aaddan siyaasadda loo yaqaano Realpolitik. (Realpolitik waa hab-siyaasadeed ku salaysan arrimo la taaban karo iyo kuwo maaddi ah. Mabda’animadu ‘Realpolitik’ waa nidaam siyaasadeed oo mudnaanta siiya qiyamka iyo caqiidada gudaha ee waddan leeyahay, sida dhimista faqriga, difaacidda xuquuqul insaanka, ama horumarinta xorriyadda, kuna dadaalaysa in ay ka turjunto qiyamkaas siyaasadda arrimaha dibadda…Xigasho Jaamacadda Ramaas.. sharaxaadda oo dhammeystiran)

Henry A. Kissinger, oo ahaa aqoonyahankii dibloomaasiga isu rogay ee farsameeyay in wadahadal dhexmaro Maraykanka iyo Shiinaha, wuxuu ka xaajooday ka bixitaanka Mareykanka ee Vietnam, wuxuuna adeegsaday dhagar, hammi diblomaasiyaddeed iyo caqli uu dib ugu soo celinayo xiriirkii awoodda Mareykanka ee Midowgii Soofiyeeti markii uu socday dagaalkii qaboobaa, oo mararka qaarkood ku tumanayay qiyamka dimuqraadiga ah si uu sidaas u sameeyo, ayuu yiri David E. Sanger oo jariidada New York u xilsaaran inuu kasoo waramo Aqalka Cad iyo amniga qaranka Mareykanka. Wuxuu waraysi la yeeshay Henry Kissinger marar badan, wuxuuna u safray Yurub, Aasiya iyo Bariga Dhexe si uu Henry Kissinger wax badan ugu qoro.

Henry Kissinger waxaa loo tixgeliyey inuu ahaa xoghayihii ugu awoodda badnaa dagaalkii labaad ee adduunka ka dib, sida uu Mareykanka ku faano ‘waa nin aan xaqiiqada ka fogayn oo dib u habeeyey diblomaasiyadda si ay uga turjunto danaha Maraykanka laakiin taa beddelkeed waxaa lagu dhaleeceeyaa inuu ka tegay qiyamka Maraykanka, gaar ahaan saaxadda xuquuqul insaanka iwm.

Wuxuu lataliye u ahaa illaa 12 madaxweyne ee Mareykanka soo maray – laga soo bilaabo John F. Kennedy ilaa Joseph R. Biden Jr. Wuxuu ahaa aqoonyahan si qoto-dheer u fahamsannaa taariikhda diblomaasiyadda Mareykanka. Wuxuuna geeriyooday xilli xasaasi ah oo taariikhda iyo diblomaasiyadda Maraykanka ah ay marayso meel adag; dagaalka Ukrayn, taageerada Mareykanka ee kala go’a lahayn ee Israa’iil ee xasuuqa shacabka reer Falastiin.

Waxa uu ku biiray Aqalka Cad ee Nixon bishii Janaayo 1969 isaga oo ah la taliyaha amniga qaranka, ka dib markii loo magacaabay xoghayaha dawladda 1973-kii, waxa uu haayay labada jago markii madaxweyne Nixon iscasilay, illaa Madaxweyne Gerald R. Ford.

Henry Kissinger waxa uu kula kulmay Madaxweyne Richard M. Nixon magaalada New York bishii Nofeeember 1972 ka dib markii uu Henry Kissinger ka soo laabtay wadaxaajoodkii uu Paris kula yeeshay gorgortankii Waqooyiga Vietnam, Le Duc Tho, xilligii dagaalkii Vietnam. Sawirka..Associated Press

Wada xaajoodyadii qarsoodiga ahaa ee Henry Kissinger uu la yeeshay Shiinaha oo loo yaqaannay Shiinaha Cas ayaa horseeday in madaxweyne Nixon uu ku guuleysto siyaasadda arrimaha dibadda ee ugu caansaneed. Iyadoo loogu talo galay in ay noqoto tallaabo dagaal qabow oo go’doomin ah oo lagu go’doominayo Midowgii Soofiyeeti, waxayna jeexday dariiq loo maro xiriirka ugu qallafsan ee caalamka, kaas oo u dhexeeyay Mareykanka iyo Midowgii Soofiyeeti oo si joogto ah isku khilaafsanaa markii uu soo baxay dagaalkii qaboobaa ee markaas cusbaa.

Muddo tobanaan sano ah waxa uu ahaa codka ugu muhiimsan ee Mareykanka ee maaraynta kor u kaca Shiinaha, iyo caqabadaha dhaqaale, milatari iyo teknoolojiyada ee uu keenay. Wuxuu ahaa Mareykanka kaliya ee la macaamilay hoggaamiye kasta oo Shiinaha ah min Mao ilaa Xi Jinping. Bishii Luulyo, isagoo 100 jir ah, wuxuu la kulmay Xi iyo madax kale oo Shiinees ah oo ku sugan Beijing, halkaas oo uu ula dhaqmayay sidii booqashadii boqortooyada xitaa iyadoo xiriirka Washington uu noqday mid iska soo horjeeda.

Waxa uu u soo jiiday Midowga Soofiyeeti wada hadal loo yaqaan détente, kaas oo horseeday heshiisyadii ugu horreeyay ee lagu xakameynayo hubka nukliyeerka ee u dhexeeya labada waddan. Diblomaasiyaddiisii basaasnimo, waxa uu Moscow ka saaray mawqifkii ay ku lahayd awoodda weyn ee Bariga Dhexe, laakiin waxa uu ku guuldarraystay in uu nabad ballaadhan ka sameeyo gobolkaas.

Qaabaynta taageerada Mareykanka ee Israa’iil

Henry Kissinger waxa uu door muhiim ah ka qaatay xoojinta xidhiidhka ka dhexeeya Maraykanka iyo Israa’iil, taas oo ku khasabtay siyaasadda arrimaha dibadda ee Maraykanka in ay u janjeerto dhinaca dawladda Sahyuuniyadda. Maraykanku waxa uu xulafo weyn u noqday Israa’iil markii uu ka hoos shaqeeyay maamulladii Richard Nixon iyo Gerald Ford.

Intii lagu guda jiray dagaalkii Carabta iyo Israa’iil ee 1973, kaas oo ay ku dhinteen in ka badan 20,000 oo Carab ah iyo ku dhawaad 2,500 oo Israa’iil ah, Henry Kissinger wuxuu arkay in Israa’iil ay hubaysay si ay uga hortagto “guul Carabta ah”.

Damaciisa dagaalka kicinaya wuxuu arkay in Maraykanku uu si degdeg ah gargaar millatari u fidinayo Israa’iil intii lagu jiray dagaalka isagoo dib u celinaya guulihii hore ee ciidammada Masar iyo Suuriya. Henry Kissinger waxa uu dabada ka riixayay siyaasad Maraykan ah oo ” ilaalinaysa dhammaan danihiisa Bariga Dhexe” taas oo “badbaadada iyo wanaagga Israa’iil” ay tahay ta keliya.

Henry Kissinger waxa kale oo uu hubiyay in Maraykanku aanu xidhiidh la samayn ururka xoraynta falastiiniyiinta – oo uu markaas madax ka ahaa Yaasir Carafaat.

Go’doominta Falastiiniyiinta

Henry Kissinger waxa uu damcay in uu go’doomiyo falastiiniyiinta si uu ugu hiiliyo Israa’iil. 1975, waxa uu la saxeexday “heshiis isfaham” Israa’iiliyiinta kaas oo xaqiijinayay in Maraykanku aanu aqoonsanayn ama aanu wadahadal la yeelan PLO ilaa dhaqdhaqaaqa falastiiniyiinta aqoonsan Israa’iil “xaqa jiritaanka dowlad Israa’iil”.

Doorkii uu ku lahaa heshiiskii Camp David ee muranka dhaliyay, oo la saxiixay 1978-kii ayaa sidoo kale hagar daamiyey isaga oo dhinac ka eegaya Falastiiniyiinta. Heshiiskan ayaa waxaa wada saxiixday Madaxweynihii Masar ee xilligaas Anwar Sadat iyo Ra’iisul Wasaarihii Israa’iil Menachem Begin, taasoo keentay in Masar ay noqoto dalkii ugu horreeyay ee Carbeed ee si rasmi ah u aqoonsata Israa’iil.

Dhaleeceynta ugu weyn ee heshiiska Camp David waxay ahayd maqnaanshaha ku lug lahaanshaha tooska ah ee Falastiiniyiinta ee wada xaajoodka. Gumeysiga Israa’iil iyo qadiyadda aayo-ka-talinta Falastiin ayaan heshiiska lagu soo hadal qaadin. Dad badan ayaa heshiiska u arkay nooc ka mid ah “ka iibinta” rabitaanka qarannimada Falastiin ee dawladnimo.

Siyaasadda arrimaha dibadda ee Maraykanku 1975kii sida hadda oo kale, waxa ay doonaysay in ay sare u qaaddo awoodda istaraatiijiyadeed ee Israa’iil ee gobolka, xoojinta maamullada Carabta ee saaxiibka ah, iyo go’doominta iyo wiiqida qadiyadda Falastiin.

Gabaygaan waxa uu dabo joogaa gabay horay usoo galinay mareegta Diblomaasi.com, waxa uuna ka mid yahay Gabaygii Silsiladdii Bad iyo Birri, waana gabaygii u horreeyay u danbeeyay oo Badda laga hayo. Waxaana gabaygaan tiriyay qeybta Badda Abwaan C/qaadir Salaad Faarax isagoo u jawaabaya Abwaan Suufi Aw Cali oo matalaayay reer miyiga, wuxuuna yiri:

Murti gabay ninkii maahiraa, magac u saarnaayee

Maanse gaabka weligiisba, waa marin habowshaa

Mariinkiisa kuma toosiyee, waa murginayaa

Malaha Suufiyow gabaygu, waa kaa maroor samay

Badda mowjadda leh oo Illaah, inagu meegaaray

Oo maalin iyo layl nimcada, layska miisaayo

Dhalinyaro macrufo u leh, muruq ku soo saadha

Bad maaxiinta wada maahira, maanka wada haysta

Beden mud leh iyo huurigoo, lagu muqdaafaayo

Sixiimado wada matoor leh oo sidii, miig u soconaaya

Talaagadaha wada mowle iyo, mootarka wada istaaran

Maraakiibta iyo doonyaha, laga milaalaayo

Madkhalka iyo marsada xeebta iyo maamul baxareedka

Mushtarka iyo magaalooyinka, iyo leyrka wada muuqda

Allihii ina mahiigsiiyey, waa mahadinaynaayee

Goortaad mid mid u cayday baa, kaa mashiiqsaday

Ninbase meeshuu jecel yahuu, maanka ku hayaayee

Miyiga maslaxaddiisaa, mihindisaysaayee

Manfacada baddiyo xeebtu, waa kaa madowdahay

War muusaawi kaambe iyo matays, magacyadaan sheegay

Maafooska, Qoofarka, miiganow Damiska

Suwir murugleysa oo sidii, miig u gororaysa

Adaa moogee dunida oo dhan, baa laga macayshaa

Muslim iyo kufri baa, xeebahaa loo mitidayaa

Maraakiibtu waxay goobayaan, miiraha hoosyaal

Adiguna ma maqal baad tiri, maanta ka horow

Malaha jaahil baad qiratay, ariyo maalkii

Waxaa maanka kaa galay, hashii muxubigeedii

Adigaa iska moog sida adduun, loo macaamilo e

Inta mawaashida jirtaa, mood la qeyb saday

War miyiga iyo xoolaha, haddaan miro ka faaleeyo

Waa ma hudhadeenii iyo, lagama maarmaankii

Marar baa waxaa laga helaa, caano iyo miid

Mayac iyo karuur bay haween, subag ka miiraan

Magaalooyinkaa lagu cunaa, maalin iyo layl

Martida waxaa loo qalaa, gool macaan badan

Hayeeshee ninkii maali jiray, laga magroonaa

Isagoo malyuun soofsada buu, milifna waayaa

Macaluul buu uga joogsadaa, maashigii uu waday

Abaar magac leh maantay dhacdoo, maalku kaa idlaado

Meeshii magaaliyo badluu, madada saaraa

Isagoo rag muruqiisa buu, magan sanayaa

Malayga iyo matayska, badduu meeyay leeyahay

Muufada markii loo shido oo, madag dhan loo buuxsho

Sanka maro intuu saaro buu, malab sanaayaa

Goortuu mashbaco oo dhergo, oo maalmo ruqo gooyo

Kama mahadnaqee cayda, waa kugu malooqaa

Adiguna maciisaa tahee, ila murmaysaa

Waxaa maanka kaa galay, hasha muxubigeedii

Adigoo iska moog sida, adduun loo macaamilo

Inta maasha jirtaa, mood la soofsaday

War mininaayo iyo xeeb haddaan, miro ka faaleeyo

Weligiisba magac buu lahaa, ruux bad maaxihi

Macaluusha iyo gaajadaa, meel ka soo galine

Mani lacag ah iyo doolar baa, meel walba u yaal

Mahwi weeye lagu soo hirtoo, maalintii adag

Masaakiinta iyo laytku, waa soo mutawiciyaa

Marsadaa wax uga soo degaan, maalin iyo layl

Hadba moosinkii baxayuu, maal ku rarayaa

Magaalooyin kuu wada yaqaan, tan iyo miinaale

Ashahaado muhiimuu wataa, magaca Siimaan

Waa maddani luuqadaha bartoo, aan meeli celinayn

Macsina kuma shaqaysto iyo, intii Eebbe maanacay

Macsuum weeye waaguu yaraa, miinka loo dhigay

Makhnuus iyo khaniis iyo khasiis, magacyadaa sheegtay

Waa waxaan weligay maqal, maanta ka horow

Murtina laguma soodarin, intii marisay suugaan

Haddiise meelahaas laga yaqaan, waanu moog nahay

Macjal laguma faano iyo anaa, doob miniinicay

Masaafo nikaax iyo adigaa, meherba noo sheegin

Haddaad tiri maqsuud baan kaa dhigay, waa masalo weyn

Macsidiiba adigaa qirtay iyo, meel latagiddiiye

Miyir gabayga hadalkaagu yuu, meel xun kaa ridine

Afartaa M-da intaan ka dayay, marin ma qaadsiiyey

Muran badan layskama shubiyo, maagis iyo cay

Ma miisaamay gabaygaygu, waa malab sidiisiiyee

War gabdhihii miyiga joogay, oo ariga maalaayay

Oo hawdka meeraayey, oo meel fog uga yeeray

Oo maanta nala jooga waa, mahad Illaahee

Miyigii ka rayste iyo dhibkii maalinba ahayd

Milicdii iyo haraadkii qabeen, looga meel bixi

Durdur bay ku mayranayaan, iyo ceel aan loo miyin

Macsaro iyo diyaano, kareen bay is mariyaan

Majihii hareeftii ku tiil, haatan waa muluq

Mushtar bay noqdeen shalay, hadday fara marnaayeen

Maryo qurux leh qaate jalbaab, qariyey muuqii

Goshii muuqanaysay qarsade, madaxii diirnaa

Murugtii ka rayste, surtii iyo, miracastii hawd

Malayga iyo matayskay cuneen, wayna mahadsheen

Mudkii baa balaartay iyo, kubkii miiqanaan jiray

Mulaaxiintu inay guursato, maanka ku hayaan

Haddii aad miyiga faanisoo oo, meelo badan sheegto

Oo aad magaalooyinkiyo, maayadda u caydo

Marna inay yan kugu laabanayn, mili calooshaada

Boqortooyadii Ajuuraan waxay ahayd Saldanad Soomaaliyeed oo ka talin jirtay Soomaaliya qarniyadii dhexe. Boqortooyada ayaa waxaa uu xukunkeedu sidoo kale gaarsiisnaa meelo ka tirsan Itoobiya iyo Kenya. Sidoo kale Taariikhyanadu waxaa ay sheegaan in Boqortooyadii Ajuuraan uu xukunkeedu gaarey deegaanka “Soofala” oo ka tirsan dalka Muzambiik oo ku yaala Koonfurta Afrika. Waxaa intaa dheer in Boqortooyada Ajuuraan ay nidaam Boqortooyo ka samaysay jasiirdaha Maldives.

Sida taariikhyanadu caddeeyeen, Boqortooyada Ajuuraan waxaa ay bud-dhige u noqotay xiriirka diblomaasiyadeed ee ugu horeeyay ee Afrika ay la yeeshaan Shiinaha, waxaa kale oo boqortooyada Ajuuraan ku guulaystay in ay ganacsi la samayso dalal ku yaala Qaaradda Aasiya iyo Yurub.

Boqortooyada Ajuuraan oo lahayd ciidan milateri oo xoog badan ayaa waxaa taariikhdu ay shegaysaa in ay ahayd cududdii ugu weynayd ee dalka Soomaaliya ka caabbisay Boortaqiiska iyo dadyowga Oromada oo doonayay in ay dalka Soomaliya ama deegaanada geeska Afrika ee Boqortooyada Ajuuraan ka talinaysay soo galaan. Boqortooyada Ajuuraan waxaa loo nisbeeyaa in ay ahayd boqortooyadii Soomaaliyeed ee ugu horreysay ee isku xirta Soomaaliweyn, yeelata calan u gaar ah, bilowdana nidaam buuxa oo dowladeed oo ka hana qaada gayiga soomaalida.

Sidii ay ku bilaabatay boqortooyada Ajuuraan

Boqortooyada Ajuuraan inta aanay ka talin deegaanada Soomaalida iyo geeska Afrikaba, waxaa ka horreeyay Saladanaddii Muqdisho oo ku koobnayd Muqdisho iyo nawaaxigeeda. Saldanaddii Muqdisho (Mogadishu Sultanate) oo awood ahaan ka hooseysay Boqortooyadii Ajuuraan ayaa waxaa aasaasay xubno ka tirsanaa reerka ka soo jeeday boqortooyada Ajuuraan. Sidoo kale, waxaa iyana jirtay boqortooyo kale oo reerka Gareen oo Ajuuraanka ahi ka sameeyeen dhulka Somalida ee Itoobiya, taasoo xarunteeda ahayd Qalaafe. Boqortooyadaasi oo ku soo fiday gudaha Soomaaliya ayaa waxaa ay horseeday in la balaariyo Saldanadii Muqdisho oo iyana ay sameeyeen isla reerka.

Sida ku qoran Buuga I.M Lewis iyo abtirsiimo ku qoran Afguri, soona gaareen odayal Soomaaliyeed, shaqsiyaadka laga xusi karo aasaasayaashii Saladanaddii Muqdisho, waxaa ka mid ahaa Faqrudiin oo ka soo jeeday Alam (Caalam Baalcad).

Saladanadda Muqdisho oo ku koobnayd deegaano kooban oo ku xeeran Muqdisho ayaa waxaa ay talisay qarniyadii 10aad ilaa 13aad. Wadatashi dheer ka dib, xubnaha hayay xukunka Saladaanadii Muqdisho, ayaa goostay in la balaariyo xukunka boqortooyada, lana gaarsiiyo deegaanada kale ee Soomalida iyo sidoo kale deegaano kale oo ka baxsan.

Magacii Saladanadii Muqdisho ayaa waxaa uu bedelmay Kadib markii uu isbedel weyn ku yimid nidaamka maamul ee boqortooyada. boqortooyada Ajuuraan ayaa qaadatay magaca Ajuuraan kadib markii ugu horeysay oo ay hirgelisay hanaanka canshuuraha. Magaca Ajuuraan ayaa waxaa uu ka yimid Ujuru oo ahayd qidmadda Canshuur ahaan laga qaadi jiray dadkii ku hoos noolaa. Nidaamka Boqortooyada Ajuuraan ayaa ka saamayn batay saldanadii Muqdisho.

Badmareenkii reer Marooko, IBN Battuta, oo Muqdisho booqdey qarnigii 13-aad ayaa sheegay in magaalada Muqdiho lahayd maamul boqortooyo oo dhamaystiran, waxaana uu xusay in uu mamulka hayay Imaam Abu Bakar Ibn Cumar oo ka soo jeeday reerka boqortooyada Ajuuraan. Magaalada ayuu Ibnu Battuta ku tilmaamay magaalo barwaaqo badan, oo baaxad weyn lahaydna dhismayaal qurux badan, martisoorkana ku fiicnayd.

Muddada xukunkeeda

Saldanada Soomaaliyeed Ajuuraan, sida ku cad buugata taariikhda sida “The shaping Of Somali Society” waxaa xukunkeedu bilowday qarniggii 10-aad oo loogu yeeri jiray Muqdisho Sultunate, balse waxaa xukunkeedu xoog yeeshay oo ay qaadatay magaca Boqortooyada Ajuuraan qarnigii 13-aad.

Xilliga uu jiray xukunka boqortooyada Ajuuraan waxaa loo yaqaanaa “xilligii dhexe” oo dunida inteeda kale ay ka jireen boqortooyooyin kale. Waxaa laga xusi karaa boqortooyadii Boortqiiska oo ka talineysay Yurub iyo tii Cusmaaniyiinta, oo ayadana maamulkeedu gaarsiisnaa meelo ka baxsan Turkiga, isbahaysina uu kala dhexeeyay boqortooyada Ajuuraan. Xilligii ay arriminaysay boqortooyada Ajuuraan waxaa sidoo kale jirtay boqortooyo ka jirtay dalka shiinaha.

Waxyaabaha lagu xasuusto

Boqortooyada Ajuuraan waxaa lagu xusuustaa in ay qeyb weyn ka qaadatay faafinta diinta Islaamka iyo difaacaddeeda. Mid ka mid ah aqoonyahnkii boqortooyadii Ajuuran Sheekh Xuseen oo ku dhashay degmada Marka ayaa waxaa loo tiriyaa/nisbeeyaa in uu dadkii Ororamada ahaa ee deganaa deegaanka Sidamo, oo hadda ah Bali uu Islaamiyay. Sida ku cad buugaagta taariikhda iyo sidoo kale qoraalada kale, qabriga Sheekh Xuseen ayaa haatan waxaa u ku yaalaa deegaanka Oromada ee dalka Itoobiya.

Sidoo kale, Boqortooyada Ajuuraan waxaa lagu xusuustaa sidii ay dalka Soomaaliya iyo guud ahaan deegaanada kale ee Soomaalida ee uu xukunkeedu gaarsiisnaa uga difaacday Gumaystihii Boortaqiiska oo u soo hanqal tagaay Muqdisho iyo Baraawe in uu qabsado. Waxaa jira laba dagaal oo xoogan oo ay wada galeen Boortaqiiska iyo boqortooyadii Ajuuraanka.

Dagaaladii Boqortaqiiska iyo Ajuuraan ayaa waxaa uu dhacay qarnigii 16-aad, ayada oo uu boortaqiisku markii hore si gaadmo ah u soo weeraray magaalada Baraawe oo ka mid ahayd Xarumihii Boqortooyada Ajuuraan, ayaa si ku meel gaar ah u qabsadey degmadaasi, balse boqortooyada oo dib u abaabushay ciidankeeda ayaa durba ka saartay Ciidankii uu hogaaminayay taliyihii boortaqiiska,Tristão da Cunha, oo bad mareena ahaa.

Ciidankii boortaqiiska oo looga adkaaday Baraawe ayaa mar kale isku dayay in ay weeraraan Muqdisho, hase ahaatee uma suuroobin damacooda oo waxaa ay iska cabin xoogan ay kala kulmeen ciidankii Boqortooyadii Ajuuraan ee Muqdisho fadhigooda ahaa.

Waxaa intaa dheer, in boqrtooyadii Ajuuraan ay dagaal la gashay Qowmiyada Oromada qarnigii 17aad, dagaalkaasoo ku salaysnaa dhulka. Dagaalkii dhex maray boqortooyada Ajuuraan iyo oromada waxaa loogu yeeraa “Oromo invasion” ama “ dhul balaarsigii Oromada”

Taariikhyahanka Pouwels, Randall L. waxa uu ku qoray Buugiisa uu kaga hadlayay Isbeddelka Dhaqanka ee Bariga Afrika in xiliiga Boqortooyada Ajuuraan dadyow badan in ay qaateen Diinta Islaamka gaar ahaan qowmiyadaha ku noolaa dalalka Geeska Afrika.

Dowladii Ajuuran waxay ahayd nidaam xooga saaray in ay hormariso kaabayaasha nolosha gaar ahaan ilaha Biyaha ee Wabiyada Shebeelle iyo Jubba, taasoo si weyn ugu faa’ideysteen Soomaalida deganayd inta u dhaxaysay labada Wabi.

Cududdooda ciidan iyo dhaqaalle

Boqortooyada Ajuuraan waxaa ay lahayd ciidan xoogan oo ka amar qaata madaxda boqortooyada oo uu ugu horeeyo Imaamka, oo u taagan boqorka.Waxaa kale oo jiray gudoomiyeyaal gobol oo ayaguna ay ciidamadu hoos iman jireen. Boqortooyada ayaa waxaa ay ciidan ahaan u qoran jirtay dad aan Soomaali ahayn oo calooshood u shaqeystayaal ah oo daacad u ahaa boqortooyada, kuwaas oo lagu magacaabi jiray “Mamluke” kuwaas oo loogu tababari jiray in ay ka dagaalami karaan deegaanada webiyada ku teedsan iyo sidoo kale meelaha miyiga ah. Sidoo kale, ciidamada Ajuuraan waxaa ka mid ahaa carab, beershiyaan, iyo Turki. Sababtoo ay boqortooyada Ajuuraan ciidamadaasi u qoran jirtay ayaa lagu sheegaa si aanay carqalad uga imaan dadka deegaanka, kuwaasina ay u arkaysay in ay daacad u noqon kareen nidaamkeedii adkaa.

Sawirka waxaa laga soo qaaday google-ka

Hubka ay boqortooyadu isticmaali jirtay ayaa waxaa ka mid ahaa hub dhaqameed Soomaliyeed, sida seefaha, waranka, qaansada, iyo falaaraha IWM. Waxaa kale oo jiray qoryo ay ka heli jirtay boqortooyadii Cusmaaniyiinta oo ay isbaheysi ciidan ay lahaayeen. Ciidamada boqortooyada ayaa waxaa ay hoos tegi jireen taliyaha ciidamada oo maamulka boqortooyadu ugu yeeri jireen “Amiir”. Ciidamo bad oo ay boqortooyadu lahayd ayaa waxaa ay difaaci jireen cadowga ku soo gardarooda deegaanadii ay ka ariminaysay.

Raggii hogaamin jiray iyo qaab dhismeedka dowladda/boqortooyada

Hogaamiyayaasha Boqortooyda Ajuuraan waxaa laga xusi karaa Imaam abubakar Inbn Cumar, Imaam Cumar, Imaam Ciise, kuwaas oo ka mid ahaa maamulayaasha xilligii boqortooyada Ajuuraan ee lahayd aqalka baar lamaanka ee loogu magacaabi jiray “House of gareen’ kaas oo u dhigmay sida aqalada maamulada caalamka iminka loogu arrimayo. Waxyaabaha raggii badmareenka ahaa ee ay la yaabeen waxaa ka mid ahaa in wakhtigaasi dhexe ay boqortooyadu samaysay gole ay ku jiraan dhammaan qabaa’ilka xilligaasi degaanaa deegaanada boqortooyada ay ka arrimiso. Boqortooyada Ajuuraan ayaa lahayd calan u gaar ah. Calankaasi ayaa ka kooban midab guduud ah( Casaan), jaalle( Huruud) , waxaana ku sawiran bil leh midab cad, dadka ka soo jeeda ayaa u asteeyay xuska calanka iyo boqortooyada 15-ka September.

Ragga xusidda mudan ee taariikhda galay ee ka mid ahaa boqortooyadii ajuuraan waxaa ka mid ahaa Siciid Muqdishaawi, oo ahaa safiirkii igu horeeyay ee Afrika u fariisto dalka Shiinaha oo xilligaasi ay ka talin jirtay boqortooyo. Siciid Muqdishaawi ayaa la sheegaa in uu si fiican ugu hadli jiray luqadda shiinaha ee Mandarin. Waxaa kaloo xusid mudan Cabdicaziiz Muqdishaawi oo isna qeyb weyn ka qaatey faafinta nidaamka boqortooyada Ajuuraan, kaas oo maamulkeeda gaarsiiyay jasiiradaha Maldives-ka.

Waxaa kale oo xusid mudan, boqor Olol Diinle loo isna ka mid ahaa shakhsiyaadkii Soomaaliyeed ee saameynta lahaa qarnigii tegay. Boqor Olol diinle waxaa saldanadiisa xarun u ahayd Qallaafe, waxaana uu ahaa boqorkii ugu dambeeyay ee nidaamka boqortooyada Ajuuraan, inkastoo haatan uu jiro nidaamka hogaanka dhaqanka ee beesha boqortooyada.

Noocyada xukunkooda.

Saldanada Ajuuraan ayaa ku dhaqmaysay nidaam Boqortooyo oo ay iska dhaxlayeen Qoyska xukunka Saldanada hayay, oo ka soo jeeda Maxamed Caalim (Alam) Baacad. Hase ahaatee, markii boqortooyada ay la timid qaab dowladeed oo cusub, sida qaadidda Ujuurada/canshuurta, waxaa boqortooyada loogu yeeray Ajuuraan.

Marka laga soo tago in hoggaanka Boqortooyada ay lahaayeen reer gaara sida Imaamka, oo ah boqorka, Naaibka, oo ah guddoomiyaha gobolka, dadka kale ee ku hoos noolaa waxaa ay wax ku lahaayeen hogaanka qeybaha kale ee boqortooyada. beelaha kale ee ku hoos noolaa waa ay la dhacsanayeen nidaamka Islaamiga ah ee boqortooyadu wax ku xukumi jirtay.

Waxaa tusaale loo soo qadan karaa in maamulkeedu isku hayay inta badan dhul waynaha Soomaaliyeed ka soo bilow deegaanka Ximin gareen ee Gobolka Sanaag ilaa Magaalada Mombasa oo haatan ka tirsan Dalka Kenya. Waxaa kaloo xusid mudan in qaybo badan oo ka mid ah Galbeedka Dhulka Soomaaliyeed ee Itoobiya, gaar ahaan Gobolada Shabeele, Liibaan, iyo deegaano badan oo ay ka mid yihiin Magaalooyin Masno, Nageele iyo Roobey, ay boqortooyadu ka Talisay.

Dhaqaalaha boqortooyada iyo Meelihii uu Gaaray Ganacsigeeda

Boqortooyada Ajuuraan waxaa dhaqaalaheedu ku tiirsanaa ganacsiga iyo beeraha. Waxaana aad u caawinayay in boqortooyadu maamulaysay marin biyoodka mashquulka ahaa xilligii dhexe. Xeebaha ku teedsan magaalooyinka ay xukumi jirtey oo intooda badan xarumo u ahaa, sida Muqdisho, Baraawe, Marka, Kismaayo, iyo Hobyo, waxaa ay gacan weyn ka geysteen in uu bulaalo ganacsiga boqortooyada, si fududna ku gaaro boqortooyooyinkii ay la ganacsan jirtay. Waxayaabaha ay dowladii Ajuuraan ka ganacsan jirtay waxaa ka mid ahaa dahabka, dharka, alwaaxda, fardaha, Geriga, iyo xariirta, waxaan ay u iibgeyn jirtay Aasiya iyo Bariga fog. Waxaana ay ku soo beddelan jireen badeecado kale. Xilligii dhexe waxaa xoogeystay ganacsigii badda, ayada oo ay bateen maraakiibta badeecadaha sida ee isaga kala gooshaya gobollada xeebaha leh, waxaana xilligaasi boqortooyada ajuuraan ay samaysatay xiriiro ganacsi oo xoog leh, oo ay la yeelatay boqortooyooyin ku yaala Aasiya, Europe, iyo Bariga Dhow.

Boqortooyada Ajuuraan ayaa waxaa ay lahayd lacag u gaar ah oo loogu magac daray Mogadishan, lacagahaasi ay boqrtooyada isticmaali jirtay ayaa waxaa laga helaa dalka Imaaaadka Carabta, ayadoo sidoo kale laga heli karo meelaha taariikhiga ah ee caalamka.

Boqortooyada Ajuuraan ayaa waxaa ay lahayd lacag u gaar ah oo loogu magac daray Mogadishan, lacagahaasi ay boqrtooyada isticmaali jirtay ayaa waxaa laga helaa dalka Imaaaadka Carabta, ayadoo sidoo kale laga heli karo meelaha taariikhiga ah ee caalamka

Hoos u dhacoodii iyo sababaha keenay

Robert B. Oakley oo mar ahaa Danjiraha Mareykanka u fadhiyay Dalka Soomaaliya sanaddii 1982 oo mar ka hadlay Saldanada Ajuuraan ayaa ku sheegay in Soomaaliya laba mar kaliya ay noqotay mid is haysata oo Awood leh, mar waxuu ku sheegay Xiligii Saldanadda Ajuuraan iyo xiligii Dowladii Kacaanka ee Maxamed Siyaad Barre.

Boqortooyada Ajuuraan buruburkeeda waxaa loo aneeyaa sababo badan oo isku sidkan/isku xiran. Marka ugu horeysa, sida ay ii sheegeen odayaasha reerka Boqortooyada waxaa jiray khilaaf soo kala dhex galay xubnaha hogaanka boqortooyada ee reerka hayay Saldanadda. Sidoo kale waxaa jiray in khilaafka boqortooyada dhexdeeda uu saamayn ku yeeshay beelihii kale ee Soomaaliyeed ee ku hoos noolaa, gaar ahaan beesha Hiraab. Xukunka beesha ayaa waxaa loo arkay mid keli telis ah maadaama ay dadka ku adkayd in canshuur laga qaado biyaha ay isticmaalaan, boqortooyadana waxaa ay u arkaysay ilo dhaqaale oo ay ku kala wadeyso howlaha Boqortooyada.

Sababta boqortooyadu ula kulmaysay mucaaradad ama ayaguba u kala qeybsameen ayaa waxaa lagu sheegaa mudadii xukunka oo dheeraa iyo in dadka ku hoos noolaa xukunka iyo qaar ka mid ah madaxdii boqortooyada in ay dhibsadeen xukunka adag. Markii khilaaf kaasi boqortooyada dhexdeeda ah xoogeystay, ayaa dalal shisheeye ay ka faaiideysteen in ay khilaafka sii huriyaan si boqortooyada Ajuuraan ee awoodda badan Meesha looga saaro.

Wixii ka dambeeyay qarnigii 17—aad waxaa bilowday hoos u dhaca boqortooyada ilaa markii dambe magicii isku hayay dadka Soomaaliyeed ee Ajuuraan Meesha ka baxay.

Wixii xilligaa ka dambeeyay waxaa samaysmay Saldanado yar yar oo ay samaysteen inta badan qabaa’ilkii Soomaaliyeed ee ka tirsanaa Boqortooyada Ajuuraan. Waxaa laga xusi karaa boqortooyada Geledi ama Goobroon Dynasty oo uu aasaasay nin lagu magacaabi Jirey Ibrahim Adeer oo ka mid ahaa ragii ugu firfircoonaa boqortooyada Ajuuraan. Boqortooyada Geledi ayaa waxaa xarun u noqotay degmada Afgooye. Sdoo kale, waxaa samaysmay boqortooyada Hiraab ee ayadana ka adkaatay tii Silcis oo ayaduna ka tirsanayd boqortooyadii Ajuuraan.

Si kastaba ha ahaatee, Boqortooyada Ajuuraan ayaa waxaa lagu tilmaamaa mid awood buuxa u lahayd ilaalinta xuduudaheeda, bilowday hab-dowladeedka Soomaliya, aasaastay xiriirkii diplomaasi ee ugu horeeyay ee lala yeesho dal dibadda ah, sida Shiinaha, waxaa kaloo loo tiriyaa in ay ugu horeysay iskaashi milateri in lala yeesho dal kale sida boqortooyadii Cusmaniyiinta. Waxaana la sheegaa in ay ku tiirsanayd ilaha biyaha maadaama ay ka talinaysay labada webi ee Jubba iyo Shabelle, ceelalna ay qodday maadaama ay ku wanaagsanyd handasada.

Waxaa kaloo fajac ku ah dadka in xukunkeedu gaaray meelo ka tirsan dalka Muzambiik oo lagu magacaabo “Soofala” iyo Jasiiradaha loo dalxiis tago ee Maldives.Taariikhyahanada ayaa qiraya in boqortooyada Ajuuraan ay ka mid ahayd ah shanta boqortooyo ee ugu awoodda badnaa Afrika, haddii aysan ba ahayn midda koowaad.

__

Tixraac:

Lewis, I. M. (1988). A Modern History of Somalia: Nation and State in the Horn of Africa (2nd, revised ed.). Westview Press. p. 24. ISBN 978-0-8133-7402-4.

The Shaping of Somali Society: Reconstructing the History of a Pastoral People, 1600-1900 – Page 95

Barendse, Rene J. (2002). The Arabian Seas: The Indian Ocean World of the Seventeenth Century: The Indian Ocean World of the Seventeenth

Qoraalkaan waxaa qoray: Maxamed Cismaan Xuseen oo ah Saxafi madax banaan oo kunool magaaladda New York.

FG: Diblomaasi.com mas’uul kama aha macluumaadka iyo xogta qormadan. Waa qoraal u gaar ah qoraagga qoraalka.

Xawaari Bumadyaan (Houari Boumédiène) wuxuu dhashay 23kii Ogoosto 1932kii wuxuuna geeriyoodey 27kii Diseember 1978kii). Wuxuu noqday Gudoomiyaha Golaha Kacaanka ee Aljeeriya intii u dhaxeysay 19kii juunyo 1965kii ilaa 12kii Diseember 1976kii kadibna wuxuu noqday Madaxweynihii labaad ee Aljeeriyaa illaa intii uu ka geeriyooneyay 27kii Diseember 1978kii.

Wuxuu ahaa mid kamid ah hoggaamiyaashii ugu halganka dheera ee gumeysi la dirirka ahaa wuxuu 20 sano oo kamid cimrigiisa ku qaatay afafka hore ee dagaalka xoreynta Aljeeriya ama Aljazaa’ir. Waana mid kamid ah hoggaamiyaashii ugu saameynta badnaa ee soo maray caalamka islaamka, Afrika iyo adduunkaba.

Waxaa uu ahaa taliyihii sarre ee ciidankii jabhaddii/Xisbiga xoreynta dhulka qaranka Aljeeriya, waxaana uu 13 sano oo dagaal guusha nolloleed ama geeri aakhiro ah la galay ciidankii sancaddaalaha ahaa ee Faransiiska dulliga u ahaa. Boumediene adeeggiisii ciidan ee Aljeeriya wuxuu bilaabmay 1950-yadii, oo ah xilligii uu dalkiisa halganka ugu jiray ka madax-bannaanida gumeysiga Faransiiska. Kadib markii uu wax ku bartay jaamacadda al-Azhar ee Qaahira, wuxuu ku biiray xoogaggii mucaradka ee Jabhadihii Xoreynta Aljeeriya.

Inta taariikhda laga hayo, Xuwaari Bumadyaan wuxuu fuliyay mid kamid ah weeraradii ugu casrisanaa ee ka dhaca gudaha qaaradda Afrika kaaso kadhan ahaa ciidamadii gumeystaha, gaar ahaan ciidankii Faransiiska ee xilligaas.

Jabhadihii xoreynta aljeeriya waxay dalka u kala qaybiyeen degmooyin milateri, Boumedienne wuxuu xukumay xooggagii ama guutadii ku xeernayd gobolka Ooraan (Cuuraan). Guutadaasina waxay ahayd guutadii guulaha ugu badan ka soo hoysay dagaalkii Milyanka shahiidka ee Mujaahidiintii Aljeeriya isku xoreeyeen.

Sannadkii 1960-kii wuxuu noqday madaxa shaqaalaha ee Jabhadda Xoreynta Qaranka, wuxuuna xuddun u ahaa dadaalladii ku aaddanaa sidii uu dhisi lahaa ciidan Aljeeriya ah oo ka socda naf huriyaal Marooko iyo Tuniisiyiin ah, dalalkaaso xilliga ahaa dalal ka madaxbanaan gumeysigii Faransiiska dulliga ah.

Kadib markii heshiis nabadeed lala saxiixday Faransiiska bishii Maarso 1962kii, xiisadda ka dhex aloosan hoggaamiyeyaasha Aljeeriya ayaa sii korodhay, isla markaana bishii Sebteember ciidankii ama guutadii uu hogaaminayay bumadyaan

(Boumedienne) ayaa qabsaday caasimadda Aljiyeer (Algiers) isagoo taageereya hogaamiyihii jabhaddi xoreynta Aljeeriya ee Axmed Ben Bella. Ben Bella wuxuu noqday madaxweynaha Aljeeriya dabayaaqadii sanadkaas, isagoo abaalinaya Boumedienne’a wuxuu uu magacaabay wasiirka Gaashandhiga ama difaaca iyo madaxweyne ku xigeenkiisa.

Kadib sanado yar, khilaaf ayaa soo kala dhexgalay labada hoggaamiye, waxaana bishii juunyo 1965kii uu Boumedienne ku kacay afgembi ka dhan ah jaallihiisii sare ee Axmed Ben Bella wuxuuna iska dhigay madaxweynaha iyo saciimka cusub ee Aljeeriya. Boumedienne intii hore ee uu taliska Aljeeriya hayay waxaa uu la’aa taageerada ballaaran ee shacbiyadda leh ee shacabka Aljeeriya, wuxuuna xukumay markii ugu horreysay isagoo adeegsanaya 26 xubnood oo ka tirsan golahii kacaanka.

Natiijo ahaan ama muuqaal ahaan hoggaamintiisu waxay ahayd mid waddaniyadeed oo nafhurnimo leh, Isagoo si xikmad leh u adeegsanaya saameyntiisa, wuxuu u dhisay Aljeeriya xoog siyaasadeed lagu xisaabtami karo wuxuuna go’aansaday inuu sidoo kale ka dhigo awood warshadeed. Wuxuuna dhisay awood milateri oo laga cabsoodo iyo awood warshadeed oo waxsoosaar leh, balse horumarkiisi iyo taliskiisi waxaa ku liddiyay awoodo shisheeye oo ka baqay in 30ka sano ee soo socda ee la sadaaliyay xilligaas ay muuqatay in Aljeeriya ay isku filnaasho dhan walba ah ay gaari kartay, welina dhinaca milatariga waxay noqon lahay awoodda koobaad ee Afrika iyo awoodda 9aad ee caalamka. Laakiin kadib isku day ay saraakiisha milaterigu ku doonayeen inay ku afgembiyaan maamulkiisa ayaa ugu dambeyn gacmo-marnaan ku fashilmay bishii Diseembar 1967kii, wuxuuna marka muujiyay ama caddeeyay hoggaankiisa adag ee tooska ah ee aan muranku ka jirin ee isla markaana aan la loodin karin ee Dalka Aljeeriya.

Sannadkii 1971-kii wuxuu ku soo rogay gacan ku hayn dawladeed oo ka dhan ah warshadaha saliidda ee shisheeye, waxaana uu quusta uu diray oo uu iska fogeeyey xiriir lala yeesho dalka faransiiska oo uu arkayey cadawga tooska ah ee Aljeeriya. Wuxuu halis u galay dagaal uu la galo Marooko sanadkii1975kii isagoo isku dayaya inuu marin u ka helo marinka badweynta Atlantik ee ka gudba Saxaraha Isbaanishka (ee markii dambena loo bixiyay Galbeedka Saxaraha ” Westren Sahara”). Boumedienne wuxuu noqday shaqsi iyo abaabule horseed ka ah dhaqdhaqaaqyadii xorta ahaa ee (Non Aligned or Third World) ee aan uu kala xaglin jirin hanti-wadaaggii barriga iyo hanti-goosigii galbeedka.

Sannadkii 1978-kii, muuqaalkiisu ama in la arko wuxuu noqday mid naadir ah. Ka dib markii uu ku soo raagay miyir beel muddo 39 maalmood ah, wuxuu ugu dhintay magaalada Algiers cudur dhiigeed dhif ah oo magaciisa la yiraahdo ” Waldenström macroglobulinemia “, ka dib daaweyn aan lagu guuleysan oo loogu qaaday magaalada Moscow ee Midowgii Soofiyeed. Intii lagu guda jirey waqtigii ay Aljeeriya gashay qalqalka siyaasadeed waxaa soo baxay xan ku saabsan dilkiisa ama in la sumeeyay ayaa mararka qaar ku soo shaac baxday siyaasadda Aljeeriya, gaar ahaan ka dib markii laba kale oo kamid ahaa ka qeybgalayaashii dhacdooyinkii heshiiskii Algiers ee 1975kii, kuwaas oo kala ahaa Boqor Shaahii Iiraan iyo Wasiirkiisii Maxkamadda ee Asadollah calam, ay sidoo kale u dhinteen isla cudurkan dhifka ah.

Dhimashadii Xawaari Bumadyaan (Boumediene) kadib ma jirin musharrax uu dhigmi kara oo beddeli kara boumediene (bumadyaan), si kastaba ha noqotee, mid kasta oo ka mid ah sideedii xubnood ee ugu sareeyey Golaha Kacaanka Aljeeriya ama xittaa siyaasiyiin shisheeye oo Aljeeriyaan ah ama galbeed raac ah ayaa ugu dambayntii ku hirdamay hoggaaminta Aljeeriya. Dhimashadii Boumédiène waxay sababtay faaruq awoodeed oo ku yimadda siyaasadda Aljeeriya kaas oo aan si fudud loo buuxin karin.

Isbeddel taxane ah oo uu milateriga Aljeeriya sameeyey ayaa aakhirkii ogolaaday in dhinac loo rido isla markaana meesha laga saaro tartamayaasha kala aaminsan afkaaraha bidixda iyo midigta, Talada dalkana loo qoondeeyo taliyaha ugu sareeya militariga Aljeeriya kaas oo ahaa Colonel ama gaashanle sare Chadli Bendjedid, kaas oo ku yimid xulasho tanaasul ah.

Oraahyadii laga hayay Jeneraal Xawwaari Bumadyaan.

1. ” Maalin maalmaha ka mid ah, malaayiin rag ah ayaa ka tegaya Koonfurta Hemisfiyeerka si ay u aadaan Waqooyiga Hemisfiyeerka oo halkaas saaxiib uma aadi doonaan. Sababtoo ah halkaas waxay uu aadayaan si ay u qabsadaan. Sidoo kale waxay qabsanayaan iyago indhaha wiilashoodu arkayaan si ay wiilashoodu uga dhaxlaan halganka. Ilmo galeenka haweenkeenu guul buu ina siin doonaa, oo waxay dhali doonaan halgamayaal aan xaqqa ka waaban doonin. ”

2. ” Aljeeriya ma diidi karto mabaadi’deeda siyaasadeed iyo xaqqa ay u leedahay

inay ku dhawaaqdo mabda’a aayo-ka-tashiga ah, iyadoon laga fekerin mowqifkeeda ugu dambeeya ee ku aadan mustaqbalka gobolka, haddii gobolka saxaaraha galbeedku ay noqoto Morrookan ama Mauritanian, haddii ‘qayb ka mid ah ay tagto Morrooko iyo haddii mid kale ay u tagto Muritaaniya, waxaa inoogu weyn waa in Saxaraha galbeedku uu noqdo dhul Carbeed iyo dhul Muslim markale leeyahay. ”

3. “Madaxbanaanidu waxay inaga dhigtay qaar jilicsan oo aan weli gaarin heerka adkaha xadiidka ah.”

Buugga Haddimadda Qabyaaladda

Dareenka, milgaha, maankalga xaaladaha kala duwan ee ku duugan dhiganaha Haddimada Qabyaaladda ee uu ka hadlaayo buuggan aan gacanta ku hayo, waa buug aan isdhihi karo waxa uu ku soo aaday marxalad ka duwan marxaladaha kale, ayada oo aan ognahay maantay qabiil dartiis lagu qurgoynaayo caruur yaryar oo aan qaangaarin kuwaas oo dhibanne u ah aanooyin aysan talo iyo saamaynna aysan ku lahayn.

Qabyaalad: Waxyaalaha ugu xun ee laga dhaxlo qabyaalada waxaa asal u ah waa iyada oo la tuuro danta guud, lagana tago wada dhalashadii iyo hilib wadaagii ay qowmiyad lahayd taas oo lagu beddeshay damiir qabyaalad ka buuxdo iyo in si khaldan loo addeegsado qabiilkii iyadoo laga talaabayo xadkii ay lahayd laguna dhiirado hannaan aan haboonayn.

Waxaa igu dhaliyay in aan qoro buuggan waa dal jaceyl iyo baahi aan uqabo dawlad iyo kala dambayn, sidoo kalena sababaha igu khasbay waxa weeye kadib markaan arkay in bulshadii ay ka dhimatay waddaniyaddii oo booskeedii meesha laga waayay ayna sababtay in dalkeenii uu noqday baylah. Waxaan ugu baaqayaa dhammaan bulshada Soomaaliyeed in ay ubadkooda ku tarabiyeeyaan waddaniyadda si dalkeena aan ubadbaadsano. Waxaana muhiim ah in qofkasta xil iska saaro difaaca waddankiisa, madaxbannaanidiisa, dib udhiskiisa, soo saaridda kheyraadkiisa iyo ilaalinta sharafta ummadda Soomaaliyeed.

Qofka leh damiirka iyo dareenka waddaninimo waxa uu dareemaa farxad kolka dadyowga kunool koonkaan aynu joogno ka sheekaynayaan dalkiisa, wuxuuna ku dhiiradaa in uu sii wanaajisto deegaankiisa iyo guud ahaan waddanka. Inta aan ka soo sheekaynay oo keliya laguma qeexi karo macnaha iyo milgaha ku duugan waddani balse waa duurxul kooban oo aan ku qeexayno erayga si dadku ufahmaan waxa uu yahay waddani iyo waxa uu ka dhiganyahay.

Qoraaga buugga mar ay ka hadlaysay sababta ku dhalisay ayay tiri: Waxaa jirtay maalin maalmaha ka mida anigoo ka imid goobtayda shaqada oo usoo caraabay hoygii aan ka deganaa xaafadayda Garoowe, goor-sheegtuna tahay abbaaro 4:00pm ayaa waxaan soo maray kurayo meel ku dagaalamaya haddaan damcay kala qabo oo kala celi waxay igu dheheen mid kasta oo iyaga ka mida wiilkaan ayaa icaayay iyo kanaa saan idhahay. Haddii aan waydiiyay sababta ay isku dagaalayaan waxay igu dheheen waxa uu dhahay hebel qabiilkeena idinka laandheereysan oo idinka badan? Waan yaabay Waxaan ku dhahay yaa warkaas kugu dhahay? Markaas ayuu yiri mid kamida kurayada dagaalamaysa hooyo ayaa nagu tiri.

Sidee qabyaaladdu u saamaysay dadkeena Soomaaliyeed?

Bulshada Soomaaliyeed in ka badan 80% ma fahansana qabyaaladda waxay tahay. Waxaana daliil kuugu filan in dalkooda ay burburkiisa iyo dib udhiciisa ka shaqaynayaan. Waxay kuwada haminayaan dhammaantood ama badankood in ay dalal shisheeye aadaan, waxna waa tahriibeen, waxna waa qalbi ka dhoof, inta kale ee soo hartana waa dad dantu biday ama duruufta haysata awgeed aysan ugu hanqaltaagin dalkale.

Burburkii waxa uu nadhaxalsiiyay in aan weyno halyeeyo Soomaaliyeed, waddaniyiin Soomaaliyeed, hooyooyin nagu qaaliya. Waxaan nahay dad isla quman, isla saxan, iyagu is arka, damiirkii ka tagay, waxaa la yiri Mayd maxaa udanbeeyay? Saa la dhahay kan la siisido oo tusaale waxaa kugu filan caruur yaryara oo dugsi Qur’aan dhigata oo lawada dilay qabyaalad awgeed.

Abwaan Abshir Nuur Faarax {Bacadle}:- waxa uu yiri:

Dab miyey sureen waa dulli aan xuma ka daaleyne
Dusha aadmigey shabahaan ficilna duurjoogta
Deggani iyo kheyr lama tusoo way ka diriraane
Dabciga riibigey leeyihiin mana dareemaane

Qabiilku waxa uu meeshii ka saaray dhaqankii suubanaa ee Soomaali lagu yaqaanay, Soomaalinimadii, waxa uu baaba’shay damiirkeenii. Waxa uu nagaarsiiyay in aan seeraaro samaysano, qolo kastana tiraahdo anagoo reer hebel ah baa iskaleh goobtaan. Qabiil hebel isma guursano, kab iyo qaraan ma wadaagno, geelayagu isku meel madaaqo.

Gabay uu tiriyey Alle ha unaxariistee abwaan Abshir Nuur Faarax Baxadle waxaa ka mid ahaa:

Quruun waliba cudur qaasahoo qaybiyaa jira’e
Soomaali belo loo qoraye qallinka loo saarey
Wax qabiil ka daran jahanamaan qiray aqoontayda
Qadartaana iga hiilisaye qolo ma sheegteen

Maxaan ka dhaxalnay qabyaaladda

1. U hoggaansan la’aanta shuruucda dalka: Dal walba oo dunida ka jira waxa uu leeyahay xeer udegsan oo ku dhaqmo qofkii jabshana waxaa lagu qaadaa xeerkaas dalka uyaal.

Alle ha unaxariistee Abwaan Cali Xuseen Xirsi oo ku magac dheeraa {Cali Makaadsade} gabay uu tiriyay ayaan ka sooqaadan tix yar oo uu ku baraarujinaayay bulshada in wax lawada qabsado oo wadajir wax lagu hagaajiyo. Wuxuu yiri:-

Hantidaan wadaagniyo haddaan hawsha socodsiino
Oo aad hirgelisaan mabda’a lagu hayaamaayo
In horumar lagu waarayaa hubanti weeyaane.

2. Jahliga: Waxaa muhiim ah in qeybaha dadka la baro waxbarashada waayo waxbarashadu waxay meesha ka saartaa jahliga, gaajada, faqriga, dagaalka, qabyaaladda, qurunka iyo kala danbayn la’aanta.

3. Caddaalad darro: Qof kasta oo muwaadin ah waa in uu helaa caddaalad, haddii caddaalad la helo waxaa imaanaysa waddaniyad. Rag caddaalad waayay sidii cowshii kala yaac.

قال الله تعالى: إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسان

“Alle wuxuu idin amray caddaalad iyo wanaag in aad samaysaan”.

4. Diinta oo aan lagu dhaqmin: Waa tiirka koowaad ee qof walba oo Muslim ah in uu ku dhaqmo diinta islaamka.
وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُو

Alle wuxuu Qur’aankiisa ku yiri “Qabsada xarigga Eebbe dhammaantiin, hana kala taganina”.

5. La haanshiyo la’aan dalka: Waa in muwaadinkasta lagu dhiirigeliyo in uu dalka isagu leeyahay aysan cidkale lahayn. Waa tii uu lahaa Alle ha unaxariisto abwaan Abshir Bacadle gabaygii danta guud

Dal shisheeye duulkii mutaa dawlad wuu tebiye
Duruufihii na soo maray qalbiga waa damqinayaane

أَصَابَكُم مِّن مُّصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَيَعْفُو عَن كَثِيرٍ وَمَا

Alle wuxuu Qur’aankiisa ku yiri {Idinma asiibin musiibo ilaa waxaad gacmihiina ku kasbateen mooyaane, Alle waa dembi dhaaf badanyahay}.

6. Dhaqankii oo lumay: Bulsha kasta waxay leedahay dhaqan soojireen ah oo ay iska dhaxleen ka ab-ka-ab ilaa haddeer. Waddankasta oo dunidaan ku yaal waxa uu leeyahay dhaqan ugooniya oo dunida kale uga soocan yahay balse maanta dhaqankeenii waa lumay.

Dal marka la doonaayo in la burbursho waxa laga burburshaa dhaqanka. Haddii dhaqankaaga kaa lumo waxa meesha ka baxaysa jiritaankaaga sooyaal.

7. Maamul daadajin la’aan (Qabyaalad daadajin): Dawladdu waa in ay maamul daadajin usamayso, gaarsiisona dalka oo idil addeega ay ubaahanyihiin, sida waxbarashada, caafimaadka, cunada iyo maamul wanaaga.

8. Xuquuq la’aan: Ma helaan xaqa ay leeyihiin muwaadiniinta Soomaaliyeed, waxaana dhacda xaqii ay lahaayeen in ay ku waayeen qabiil.

9. Dulmiga dumarka lagu hayo: Dhibanayaasha ugu badan waa dumarka, dadka ugu nugulna waa ayaga waayo waxaa la dilaya waa odaygeedii, walaalkeed, abtigeed, wiilka ay dhashay, cidda asayda qaadaysa waa ayaga, cidda caruurta korinteeda laga rabo waa ayaga, cidda umul raacaysa oo dhakhtar la’aan u godgalaya waa ayaga, kufsiga iyo jirdilka ayaga ayaa loo gaystaa.

Qoraaga ayaa soo qaadatay hees la dhaho Inna Ragow Eed Baan Kaa Tabanayaa ay qaaday Xabiibo Xasan Tooxow taasoo ahayd:

Aasaaska dunida iyo
Anigu dumar baan ahaa
Warshaddii aadmigiyo
Udubkii noloshaan ahaa
Hayeeshee inna raggoow
Ergiyo waxaan ahay dacwo
Eed baan kaa tabanayaa
Uurka kugu qaaday iyo
Waxaan fool arrammi kulul
Dhibaatada kugu umuley
Horaadada ibo macaan
Anqaris waxaan kaaga dhigay
Asluubta wanaagsan iyo
Anshaxa dhaqankiyo hiddaha
Akhlaaqda waxaan kuu baray
Aad baan u nasiib darnahee
Madfaca aqalkeyga gubay
Kan igu riday ma adigaa?
Abaalkii hooyanimo
Ma layska ilowsan yahay?
Ah iyo way ma anigaa?
Hayeeshee inna raggoow
Ergiyo waxaan ahay dacwo
Eed baan kaa tabanayaa
Barbaariye ubadka iyo
Macallin ababshaan ahaa
Astaantii taranka iyo
Aayaha guushaan ahaa
Hayeeshee inna raggoow
Ergiyo waxaan ahay dacwoo
Eed baan kaa tabanayaa
Agaasinka reerkaa
Weliba kuma ekiyee
Ololihii Calan helkii
Qeybtii iga aadanayd
Awood anigoon lahayn
Asayda inaan xirtiyo
Agoonta inaan la qaxoo
Astaahil umaanan lahayn

Gabagabada nuxurka hadalkayga

Qoraagu waxay ku leedahay buuggeeda Haddimada Qabyaaladda: Qabiilka Rabbi waxa uu nagu yiri isku garta balse ma oran qabyaalad u addeegsada oo ku burbursha dalkiina, dadkiinana ku laaya, kuna dulmiya. Qabiil aragnay halka uu nadhigay iyo waxa uu na dhaxalsiiyay, sow ma haboona in aan garano wixii adduunkaan naloo keenay, sababta aan ujirno iyo dalka waxa naloogu sameeyay oo la yiri isaga noolaada dushiisa waxa uu idin yahay firaash.

Haddii aad firaashkii ama meeshii aad seexan lahayd iska burburiso sidee ku noolaan?

Alle Qur’aankiisa waxa uu ku dhahay:-

يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ

“War dadow waxaan idinka Abuurnay lab iyo dhedig, waxaan idinka yeelnay dadyow iyo qabaa’il, si aad isugu garataan. Midkiina idinku karaamada iyo sharafta badan waa midkiina idinku Alle ka cabsiga badan, Illaahay waa mid og oo khabiir ku ah waxaad samaynaysaan”.

Dadku waa labo qeybood

1. Talo keen: Waa in aad noqoto mid talo keena oo bulshadiisa wax ku sookor dhiya, hadday sax tahayna waa laqaadan, haddii laga maarmi karona dib baa loo dhigan.

2. Talo raac: Haddii aadanba wax talo iyo tusaale ahba aadan ku soo kordhinayn dadkaaga iyo dalkaaga waa in aad noqoto mid taladii wanaagsan oo loo soojeedsho raaca sababtoo ah Fiqi tolkii kama janno tago, dadkaaga waxay kuula yimaadeen haddayba sax tahay waa in aad qaadato oo aadan noqon khilaaf ujooge iyo talo makeene.

Waa tii uu lahaa Alle ha unaxariistee Abwaankii caanka ahaa Cismaan Yuusuf Cali Keenadiid mar uu lahaa:-

Naftuna caasi weeyiyo sidii cado shisheeyaahe
Intay caaq sidiis kaa dhigtay kugu cayaartaaye
Markii taladu kula caaridaa la caqli yeeshaaye.

Haddaba qof kasta oo Soomaaliyeed waa in uu noqdaa muwaadin uhalgama dhulkiisa iyo dadkiisa waxaa ku qorin taariikhda. Ninkii tiin talaaliyo kii timir beera taariikhdu way qorin. Noqo mid dalkiisa wax walba ugu hura, naftiisa ka hormariya, difaacda diintiisa, dadkiisa dalkiisa, ka ilaashada cadowga doonaya in uu dalkiisa burbursho, noqo waddani ee honoqon muwaadin keliya.

عن النبي ﷺ قال: لا يؤمن أحدكم حتى يحبَّ لأخيه ما يحبُّ لنفسه

Rasuulka (NNKH) wuxuu yiri “Axadkiina ma rumayn ilaa wuxuu jecelyahay la jeclaado walaalkiis”.

Kuma soo koobi karo magaca iyo milgaha ku duugan buugga balse inyar ayaa ka sooqaatay, waxaa ka badan inta ku duugan buugga gudihiisa.

Magaca Buugga: Haddimada Qabyaaladda

Qoraaga Buugga: Drs. Ruun Siciid Faarax