Dowlada Itoobiya maxay ugu cudur daaratay in ay qaabisho Madaxweynaha nidaamka qabaliga lagu soo doortay ee Soomaaliya Xassan Sheekh Maxamuud iyagoo sababta ku sheegay jadwalkooda oo buuxa, halka ay qaabileen madaxweyne maamul goblleed oo ka tirsan maamulada Soomaaliya oo dhawaan tagay Adhis Ababa.

Waxaanu la soconaa in dhawaan madaxweynayaal Maamul Gobolleedyo kale ay casuumaad ka helleen dowladda Itoobiya halka madaxweyne Xassan Sheekh Maxamuud loo diiday inuu ka qeyb-galo.

Wakhti horeba waxaa soo noqday faragelintii hore ee laga nastay wakhtigii Xassan Sheekh Maxamuud dalka maamuli jiray. Waxaa muuqda oo dib u furmay saameynta Itoobiya ku laheyd Maamulada Gobolada. Waaggii maamulkii Xassan Sheekh Maxamuud wuxuu xirriirka Maamul Gobolleedyada qaar iyo Itoobiya uu gaaray heer wakiilo ku yeeshaan Maamul Goboleedyada. Maamul Goboleedka Puntland ayaa loo arkayay inuu ahaa maamulka kaliya ee ugu horeeyay maamul goboleedyada xubnaha ka ah dowladda Federaalka oo xiriir sokeeye la lahaa Itoobiya, waxaana dhowr jeer oo hore jiray eedeymo loo jeediyay oo ahaa in dadka ka tirsanaa Jabhadda ONLF oo laga qabto Boossaaso iyo Garoowe loo gacan gelin jiray dowladda Itoobiya.

Faragelinta taban iyo mida togan ee Itoobiya ku haysay Maamul Goboleedyada dalka ayaa mar walba ka dhigeysa mid daciifisa dowlad gobolleedyada, iyadoo Madaxda maamul goboleedyada ay safaro joogto ah ku tagi jireen Adhis Ababa.

Geeridii Ra’iisul Wasaarihii hore ee Itoobiya Meles Zenawi, bishii Agoosto ee sanadkii 2012 iyo kala guurkii ay xilligaas ku jirtay Soomaaliya oo la isu diyaarinayay doorasho waxay aheyd labo dhacdo oo si aan la fileyn isugu soo aaday, tan koowaad dad badan waxay u arkayeen geerida Meles Zenawi inay wax badan ka beddeli doonto qaabkii ay Itoobiya ula dhaqmi jirtay Soomaaliya iyo faragelintii uu ku haayay dalka sanadihii uu xukunka hayay.

Arrinta labaad ayaa aheyd in Soomaaliya ay doorasho u diyaar garoobeysay, waxaana doorashadii dhacday 10-kii bishii Sebteember 2012 Madaxweyne lagu soo doortay nidaamka qabaliga ee dalka ka jira lagu Xassan Sheekh Maxamuud, iyada oo aan la fileyn ayuu doorashada Madaxweynaha kaga adkaaday Sheekh Shariif Sheekh Axmed.

Dhalanteedka “Soomaali oo heshiis ah dunidana heshiis la ah” 

Doorashadii Xassan Sheekh Maxamuud, waa dowladdii loogu baxay kumeel gaarka. Dowladda Itoobiya waxay Soomaaliya usoo magacaawday safiir cusub. Safiirkaas wuxuu ahaa Wondimu Asaminew oo ka soo jeeday Qowmiyadda Tigreey.

Safiirka Itoobiya usoo magacaawday Soomaaliya Wondimu Asaminew iyo Madaxweyne Xassan Sheekh Maxamuud

Khilaafyo dhowr ah oo soo kala dhex galay dowladda Federaalka iyo Maamul Gobolleedyada, cida xalka ka gaareysay ama isu soo dhoweyneysay waxay aheyd dowladda Itoobiya, mar kasta oo ay dowladda Dhexe iyo Dowlad Gobolleedyada isqabtaan Itoobiya ayaa aheyd halka xalka laga dooni jiray.

Itoobiya ayaa kaalin weyn ku laheyd heshiiskii dowladda Federaalka iyo Maamulkii KMG ah ee Jubba oo uu hoggaaminayay Axmed Madoobe ku dhex maray magaalada Adhis Ababa sanadkii 2013, kaddib Khilaafkii ka dhashay dhismihii Maamulkaas oo dowladda Federaalka ka soo horjeeday iyo dagaaladii ka dhacay Kismaayo ee u dhaxeeyay garabyadii kala duwanaa ee isku hayay maamulka magaalada.

Wadahadaladaas oo uu garwadeen ka ahaa Wasiirkii hore ee Arrimaha Dibadda Itoobiya Tedros Adhanom iyo Maamulka Jubba waxaa kala hoggaaminayay Axmed Madoobe iyo Wasiiru dowlihii hore ee Madaxtooyada Faarax Sheekh Cabdiqaadir waxaa ka soo baxay heshiis ay kala saxiixdeen labada dhinac, kaasoo dhowr qodob ka koobnaa qodobada heshiiskaas waxaa ka mid ahaa in Magaca Maamulka uu yahay Maamulka KMG ah ee Jubba, isla markaana uu labo sano ka arrimin doono Jubbooyinka iyo Gedo Hoggaamiyaha Maamulka uu yahay Axmed Madoobe In Dekeda iyo Garoonka diyaaradaha Kismaayo uu muddo lix bilood maamulo Maamulka KMG ee Jubba, kaddibna lagu soo wareejiyo dowladda Federaalka Axmed Madoobe loogu yeero Hoggaamiyaha Maamulka KMG ee Jubba.

Wixii ka dambeeyay heshiiskii Adhis Ababa ee dowladda Federaalka iyo Maamulkii KMG ah ee Jubba xiriir fiican ayay yeesheen Itoobiya iyo dowladdii uu hoggaaminayay Xasan Sheekh, iyadoo xiriirka siyaasadeed oo ahaa mid aad u xoogganaa, waxaa barbar socday dhanka Milateriga oo markii u horeysay ay Itoobiya sharciyad u heshay Ciidamadeeda Soomaaliya ku sugnaa, horaantii sanadkii 2014 Ciidamada Itoobiya ayaa si rasmi ah uga mid noqday Howlgalka Ciidamada AMISOM, waxaana markaas ay bilowday in ciidamo badan soo geliso Gobolada dalka, taasoo ka badan tiradii loo cayimay ee ay kaga mid noqdeen howlgalka AMISOM oo ahaa 4395 askari oo ka howlgalaya saddex qeyb, waxaa bilowday howlgalo ay kula wareegeen Ciidamada Itoobiya qeybo ka mid ah deegaano ka mid ah Baay, Bakool, Galgaduud, Hiiraan iyo Gedo.

Kaddib heshiiskii Adhis Ababa waxaa bilowday dhaqan gelinta qodobo ka mid ah heshiiskii dowladda Federaalka iyo Maamulkii KMG ee Jubba ku gaareen bishii Agoosto ee sanadkii 2013, waxaana bishii Agoosto ee sanadkii 2014 suura galay in la soo xareeyo Ciidamadii uu hoggaaminayay Barre Hiiraal ee dagaalka looga saaray Kismaayo, oo fadhigooda ahaa deegaanka Goobweyn, waxaa wafdi ka socday dowladda Federaalka oo uu hoggaaminayay Cabdillaahi Goodax Barre oo ahaa Wasiirkii Arrimaha Gudaha ee Xukuumaddii Cabdiweli Sheekh Axmed waxay suura geliyeen in Ciidamadaas la xareeyo oo lagu wareejiyo Ciidamada AMISOM, waxaana deegaanka Goobweyn la isugu keenay Axmed Madoobe iyo Barre Hiiraale oo halkaas lagu heshiiyay, ka sokow doorka dowladda Federaalka ku laheyd heshiiskaas waxaa layaab lahaa kaalinta uu heshiiskaas ku lahaa Gen. Gabre, kana dhex muuqday kulamadii heshiiska Axmed Madoobe iyo Barre Hiiraale.

Khilaafkii Madaxweyne Xasan Sheekh iyo Ra’iisul Wasaarihiisa Cabdiweli Sheekh Axmed ee bilowday aakhirkii sanadkii 2014, Itoobiya waxay aheyd dalka kaliya ee kula saftay Xasan Sheekh ridistii Ra’iisul Wasaarihii hore Cabdiweli Sheekh Axmed, iyadoo Beesha Caalamka ay diidaneyn in la eryo.

Riditaankii Xukuumaddii Cabdiweli Sheekh Axmed iyo magacaabidii xilka Ra’iisul Wasaarenimo Cumar Cabdirashiid, waxaa bilowday dhismihii maamul goboleedyada dhinnaa, Xafiiskii Urur Goboleedka IGAD ee qaabilsanaa fududeynta iyo in dowladda kala shaqeeyo dhismaha maamulada waxaa ka dhex socday danaha Itoobiya oo dooneysay in saameyn ay ku yeelatoo maamul goboleedyada dhismaya, waxaana ku lug yeelatay dhismihii maamul goboleedyada Galmudug.

Dhismihii Maamulka Galmudug ee lagu dhisay Cadaado, Itoobiya ayaa la sheegaa inay gacan weyn ka geysatay dhismaha maamulkaas, iyadoo ciidan geysay Caddaado oo gogosha shirka aysan suurtagal noqoteen ciidanka Itoobiya la’aanteed, sidoo kale
Itoobiya ayaa ka shaqaysay shirkii ka socday Dhuusamareeb in loo raro Caddaado, waxaana dowladdii Xasan Sheekh kala shaqaysay Xassan Sheekh kala furfurki beelihi ku shirayay Dhuusamareeb horaantii sanadkii 2015.

Sidoo kale Itoobiya waxaa kale oo kaalin mug leh ka ciyaartay joojintii dagaalkii dhex maray Galmudug iyo Puntland iyo u kala dabqaadkii labada maamul, heshiiskii Gaalkacyo oo uu ka qayb galay markii dambe Ra’iisul Wasaare Cumar Cabdirashiid bishii Diseember ee sanadkii 2015.

Taariikhdaan mudan in si gaar ah loo xasuusto waxay ina tusinaysaa heerka hoggaanka Xassan Sheekh Maxamuud iyo dhibaatada ay leedahay nidaamka qabaliga ah ee madaxweynaha lagu soo doorto (4.5). Madaxweynaha Jam. Federaalka halka la dhihi lahaa waxay ku habboontahay inaan ku beddelno madaxweynaha nidaamka qabaliga lagu soo doortay, maxaa yeelay shacab marka ay soo doortaan ayaa la dhihi karaa Madaxweynaha Jam. Federaalka Soomaaliya.

Waxaa su’aal mudan in la isweydiiyo aaway hal qabsigii “Soomaali oo heshiis ah dunidana heshiis la ah” iyadoo la ogyahay taariikhda madaxweynaha xukunka loo dhiibay hadda? Intaas oo faragelin iyo galaangal marka lagu sameynaayay goobjoog ayuu u ahaa dalka haddana wey soo noqotay. Waxaana laga nastay faragelinta Itoobiya intii uu xukunka haayay madaxweynaha sidoo kale asigana lagu soo doortay nidaamka qabaliga ah Maxamed Cabdullaahi Farmaajo.

Afhayeen u hadlay madaxweynaha Soomaaliya ayaa sheegay in dowladdiisa lagu wado inay baarlamaanka kala tashato suurtagalnimada xiriir ay la sameyso Israa’iil, warbaahinta Israa’iil ayaa Sabtidii sheegtay.

Wax yar ka dib markii la doortay 15-ka bishii Maay, Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud ayaa la kulmay madaxda sare ee Israa’iil, xilli uu booqasho ku joogay Imaaraadka. Xafiiskiisu wuu beeniyay wararkaas. Haddii warkaasi yahay been maxaa baarlamaanka Soomaaliya loogula tashanayaa suurtagalnimada xiriir ay Soomaaliya la sameyso Israa’iil?

Waxa kale oo la sheegay in madaxweynaha marka labaad ay doorteen baarlamaanka Soomaaliya Xassan Sheekh Maxamuud muddadii ugu horreysay ee uu xilka madaxweynenimo qabtay uu la kulmay ra’iisal wasaarihii hore ee Israa’iil, Benjamin Netanyahu sannadkii 2016-kii.

Israa’iil iyo Soomaaliya – oo xubin ka ah Jaamacadda Carabta iyo dalalka ugu saboolsan adduunka – weligood xidhiidh ma wadaagin.

Guddoomiyaha Xisbiga Qaransoor, Cabdijabaar Sh. Axmed ayaa sheegay in arrintaan ay caddeyn u tahay in dowladdan cusub ee Xassan Sheekh Maxamuud oo lagu soo doortay nidaamka qabaliga ah (4.5) ay dowladda Imiraadka kasoo dhaadhicisay in Soomaaliya ay xariir la yeelato Israa’iil, sababtuna waa ay iska cadahay in dowladda Imiraadka ay mara-habbaabisay dowlado Muslim sabool ah si ay dhaqaallo ugu bedeshaan sidii xariir dhow ula sameyn lahayeen Israa’iil.

Bishii hore ee Juun 22, 2022: mudane Xasan Sheekh Maxamuud ayaa kulan miro-dhal ah la qaatay Madaxweynaha dalka Isu-Tagga Imaaraadka Carabta Mudane Sheekh Maxamed Binu Saayid. Kulanka Labada Madaxweyne ayaa lagu lafa guray hagaajinta xiriirka iyo iskaashiga labada dal, fududeynta dhaq-dhaqaaqa ganacsiga, isu-socdka muwaadiniinta iyo bixinta dal ku galka. Waa qoraalka lagu daabacay bogga Villada loogu arrimiyo Soomaaliya. Intaas wax ka badan looma soo gudbinin shacabka Soomaaliyeed, madamaa ay yihiin kuwa aan soo dooranin madaxweynaha dalka.

Soomaalida ayaa sanadii 2018 mudaaharaad ka dhigay afaafka hore ee safaarada Maraykanka ee magaalada caasimada ah ee Muqdisho markaas oo madaxweyne Donald Trump uu go’aansaday inuu shaqada dalkiisa ee Israa’iil u raro magaalada Tel Aviv.

Qorshahaas ayaa kamid ahaa heshiiskii Abraham, oo ay qeyb ka ahayeen Imaaraadka Carabta, Baxrayn, Suudaan iyo Marooko dhamaantood waxay caadi ka dhigeen xidhiidhkii ay la lahaayeen Israa’iil sanadka 2020, kaas oo Falastiiniyiintu ay u arkeen khiyaamo laga galay qadiyadooda.

Waxaa jiray warbixino isa soo tarayay toddobaadyadii la soo dhaafay oo ku saabsan suurtagalnimada heshiisyo caadi ah oo ka dhexeeya Israa’iil iyo waddamada kale ee gobolka, sida Sacuudi Carabiya.

Xataa Tunisiya, hadallo is-daba-joog ah oo ka soo baxay mas’uuliyiin ka tirsan dalka ku yaalla Waqooyiga Afrika ayaa si maldahan u sheegay jiritaanka qorshayaal lagu doonayo in xiriir lala sameeyo Tel Aviv.

Israa’iil ayaan xiriir diblomaasiyadeed la lahayn dalka ku yaalla bariga Afrika, kaasoo ay ku nool yihiin ilaa 11 milyan oo qof. Soomaaliya oo ah dal Muslim ah oo u badan Sunni isla markaana xubin ka ah Jaamacadda Carabta ayaan waligeed aqoonsan Dawladda Israa’iil.

Waxaa jiray warbixino teel teel ah oo soo baxayay sanadihii ugu dambeeyay xiriirka sii kordhaya ee Israa’iil iyo Soomaaliya balse ummada Soomaaliyeed ayaa ah ummad aad ugu ololleeyo qadiyada Falastiin.

Shir heer hoose ah ayaa lagu qabtay magaalada Qudus bishii Diseember 2015, kaasoo ay ka qeyb galeen wakiilo ka socday Wasaaradda Dhaqaalaha iyo mas’uuliyiin ka tirsan Soomaaliya, sida uu sheegay sarkaal sare oo ku dhow madaxweyne Xassan Sheekh Maxamuud.

Warbixinta ku saabsan suurtagalnimada in Soomaaliya ay caadi ka dhigto xariirka ay la leedahay Israa’iil ayaa sheegayso inay adag tahay xariirka suurtagalnimada ah.

Marka laga soo tago is-bedellada ka socda Soomaaliya, Channel 12 ayaa sheegay in Muuse Biixi Cabdi, Madaxweynaha maamulka Somaliland, oo ah maamul madax-bannaan, gobol xasilloon oo ka mid ah gobollada dalka, uu dhawaan u sheegay saraakiil Maraykan ah in uu ku wajahan yahay Israa’iil, balse aan wax jawaab ah ka bixin.

Bishii Maajo, safaaradda Israa’iil ee Faransiiska ayaa soo qabanqaabisay shir, iyada oo ku casuuntay saxafiyiinta Faransiiska iyo Afrikaanka, diblomaasiyiinta, ganacsatada, iyo fanaaniinta si ay u eegaan mustaqbalka iskaashiga Israa’iil ee wadamada Afrika iyo ganacsiyada. Somaliland waxa shirkaas ku matalayay wasiirka gaashaandhiga.

Shirkii safaaradda Israa’iil ee Faransiiska soo qabanqaabisay Maamulka Somaliland waa ay ka qeybgashay iyadoo, waxaa shirkaas ku matalayay wasiirka gaashaandhiga.

Heshiiskii Abraham, baaq nabadeed oo wadajir ah oo markii hore la saxeexay Sebteember 15, 2020, ayaa si rasmi ah u caadiyeeyay xidhiidhkii diblomaasiyadeed ee Baxrayn, Imaaraadka Carabta iyo Israa’iil. Bishii Diseembar 2020, Morookko iyo Israa’iil waxay qalinka ku duugeen heshiis caadi ah, iyagoo abuuraya xiriir diblomaasiyadeed oo buuxa. Kadib, Janaayo 2021, Suudaan waxay saxiixday heshiisyada, iyadoo si astaan ah u cadeyneysa rabitaankeeda ah inay horumariso caadinimada Israa’iil.

Imaaraadku waa saaxiibka ugu weyn ee horumarinta Somaliland isagoo kaalin mug leh ku leh balaadhinta Dekedda Berbera oo ah mid istiraatijiyad u ah danaheeda badda iyo milateriga. Sidoo kale Imiraadka waa dowladda kali ee awooda ku leh dowladda cusub Xassan Sheekh Maxamuud oo ka dhaadhicin karta inay Soomaaliya xariir la yeelato.

Muhiimada istiraatijiyadeed ee badda cas iyo gacanka cadmeed waxaa wada qiray quwadaha gobolka iyo quwadaha caalamka. Badda Cas ayaa muhiimad u leh Israa’iil maadaama ay maraakiibteeda siiso badda Carabta.

Badda Cas waxay muddo dheer u taagan tahay isku xirka muhiimka ah ee isku xirka marin-biyoodka caalamiga ah ee ka soo jeeda Mediterranean ilaa Badweynta Hindiya ilaa Baasifigga – oo ah marin istaraatiijiyadeed iyo dhaqaale mid ka mid ah saraakiisha difaaca Mareykanka oo lagu magacaabo “Interstate-95 ee meeraha.”

Somaliland oo leh xeebta Gacanka Cadmeed oo dhererkeedu dhan yahay 460 mayl, waxay hanti muhiim ah u tahay difaac kasta oo ka mid ah Bab el-Mandab iyo Badda Cas, iyo sidoo kale ka hortagga budhcad-badeedda iyo hawlgallada argagixisanimada ee ka hortagga hubka koontarabaanka ah. Berbera oo ah magaalo-madaxeedka ugu weyn, maaha oo kaliya dhisme casri ah oo biyo-qoto-dheer, balse waxa ay masaafo yar u jirtaa garoon diyaaradeed oo loo isticmaali jiray dagaalladii qaboobaa ee ahaa xuddunta saadka ee Maraykanka iyo saldhigga ciidammada degdegga ah.

Israa’iil ayaa sannado badan lahayd danaha qaran ee sii kordhaya ee gobolka Badda Cas, oo ah marin muhiim ah oo maraakiibta. Israa’iil waxay ku adkaysatay in gobolku yahay marin muhiim ah oo loo maro hubka sharci darrada ah.

Sannadkii 2010-kii, Yigal Palmor, oo ah afhayeenka wasaaradda arrimaha dibadda ee Israa’iil ayaa laga soo xigtay wargeyska Haaretz Daily ee Israa’iil isagoo sheegay in dawladdiisu diyaar u tahay inay aqoonsato Somaliland. Waxa uu tusaale u soo qaatay in Israa’iil ay tahay dawladdii ugu horreysay ee aqoonsata Somaliland 1960-kii markii ay xornimada ka qaadatay Ingiriiska.

“Israa’iil waxay ahayd dalkii ugu horreeyay ee aqoonsaday Somaliland, runtiina waa dalkii ugu horreeyay ee Dawladda Israa’iil aqoonsato, ka dib markii ay xorriyadeeda ka qaadatay Ingiriiska. Markii ay la midowday Koonfurta Soomaaliya, haddana waxaan ahayn kuwii ugu horreeyay ee aqoonsan. Waxaan mar walba dooneynay inaan xiriir la yeelanno dal Muslim ah oo ku yaalla Bariga Afrika oo aan la wadaagi karno badda cas.”

Palmor waxa uu sheegay in dalkiisu uu diyaar u yahay inuu soo celiyo maqaamkii hore ee Somaliland, hase yeeshee wakhtigan labada dawladood aanu lahayn xidhiidh laba geesood ah.

Jabuuti iyo Israa’iil

Suudaan kadib, bartilmaameedka cusub ee Washington wuxuu Jabuuti. Cadaadis ayaa saaran madaxweynaha Jabuuti Ismaaciil Cumar Geelle, si uu ula jaan qaado heshiisyada lala galaayo Israa’iil. Laakiin Madaxweyne Ismaaciil Cumar Geelle gabi ahaanba diyaar uma ahan inuu raaco wadadii Imaaraatka Carabta, Baxreyn iyo Suudaan.

Sida laga soo xigtay madaxweyne Jabuuti Ismaaciil Cumar Geelle, waddan ka tirsan geeska Afrika ma bilaabayo inuu caadi ka dhigo xiriirka uu la leeyahay Israa’iil. Dhinaca kale, wuxuu ugu baaqayaa Israa’iil inay “sameyso tilmaan” ay ugu hiilineyso Falastiiniyiinta.

Madaxweynaha Jabuuti Ismaaciil Cumar Geelle ayaa ka hadlay hawlgalka sasabashada diblomaasiyadeed ee ay bilawday Israa’iil. Wareysiga uu siiyay wargayska The Africa Report maalintii bishii nofeember 24, 2020, sidoo kale madaxa dowlada wuxuu sheegay in wadankiisa uusan qorsheyneynin inuu caadi ka dhigo xiriirka uu la leeyahay Israa’iil. “Waxaan kala hadlaynaa dowladda Israa’iil sababta oo ah waxay u diidayaan Falastiiniyiinta xuquuqdooda aan la koobi karin,” ayuu yiri Madaxweynaha Jabuuti Ismaaciil Cumar Geelle.

Ismacil Cumar Geelle ayaa wareysigiisa ku yiri “dowlada Israa’iil waxay u diidaysaa Falastiiniyiinta xuquuqdooda lama taabtaan ah” Wuxuu intaas ku daray: “Waxa kaliya ee aan ka codsaneyno Tel Aviv waa inaan sameyno tilmaam nabadeed, waxaana sameyn doonaa toban bedel. Laakiin waxaan ka baqayaa inuusan waligiis sameyn doonin. ”

“Dunida waa ay isbedeshay inaan baraarugno ayaa wanaagsan. Marka hore nidaamka dowladnimada ee aan qaadanay 4.5 ayaa marwalbo curyaamin kara ama ay noogu faa’idaysan karaan dowladaha cadowga ku ah Soomaaliya. Awoodda dunida waxa ay ka wareegaysaa Yurub waxayna u wareegaysa Aasiya iyo Afrika, waxaana sii kordhay tartanka u dhexeeya dowladaha sida Maraykanka, Shiinaha iyo Ruushka oo ku saabsan danahooda, xeerarka iyo qiyamka lagu maamulo nidaamka caalamiga ah. Sidaas awgeed, looma baahno Imiraadka, Suudaan, Morookko iyo Baxrayn ayaa Israa’iil xariir la sameysay ee anaga maxa inuu diiday inaan la sameyno, ee waxaa loo baahan yahay inaan isweydiino maxaa dan ah ummada Soomaaliyeed (dal, diin iyo dadba), maxayse tahay qadiyada aan ilaalsanayno. Qofka siyaasiga ah ee Soomaaliyeed waa inuu sidaas u fikiraa ee looma baahno laab la kac aan loo meel dayin.” – ayuu yiri Cabdijabaar Sh. Axmed.

Israa’iil iyo Washington waxay inta badan bartilmaameedsadaan wadamada laga yaabo inay istiraatiijiyad u leeyihiin. Marka la eego duruufaha jira iyo meesha istiraatiijiga ah ee ay ku taal wadamada sida Soomaaliya iyo Jabuuti oo kale.

Intaa waxaa dheer, Jabuuti waxay ku taalaa Yemen ka soo horjeedkeeda, waa waddan uu Sucuudigu dagaal ka soo bilaabay 2015. Taa baddalkeeda, Israa’iil waxay maanka ku haysaa inay ka taageerto Sacuudi Carabiya ololaheeda gardarrada ah ee ka dhanka ah Yemen. Xaqiiqdii, booqashadii qarsoodiga ahayd ee Ra’iisul Wasaaraha Israa’iil uu ku tagay magaalada Riyaad ayaa laga yaabaa inay taageerto mala-awaalkan.

Wasiirka Arrimaha Dibadda iyo Iskaashiga Caalamiga ah, Mudane Cabdisaciid Muuse Cali, ayaa maanta nuqul ka mid ah warqadaha aqoonsiga danjirenimo ka guddoomay Safiirka Cusub ee dowladda Maraykanku u soo magacowday Soomaaliya Mudane Larry André.

Wasiirka iyo Danjiraha ayaa ka wada hadlay xoojinta xiriirka labo geesoodka ah iyo iskaashiga Labada Dowladood ee dhinacyada amniga, dhaqaalaha, horumarinta, iyo diblomaasiyadda, isaga oo Danjire André soo bandhigay dadaalka uu ku bixin doono adkaynta xiriirka diblomaasiyadeed iyo wax-wada-qabsiga ka dhexeeya Labada Dowladood.

Wasiirka Arrimaha Dibadda iyo Iskaashiga Caalamiga ah ayaa Danjiraha Cusub ee Dowladda Maraykanka ugu hambalyeeyay xilka loo magacaabay, wuxuu na u sheegay in Dowladda Federaalka Soomaaliya ay ku garab istaageyso gudashada waajibka diblomaasiyadeed ee loo igmaday.

Maraykanku wuxuu xiriir diblomaasiyadeed la yeeshay Soomaaliya sannadkii 1960-kii, ka dib markii qaybo ka mid ah ay xornimada ka qaateen maamulladii Ingiriiska iyo Talyaaniga, siday u kala horreeyaan. Inqilaabkii 1969-kii waxa uu ku beddelay dawladdii la doortay ee Soomaaliya xukun milatari oo ka tarjumaysa ku tiirsanaanta fikir iyo dhaqaale labadaba midowgii Soofiyeeti.

Ka dib dagaalkii ay la gashay Itoobiya sannadihii 1970-meeyadii, Soomaaliya waxay billowday inay u soo jeesato dhanka reer galbeedka oo uu ku jiro Mareykanka, si ay taageero caalami ah, qalab ciidan iyo kaalmo dhaqaale u hesho. Dagaaladii sokeeye ee sideetamaadkii ayaa horseeday burburkii dowladdii dhexe ee Soomaaliya 1991kii.

Saaxiibtinimada Mareykanka ma dan ayaa ugu jirto Soomaalida?

Dareenka madaxweynihii hore ee Donald Trump ee ahaa in ciidamada Mareykanka laga saaro gudaha Soomaaliya waxay ahayd qorshe uu ku saxnaa. Hadda Pentagon (magaca loo yaqaano ciidamada Mareykanka) wuxuu umuuqdaa inuu dib ugu noqonayo xeeladihii hore, ee fashilmay, ayuu qoray Michael Horton.

Mareykanka wuxuu gacanta ku hayaa ciidamo uu si gaar ah u tabbabaray asiga ee ku sugan gudaha Soomaaliya, ahna ciidamo Soomaaliyeed jinsi ahaan.

In kasta oo maamulkaan cusub ee Madaxweyne Joe Biden uu aqbalay qorshayaasha madaxweynihii asiga ka horeeyey ee Donald Trump ee ka bixitaanka Afgaanistaan, haddana Joe Biden wax yar ayuu ka sheegay labada dhinacba haddii uu ka laaban doono wadadii uu kaga horreeyay arrimaha Soomaaliya. Warar soo baxaya oo sheegaya in Pentagon-ka ay durbaba diyaarinayso qorshooyin ay ciidamadeeda ugu celinayso Soomaaliya.

Ku lug lahaanshaha Mareykanka ee Soomaaliya wuxuu ahaa mid aad uga yar marka loo eego duulaankii Mareykanka ee Afghanistan. Si kastaba ha noqotee, waxaa jira isbarbar dhiga labada isku dhac. Siyaasadihii hore ee Mareykanka ayaa qeyb ahaan mas’uul ka ah halista Taalibaan taas oo ay ugu wacan tahay taageerada Washington ee ay u fidisay mujahidiintaas. Sidoo kale, siyaasadaha khaldan ee ka jira Soomaaliya waxay gacan ka geysteen taranka al-Shabaab.

“Al-Shabaab iyo Taalibaan waxay ku tartameen oo ay dagaallamayeen illaa iyo hadda – dowladooda musuqmaasuq ragaadiyey iyo ciidamada aan taageerada lahayn ee Mareykanku taageerayo”.

Hawlgallada faragelinta millatari ee Midowga Afrika (MA) iyo Qaramada Midoobay (QM) waxay inta badan ku lug yeeshaan iskahorimaadyo gudaha ah oo aan la xalin karin; Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Kongo (DRC), Maali, iyo Koonfurta Suudaan ayaa maskaxda ku haysa waxyaabihii ay kala kulmeen, iyo faragelintii Maraykanku hormoodka ka ahaa ee Afgaanistaan ​​iyo Ciraaq waxay muujinayaan in ay isku dhow yihiin. Si kasta oo ay hawl-gallada ciidanku waxtar u leeyihiin uma xallin karaan mashaakilaadka siyaasadeed ee salka ku haya.

Ciidamada Mareykanka – xitaa kuwa ugu tabbabarka fiican uguna awooda badan ee Soomaaliya la geeyo wax yar ayey ka tari karaan la dagaalanka al-Shabaab. Taa baddalkeeda, keenista kharashka badani waxay kaliya sii shidaysaa dacaayadaha al-Shabaab ee ku saabsan soo duulayaasha “gaalada ah”. Waxaana hadal qabsi u noqon doona “gaalada dhulkeena ku soo duushay”.

Ciidamada Mareykanka – xitaa kuwa ugu tabbabarka fiican uguna awooda badan ee Soomaaliya la geeyo wax yar ayey ka tari karaan la dagaalanka al-Shabaab. Taa baddalkeeda, keenista kharashka badani waxay kaliya sii shidaysaa dacaayadaha al-Shabaab ee ku saabsan soo duulayaasha “gaalada ah”. Waxaana hadal qabsi u noqon doona “gaalada dhulkeena ku soo duushay”.

Duqeymaha cirka ah oo kali ayuu Mareykanka ka gaystaa gudaha Soomaaliya taas oo keentay dhimasho badan oo dadka rayidka ah. “Duqeymaha Mareykanka ayaa dila dadka rayidka ah ee Soomaaliya, taasi oo xadgudub ku ah sharciga caalamiga ah ee bini’aadanimada,” – ayay tiri hay’adda xaquuqul insaanka ee Amnesty International.

Dowladda Mareykanka ma ahan markii ugu horeysay ay ciidamo usoo dirto Soomaaliya, mana ahan farogelintii ugu horeysay. Hawlgalkii millatari ee Mareykanku horkacayey 1992–93 oo qayb ka ahaa dadaal ballaaran oo caalami ah oo bina-aadamnimo iyo nabad ilaalin ah oo ka socday Soomaaliya oo bilaabmay xagaagii 1992, wuxuuna dhammaaday gugii 1995, halkaas oo lagu dilay 18 askari oo Mareykan ah iyo boqolaal maleeshiyooyin Soomaali ah iyo dad rayid ah.

Maraykanku xaq ma u leeyahay inuu soo farageliyo arrimaha Soomaaliya?

Axdiga Qaramada Midoobay iyo Axdiga Ururka Dowladaha waxay mamnuucayaan faragelinta dowladaha. … Ma jiro Dowlad ama koox Dowlado ah oo xaq u leh inay si toos ah u soo farageliyaan, sabab kastaba ha ahaatee, arrimaha gudaha iyo dibaddaba. Laakiin Mareykanka wuu iska indho-tiraa Axdiyadaasi oo dhan.

Daraasad 2016 ah oo uu sameeyay Professor Dov Levin oo ka tirsan jaamacadda Carnegie Mellon ayaa lagu ogaaday in Maraykanku uu farageliyay 81 doorasho oo dalal dibadda ah intii u dhaxaysay 1946 iyo 2000, iyada oo inta badan kuwani ay ahaayeen kuwo qarsoodi ah, halkii ay ka ahaan lahaayeen falal muuqda.

Siyaasadda arrimaha dibadda ee dagaalkii qaboobaa ee Maraykanka iyo hadaladii dhawaa ee siyaasad-dejiyeyaasha Maraykanku waxay u muuqdaan inay dib ugu sii dhacayaan luuqadda ‘kibirka awoodda’,

Nasiib darro, casharka aasaasiga ah ee ku saabsan faragelinta ma aysan baran dadka u baahan in ay inta badan bartaan: kuwa sameeyay siyaasadda dibadda ee Mareykanka. Tiro badan oo iyaga ka mid ah ayaa weli u muuqda inay aaminsan yihiin inay u qaabayn karaan adduunka si kasta oo ay rabaan iyo in xitaa haddii ay jiraan cawaaqib aan loo baahnayn, kuwani waxay ka yaraan doonaan kuwa xun marka loo eego wanaagga ay rajeynayaan inay gaaraan.

Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya Mudane Maxamed Cabdullaahi Farmaajo ayaa munaasabad ku qabsoontay Madaxtooyada Qaranka waxa uu kaga guddoomay warqadaha aqoonsiga danjirenimo safiirka cusub ee Dawladda Iswiidhan u soo magacawday Soomaaliya Mudane Per Lindgarde.

Danjiraha Boqortooyada Iswiidhan Mudane Per Lindgarde oo Madaxweynaha Jamhuuriyadda la wadaagay farriin iyo salaan uu uga siday Boqorka Sweden Mudane Carl XVI Gustaf ayaa soo bandhigay dadaalka uu ku bixin doono adkaynta xiriirka saaxiibtinnimo ee labada dal, isaga oo dowladda iyo shacabka Soomaaliyeed uga mahadceliyey soo dhoweynta diirran.

Madaxweyne Farmaajo iyo Danjire Lindgarde ayaa ka wada hadlay xoojinta xiriirka diblomaasiyadeed ee ka dhexeeya Soomaaliya iyo Iswiidhan, kaas oo ku dhisan wax wada-qabsi, is-ixtiraam si loo adkeeyo iskaashiga dhinacyada amniga, gargaarka bini’aadannimada, dhaqaalaha, maalgashiga, horumarinta iyo arrimaha bulshada.

Ugu dambayn, Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya Mudane Maxamed Cabdullaahi Farmaajo ayaa Danjiraha Cusub ee Iswiidhan ugu hambalyeeyay xilka loo magacaabay, waxa uuna u sheegay in uu soo dhoweyn wanaagsan kala kulmi doono shacabka Soomaaliyeed, Dowladda Federaalkuna ay ku garab istaagayso gudashada waajibaadka diblumaasiyadeed ee loo soo igmaday.

Qorshaha dowladda Iswiidhan ee Soomaaliya

Sida ka muuqato mareegta Dowladda Iswiidhan ayaa waxay dejisay istiraajiyad ay ugu magac dartay “Istaraatiijiyadda horumarinta Iswiidhan ee iskaashiga Soomaaliya 2018–2022” (Strategy for Sweden’s development
cooperation with Somalia 2018–2022)

Marka la eego qaab-dhismeedka istiraatiijiyadan, iskaashiga horumarineed ee Iswiidhan iyo Soomaaliya ayaa tilmaamayo in dowladda Iswiidhan ay gacan ka geysan doonta ‘nabad waarta, xoojinta u-adkaysiga dhibaatooyinka iyo masiibooyinka, ixtiraamka xuquuqda aadanaha, sinnaanta jinsiga iyo horumar waara.

Iswiidhan waxay hoy u tahay tobbanaan kun oo Soomaali ah oo qaxooti ahaan iskeega dhiibay waddankaas. Soomaalida dalkaas kunool ayaa dalka dib ugu soo celinayo kaalmo muhiim ah sida qoysaskooda iyo asxaabtooda jooga Soomaaliya. Iswiidhan oo hormuud u ah xuquuqda aadanaha adduunka, waxay muujisay sida ay uga go’an tahay kala duwanaanshaha iyo ixtiraamka dhammaan dhaqamada iyo diimaha, oo ay ku jiraan Islaamka iyo Muslimiinta.

Xiriirka ka dhexeeya Iswiidhan iyo Soomaaliya waa mid adag walow aysan muuqanin waxyaabo badan oo la taaban karo oo ay ka gaysteen dhinaca horumarinta siyaasadda iyo kaabayaasha dhaqaalaha. Xiriirka labada dal wuxuu ka soo bilaabmay xornimadii 1960-kii. Xiriirkaas waxaa xoojinayay ujeedka ay wadaagaan labada dhinac ee ah horumarinta nabadda iyo xasilloonida Soomaaliya, iyo dhiirrigelinta dulqaadka iyo ixtiraamka dadka.

Xiriirka arrimaha dibedda ee Soomaaliya

Marka laga reebo qunsuliyadaha sharafta leh, xiriirka dibedda ee Soomaaliya waxaa ugu horreeya Madaxweynaha sida madaxa dawladda, Ra’iisul Wasaaraha oo ah madaxa dawladda, iyo Wasiirka Arrimaha Dibadda ee Dowladda Federaalka. Sida ku cad qodobka 54aad ee dastuurka qaranka, awood qaybsiga awoodaha iyo kheyraadka u dhexeeya Dawladda Federaalka iyo Dawladaha xubinta ka ah Dawladda Federaalka ee Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya waa inay ka wada xaajoodaan oo ku heshiiyaan Dawladda Federaalka iyo Dawladaha xubinta ka ah Dawladda Federaalka, marka laga reebo arrimaha khuseeya ee arrimaha dibadda, difaaca qaranka, dhalashada iyo socdaalka, iyo siyaasadda lacagta.

Qodobka 53aad wuxuu kaloo qeexayaa in Dawladda Federaalku kala tashato Dawladaha xubinta ka ah Dawladda Federaalka arrimaha waaweyn ee la xiriira heshiisyada caalamiga ah, oo ay ku jiraan wada xaajoodyada ku saabsan ganacsiga dibadda, maaliyadda iyo heshiisyada.

Iswiidhan ma waxay isha ku haysaa Madaxbanaanida Somaliland?

Dalka Iswiidhan, oo ka mid ah waddammadii ugu horreeyey ee Midowga Yurub ee aqoonsaday Falastiin iyo mid iyaduna ku baratamaysay aqoonsiga Saxaraha Galbeed, waxay hadda u muuqdaan inay u ololaynaya aqoonsiga Somaliland si loogu jaro Soomaaliya inteeda kale.

In kasta oo ay weli beesha caalamku aqoonsanayn, haddana Somaliland waxay dhawaan qabatay doorashadii saddexaad ee madaxweynenimada, taas oo noqotay codkeedii lixaad tan iyo markii ay ku dhawaaqday madax-bannaanideeda Soomaaliya 29 sano sano ka hor. Michael Walls, oo ah guddoomiyaha kooxda dabagalka caalamiga ah, ayaa ku dooday in doorashada Somaliland loo arki karo inay tahay qirasho muuqata.

“In kasta oo aan Somaliland aqoonsi ka haysan dunida, xaqiiqda ah inay suurtogal ahayd in la hirgeliyo tan [doorashada] ayaa si uun u noqonaysa qirasho u gaar ah,” ayuu yiri Michael Walls, sida laga soo xigtay Nyheter Idag.

Weydiimo email ah oo ku saabsan aqoonsiga Somaliland oo ay dirtay warbaahintu, laba xisbi oo Swedish ah ayaa si togan uga jawaabay. Xisbiga Kristdemokraterna (KD) wuxuu caddeeyay in kasta oo ay xaaladda nugul ay ka jirto waddanka ay colaaddu saameysay, haddana waxay u socotaa jihada ka soo horjeeda, oo ku wajahan nabadda iyo xasilloonida, inkasta oo xiriirka ay la leedahay Soomaaliya uu weli yahay mid xasaasi ah.

“KD waxay aaminsan tahay in aqoonsiga Somaliland la sameeyo iyadoo lala kaashanayo waddamada xubnaha ka ah Midowga Yurub, marka khilaafku xal u soo dhowaado,” ayuu KD ku jawaabay.

Hase yeeshee, xisbiga Sverigedemokraterna wuxuu ka dhawaajiyay hab ka sii xagjirsan, oo ay ku taageereen madaxbannaanida Somaliland.

“Somaliland waxay buuxisay dhammaan shuruudihii ay dawladdu lahayd si ay u aqoonsato dal madax-bannaan. Waxay haystaan dhulkooda waxayna tusaale weyn u yihiin qaybtooda adduunka, oo ay ka dhaceen doorashooyin dimuqraadi ah, hay’ado si fiican u shaqaynaya iyo nabad iyo xasillooni qaraabo ah. , ”Ayuu yiri Markus Wiechel, isaga oo ku dooday in xaaladda Somaliland ay wax badan kaga duwan tahay inta kale ee weli loo yaqaan Soomaaliya.

Wiechel ayaa sidoo kale ku dooday in aqoonsiga Somaliland uu tusaale wanaagsan u noqon doono “waxa la gaari karo iyada oo lagu xallinayo khilaafaadka wadahadal halkii laga samayn lahaa rabshado.”

Horraantii sannadka 2017, Ergeyga Gaarka ah ee Somaliland ee Midowga Yurub Mikael Torstensson ayaa ku tilmaamay “dalka ugu dimuqraadiyadda badan Geeska Afrika,” in kasta oo ay ku hareeraysan yihiin kaligii-taliyayaal, argagixiso iyo budhcad-badeed.

“Mid ka mid ah meelaha ugu nugul adduunka-oo ay ku sifoobeen keli-talisnimo, dagaal iyo argaggixisanimo-Jamhuuriyadda Somaliland ee Geeska Afrika waa mid ka reebban. Dalku wuxuu u horumaray dimuqraadiyadda keliya ee gobolka ka shaqaysa, iyada oo si qoto dheer loogu shaqaynayo Xuquuqul insaanka iyo sinnaanta jinsiga. Dalku wuxuu buuxiyey dhammaan shuruudihii aqoonsiga buuxa, maadaama uu yahay dal madax-bannaan, ”Torstensson ayaa ku qoray maqaal aragti ah oo dabada ka riixaya aqoonsiga Somaliland oo uu daabacay Värden Idag.

Dhammaan aragtiyashaasi ma tilmamayso aragtida dowladda Iswiidhan ee wakhti xaaddirkaan ka taliso Iswiidhan. Dal marka uu burburo cida kali ee badbaadin karta waa dadkiisa. Si kastaba ha ahaatee, Muslim, Gaalo, Madow iyo Caddaan samatabixinta Soomaaliya waa loo soo gurmaday, waxaa dalka dibediisa lagu qabtay ugu yaraan 15 shir oo loo agaasimay dib-u-heshiisinta ururada Soomaaliya ka amar-ku-taagleeya. Shirkii ugu horeeyey oo lagu qabtay Jabuuti, 21.07.1991kii ayaa Mudane Cali Mahdi Maxamed loo doortay madaxweyne ku meel gaar ah muddo laba sano ah, waxaa lagu soo afjaray oo lagu qatimay shirkii 15aad oo lagu qabtay Mbaghti-Keenya, 10.10.2004 oo Kornayl Cabdullaahi Yuusuf Axmed loo doortay madaxweyne muddo shan sano ah.

15kii shir ee daafaha dunida lagu qabtay waxay noqdeen madhalays aan wax natiijo ah laga macaashin, shir kasta waxaa lagu ebyaa oo lagu soo bandhigaa waxaa hoggaamiye kooxeedyadu ku magacaabaan Axdiga ku-meel-gaarka ah oo ah dastuur qodobadiisa aad loo qurxiyey, balse aan weligi la dhaqangelin. Dhibka ugu weyn ee Soomaaliya haysta waa Madaxweyne qaran waxaa beddelay Madaxweyneyaal qabiil (4.5) ummadda waxay u baahan tahay madax ayaga matala kana shaqeeyo midnimadooda.

Israa’iil iyo Imaraatka labaduba waxay u arkaan Iiraan inay tahay cadawgooda gobolka, laakiin go’aanka ay ku cadeysteen xiriirka ayaa sidoo kale ka caawinaya inay sameystaan hal midnimo oo ka dhan ah saameynta sii kordheysa ee Turkiga ku yeelanayo gobolka.

Heshiiskii Israa’iil iyo Imaaraatka ayaa ah in Israa’iiliyiinta ay ku guuleysteen inay ka gudbaan caqabad haysatay oo astaan u ah iyagoo xiriir la samaystay waddamo kale oo Carab ah oo Israa’iil aysan wax xuduud la wadaagin.

Imaaraatka, heshiisku wuxuu muujiyey inay ku guuleysan karto waxa waddamada badankood aysan qaban karin: joojinta qorshayaasha ku darsashada dhulka Falastiin ee Ra’iisul Wasaaraha Israa’iil Benjamin Netanyahu iyo, sida sheekooyinka soo socda ay muujiyeen, helitaanka qalabka casriga ah ee ugu casrisan Mareykanka, oo ay ku jiraan F-35 oo ah diyaarad dagaal. Abu Dhabi waxay sidoo kale xoojisay xiriirka ay la leedahay Mareykanka iyadoon loo eegin cidda ku guuleysata doorashada madaxtinimo ee Mareykanka.

Daanta galbeed: waa dhul xiran oo ka mid ah dhulka Falastiin. Daanta galbeed, waxaa bariga kaga xiga Wabiga Urdun, dhinaca waqooyiga iyo galbeedka iyo koonfurtaba waxaa kaga dhagan xariiqanta Cagaaran oo Israa”il sameesay sanadka marka uu ahaa 1949kii, waa markii uu dhamaaday dagaalkii Carabta iyo Israa’iil 1948ii. Dadka degen Daanta galbeed, waxay gaarayaan, in ka badan 2,4 miliyan oo qof.

Dhinaca kale, ra’isal wasaaraha Israa’iil Bejamin Netanyahu wuxuu sheegay dhulka Israa’iil inuu 30% uu u ballaarinayo dhinaca daanta galbeed oo ay Falastiiniyiintu ku hamminayaan inuu ka mid noqdo dal madax bannaan oo ay Falastiiniyiintu leeyihiin sida uu dhigayo waxa looga yeeray heshiiska Trump.

Iraa’iil iyo waddamada carabta ee ku yalla Bariga Dhexe iyo Waqoyiga Afrika waxaa ka dhaxeeyey colaad taariikhi ah wixii ka dambeeyey marki ay Israa’iil aasaasantay 1948-kii, waxaana muddo kaddib Israa’iil heshiis la galay Masar 1979-kii iyo Urdun oo 1994-kii, iyada oo labada dhinacba ay dalka Iiraan u arkaan mid khatar ku ah gobolka. Dooddaha halkaan kaaga muuqdo waxay soo jeedinaysaa inay jiri karaan wax ka badan heshiiska inta isha lagu hayo.

Israa’iil iyo Imaaraadkuba waxaa la ogaa in ay ka xumaadeen madaxweynihii hore ee Mareykanka Barack Obama saxiixa heshiiskii nukliyeerka uu la galay Iiraan. Heshiiska 2015, waxay Iiraan ku aqbashay in ay xaddido hawlaheeda nukliyeerka isla markaana u ogalaato kormeerayaal caalami ah in ay la socdaan hawlahaa, waxa iyadana loo ogolaaday in laga qaado cunoqabatayntii dhaqaale ee curyaamisay.

Madaxweynaha Maraykanka, Donald Trump, ayaa se heshiiskaa ka baxay 2018, waxaanu sheegay in uu doonayo in uu Iiraan ku dirqiyo in ay heshiis cusub oo hawlaheedaa nukliyeerka si buuxda u joojinaya ay saxiixdo oo ay sidoo kalena ku joojiso horumarinta sawaariikhdeeda.

“Iiraan waxay sii wadi doontaa tayeynta nukliyeerkeeda iyada oo aan wax xayiraad ah isa saarayn sababtuna waa in ay soo baheen baahiyo farsamo” ayaa warkaasi sheegay.

Hase yeeshee, warkaa laguma sheegin in Iiraan ka baxday heshiiskaa, waxaanu intaa ku daray warku in Iran ay sideedii caadiga ahayd ula shaqayn doonto hay’adda Qaramada Midoobay u qaabilsan nukliyeerka ee IAEA.

Warka wuxuu intaa ku daray in Iiraan diyaar u tahay in ay fuliso waajibaadka heshiiskaasi saaray marka ay aragto in la fuliyey ballanqaadkii heshiiskaasi lagu siiyey. War fidiyeenku waxay sheegayaan in hadalkaa macnihiisu yahay in iibkii saliidda Iran ay caqabad ku noqotay cunaqabataynta Maraykanku saaray. Iiraan waxay sidoo kale had iyo goor ku nuuxnuxsataa in barnaamijkeeda nukliyeerku gebigiisuba yahay mid nabadoon.

Dalalkii kale ee heshiiskaa 2015 qaybta ka haa ee kala ah Ingiriiska, Faransiiska, Jarmalka, Shiinaha iyo Ruushku waxay isku dayeen in aan heshiiskaasi burburin, laakiin cunoqabataynta Maraykanka ayaa kalliftay in wax soo saarkii saliida Iran dumo qiimaha lacagteeduna dhulka galo oo sicir bararku cirka isku shareero.

Heshiiska Imaraatka iyo Israa’iil, waxaa intaa usii dheer, Iiraan waxay u taagan tahay khatar iyaga kusoo fool leh. Si kale haddii loo dhigo, Qorshaha Wadajirka ah ee Waxqabadka (JCPOA) waxaa suuragal ah inuu si ula kac ah isu keenay labadan dal, taasoo abuureysa fursado ay ku wadaagaan ma ahan oo keliya ciilkooda, laakiin sidoo kale sirdoonka iyo macluumaadka kale ee la xiriira millatariga.

Iiraan waxay leedahay istaraatiijiyad madax-xanuun badan leh. Waxaana heshiiska si adag u dhaleeceeyay hoggaamiyeyaasha Iiraan. Wuxuuna heshiiskan horseedayaa in Iiraan ay muujiso dadaallo dheeraad ah. Cunaqabateynta uu Trump saaray Iiraan ayaa hadda dhibaato dhaqaale ku heysa dalkaas, waxayna heystaan istaraatiijiyad sababeysa madax xanuun daran.

Saldhigyada Israa’iil waxay ka fog yihiin Iiraan marka la barbardhigo Imaaraatka oo uu u dhexeeyo biyaha gacanka khaliijka, waana arrin dharbaaxo ku noqon karta Iiraan, waa haddii ay ka hadlaan duqeynta xarumaha nukliyerka ee dalkaas.

Israa’iil, Mareykanka, Baxreyn iyo Imaaraatka waxaa la gudboon tallaabooyin cusub. Iiraan dhankeedana waxay isu arkaan in la yareeyay dhaqdhaqaaqooda ku aadan arrimaha gobolka.

Mareykanka, laga bilaabo muddadii Obama, ma uusan qarinin inuu doonayo inuu yareeyo ballanqaadyadiisa milatari ee adduunka oo dhan, oo ay ku jiraan dabcan Bariga Dhexe. Dhambaalkan waxaa si aad ah loo xoojiyay intii lagu jiray maamulkii Donald J. Trump. Si toos ah ama miyir la’aan ah, hadalada xooga saaraya in la joojiyo “dagaalada aan dhamaadka lahayn,” iyo sidoo kale diidmada Washington ee ciqaabta reer Iiraan weeraradii Sebtember 2019 ee Sacuudi Carabiya, ayaa meesha ka saartay iimaankoodii ku waajahanaa mustaqbalka fog ee Washington. Dabcan Iiraan ma aheyn wax la yaab leh mid kamid ah kuwii ugu xumaa uguna xumaa ee dhaleeceeya heshiiska Israa’iil iyo Imaaraatka, iyagoo ku doodaya in Abu Dhabi uu khiyaanay qadiyada Falastiin

Waxaa jira jilaa kale oo suurtagal ah oo laga yaabo inuu ka caawiyey labadan inay iskaashi yeeshaan: Madaxweynaha Turkiga Recep Tayyip Erdogan ma uusan qarin waxa uu damacsan yahay inuu ka qabto hoggaanka gobolka — qaar baa leh dunida Islaamka.

Hadalkiisa iyo ficilkiisa, wuxuu si isa soo taraysa u muujiyay ujeedooyinka dib u eegista Turkiga. Erdogan wuxuu si aad ah u dhaleeceeyay in Imaaraadku uu xiriir diblomaasiyadeed la sameeyo Israa’iil, wuxuuna sheegay inuu ka fiirsan doono dib u eegista xiriirka Ankara iyo Abu Dhabi. Tani waxay ahayd wax lala yaabo markay ahayd in Turkigu uu xiriir diblomaasiyadeed oo rasmi ah la lahaa Israa’iil tan iyo 1949.

Imaaraatka iyo Turkiga waxay markii ugu horraysay isku khilaafeen taageerada Erdogan ee Ikhwaanul Muslimiinka, kuma koobna oo keliya Masar laakiin sidoo kale Imaaraadka iyo Sacuudiga ayaa go’doomin ku soo rogay dalka Qadar si loo ciqaabo qoyska boqortooyada Qadar ee taageersan Ikhwaanka. Dhanka kale, Turkidu waxay u soo baxeen inay yihiin taageeraha kaliya ee ugu muhiimsan Doha iyagoo siiya gargaar siyaasadeed iyo mid militari oo aad loogu baahnaa.

Turkiga iyo khilaafka Imaaraadku sidoo kale wuxuu ku fiday ilaa Liibiya, halkaas oo labada dalba ay si firfircoon iyo millatari u dhabar adeegaan kooxihii kala duwanaa ee dagaalka sokeeye ee dalkaas. Abu Dhabi waxay u aragtaa firfircoonida Turkiga iyo rabitaankeeda ah inay sidoo kale ka dhisto saldhigyo milatari Libya, Soomaaliya, iyo Suudaan inay cadeyn u tahay in Ankara aysan kaliya dhexgalin khilaafaadka Carabta, laakiin sidoo kale inay iyadu hareeraysan tahay.

Dareen-diidku waa wada-jir. Markii la weydiiyay su’aalo ku saabsan Imaaraadka, Wasiirka Arrimaha Dibadda ee Turkiga Mevlut Cavusoglu wuxuu si fudud u yiri,

“Haddii aad weydiineyso yaa xasiloonida ka dhigaya gobolkan, yaa keenaya qalalaase, markaa waxaan dhahnaa Abu Dhabi bilaa shaki la’aan.”

Israa’iil sidoo kale waxay isku dhaceen Turkiga. In kasta oo xiriir ganacsi oo adagi jiray, haddana Turkiga iyo Israa’iil waxay ku dhex milmeen khilaafaad isdaba-joog ah oo ka bilaabmay taageerada furan ee Ankara u fidisay Xamaas iyo xiisadaha ka taagan Bariga Dhexe, halkaas oo ay Turkigu si xoog leh ugu babac dhigayaan danaha dhaqaale iyo madax-bannaanida Giriigga iyo Qubrus. Turkiga ayaa dhaleeceeyay oo xittaa faragaliyay iskaashiga Masar, Qubrus, Griiga, iyo israa’iil ee loogu talagalay in gaaska loo dhoofiyo Yurub laga soo dhoofiyo dhulkooda. Imaaraadku sidoo kale qayb ayuu ka yahay dadaalkan.

Haddii Israa’iiliyiintu ay ka digtoonaayeen ujeeddooyinka Ankara ee waagii hore, fiidiyow dhowaan afar daqiiqo socday oo ka socda wasaaradda warfaafinta Turkiga ma caawin karin. Waxay ammaaneysaa qabsashadii militariga Turkiga, oo ka bilaabatay Cusmaaniyiinta kuna dhammaanaysa ballanqaadka xoreynta diinta Islaamka mowqifka saddexaad ee ugu muhiimsan, masjidka al-Aqsa, oo ka dhaca Qudus.

Firfircoonida Turkiga sidoo kale waxaa lagu arki karaa macnaha Washington maqane. Madaxweynaha Faransiiska, Emmanuel Macron, ayaa wax laga xumaado ku tilmaamay horumarkan isagoo qiil ka dhiganaya go’aankiisa ah “in la joojiyo siyaasadaha dib u eegista ee Turkiga.” In kasta oo iska caabinta Turkiga aysan cadayn sababta koowaad ee ka dambeysa isu soo dhawaanshaha Israa’iil iyo Imaaraadka, haddana waxaa laga yaabaa inaysan ka fogeyn xisaabintooda.

Jaajuuskii waynaa, ganacsadihii Malyanneerka ahaa, diblomaasigii Ashraf Marwaan wuxuu dhintay afartii Nofeember 2007-dii. Wuxuu ahaa Masaari ku nool dalka Ingiriiska oo la rumaysanyahay inuu si mug leh uga qayb qaatay dagaalkii Masar/Carabta iyo Israa’iil ee 1973dii. Wuxuu ahaa jaajuus u adeegayey laanta sirdoonka ee MOSSAD. Dhanka kalena wuxuu qabay gabar uu dhalay madaxwaynihii hore ee Masar Jamaal Cabdinaasir.

Mossad, oo loo soo gaabiyay HaMossad leModiʿin uleTafkidim Meyuḥadim (Cibraaniga: המוסד למודיעין ולתפקידים מיוחדים, oo macnaheedu yahay ‘Machadka Sirdoonka iyo Hawlgallada Gaarka ah’), waa hay’adda sirdoonka qaranka ee Israa’iil. Waa mid ka mid ah hay’adaha ugu waaweyn ee Sirdoonka Israa’iil, oo ay weheliyaan Aman (sirdoonka militariga) iyo Shin Bet (amniga gudaha). Mossad waxay mas’uul ka tahay ururinta sirdoonka, howlaha qarsoon, iyo ladagaalanka argagixisada.

Sanadkii 1967-dii ayuu dhacay dagaalkii Carabta iyo Israa’iil oo ay Israa’iil ku qabsatay dhulka Masar ee Siinaay iyo buuraha Golan Haay ee Suuriya. Israa’iil waxay isticmaalaysay sirdoonno dhex xulay dhiigga waddamada Carabta sida Alie Cohen oo loo yaqaan boqorka basaasiinta, Israa’iil-na ay u taqaan halyey wayn ‘Our man in Damascus’. Masar oo hoggaanka la wareegay Anwar Saadaat oo taageero iyo garab istaag ka helay Midowgii Soofiyeeti ayaa isku diyaariyey dagaal si uu gacantiisa uu ugu soo celiyo dhulka Siinaay.

Ashraf Marwaan oo aan madaxtootada Masar ka agfogayn loona aqoonsan yahay ganacsade iyo diblomaasi ayaa la shaqo bilaabay sirdoonka Israa’iil sanadkii 1970kii. Xiriirro iyo wada haddallo sir ah ayaa dhex maray. Waxay ku wada hadli jireen erayo afjaaq ah oo micno gooniya samaynaya (codes). Wuxuu la socodsiin jiray abaabulka dagaalka Masar meesha uu marayo hubka, guutooyinka iyo fadhiyadooda. Waxaa jira shaki kale oo ah in Ashraf Marwaan uu ahaa sirdoon labo dhinacle ah (double agent).

6-dii bishii Oktoober, maalin Yahuudda u ah maalin cibaado oo loo yaqaano Yowmil Kabuur ayaa dagaal lagu qaaday Israa’iil, oo la ogsoonaa inay xog haysay. Anwar Saadaat iyo Madaxwaynihii Suuriya Xaafid Asad ayaa go’aanka dagaalka wada qaatay si ay dhulalkooda u soo ceshadaan. Nasiib darro se Suuriya kuma guulaysan. Dagaalkan oo socday dhowr iyo taban bari, Masar waxay ku guulaysaty inay dib usoo ceshato dhulkeedii Siinaay.

Taariikhdaan waxaa ku gadaaman isweyddiimo badan. Israa’iil haddii ay warhaysay maxay ugu diyaar garoobi wayday? Ma waxay ogaan weyday maalinta dagaalka lagu soo qaadayo? Ashraf Marwaan oo loo yaqaannay Isha Warka, xogtii uu bixiyey shantii bisha Oktoobar, Israa’iil ma dhayalsatay mise wey ku kalsoonaan wayday? Mise isha warka laftirkiisa ayaanba hayn xogta rasmiga ah?

Ashraf Marwaan wuxuu dhintay sanadkii 2007-dii ayaa dhimashadiisu noqotay arrin illaa hadda daah madoobi saaran yahay oo aan waxba laga ogayn. Wuxuu kasoo dhacay ama laga soo tuuray daar dhaladeed welisa lama hayo raadad sugan. Ma isaga ayaa isdilay mise waa la dilay? Sababta?.

Maxay kula tahay?