Qaramada Midoobay ayaa ciidamadeeda nabad ilaalinta kala baxday saldhigii ay ku lahaayeen magaalada Ansongo ee gobolka Gao ee waqooyi bari ee Maali. Tani waa wejigii labaad ee gebi ahaanba hakinta hawshii ururka ee dalka Galbeedka Afrika.

Xerada, oo ah tii sagaalaad ee 12-ka xarumood ee Hawlgalka Xasilinta Isku-dhafka ah ee Dhinacyo badan leh, ayaa loo wareejiyay maamulka rayidka ah ee gobolka Gao, Qaramada Midoobay ayaa ku dhawaaqday bayaanka Sabtidii.

“Xiritaankan…waa qayb ka mid ah wejiga labaad ee qorshaha ka bixitaanka MINUSMA, sidaas darteed diyaarinta goobta bixitaankeeda ugu dambeeya ee Diisambar 31, 2023,” howlgalka ayaa yiri.

Hogaamiyaasha millatariga Maali, oo xukunka afgambi kula wareegay 2020, ayaa amar ku bixiyay in la soo afjaro howlgalka MINUSMA bishii Juun, kaasoo la geeyay toban sano ka hor si ay u taageeraan ciidamada qaranka (FAMa) ee dagaalka kula jira fallaagada Islaamiyiinta.

Dalkan oo tan iyo sanadkii 2012 ay ku jireen rabshado jihaad doon ah ayaa sidoo kale joojiyay iskaashigii milatari ee uu la lahaa gumaystihii hore ee Faransiiska sanadkii hore kadib markii uu xumaaday xiriirkooda. Ciidamada Faransiiska ayaa markii hore ku lug yeeshay codsi ka yimid Bamako 2013 si ay uga jawaabaan weerar ay ku qaadeen waqooyiga dalkaasi kooxaha gooni u goosadka qowmiyadda Tuareg ee xulafada la ah Al-Qaacida.

Daad-gureynta xarumaha Qaramada Midoobay, oo ay ku sugnaayeen ku dhawaad 15,000 oo askari, ayaa sare u qaaday xiisadda ka taagan waqooyiga dalka, iyadoo ciidamada ammaanka ee dowladda, fallaagada iyo mujaahidiinta ay u dagaallamayaan sidii ay gacanta ugu dhigi lahaayeen. Kooxaha gooni u goosadka ah ayaa ka soo horjeeda in Qaramada Midoobay ay ku wareejiso xerooyinka militari ee maamulka Maali, taasoo ay ku andacoonayaan inay jabineyso heshiiskii xabad joojinta Algiers ee sanadkii 2014-kii la gaaray si loo soo afjaro kacdoonka Tuareg oo soo noqnoqday.

Todobaadkii hore ayay ahayd markii dowladda Maali ay ku dhawaaqday in ay xoreysay magaalada Kidal ee waqooyiga dalkaasi oo tan iyo sanadkii 2014 ay gacanta ku hayeen kooxaha gooni u goosadka ah.

Intaa ka hor, Qaramada Midoobay ayaa bishii Oktoobar ku dhawaaqday inay soo dedejinayso in ciidamada laga saaro xerooyinka gobolka Kidal ee ay fallaagadu ku xooggan tahay, iyadoo loo cuskaday xaalad ammaan oo si degdeg ah u sii xumaanaysa oo khatar ku ah nolosha nabad-ilaalinta.

Ruushka ayaa Maali ugu hambalyeeyay dib u soo celinta xaruntii mucaaradka

Ruushka ayaa ugu hambalyeeyay dowladda Maali Arbacadii dib u qabsashada magaalada Kidal ee waqooyiga dalkaasi, oo inteeda badan ay gacanta ku hayeen kooxaha gooni u goosadka ah ee qowmiyada Tuareg, kuwaas oo saraakiishu ay ku eedeeyeen in ay xasilooni darro ka abuureen gobolka.

Ciidamada Maali ayaa Talaadadii ku dhawaaqay in ay dib u qabsadeen Kidal ka dib weerar khasaare badan lagu gaarsiiyay kooxaha hubeysan ee ka soo horjeeda, howlgalkaas oo hogaamiyaha ku meel gaarka ah Assimi Goita uu sheegay in looga golleeyahay in lagu soo celiyo sharafta dhuleed ee dalka Galbeedka Afrika.

“Hawlkeennu ma dhamaystirna,” Goita ayaa ku soo qoray X (oo hore u ahaan jiray Twitter), isagoo xaqiijinaya guushii ay ciidamada ammaanku ka gaareen kooxaha fallaagada ee Tuareg u badan ee maamulayay Kidal tan iyo 2014 ka dib markii ay ka saareen ciidanka.

Wasaaradda Arrimaha Dibadda ee Ruushka ayaa sheegtay in guushani ay muujinayso “kobaca cajiibka ah” ee awoodda dagaalka ee Ciidamada Qalabka Sida ee Maali (FAMa).

“14-kii Noofambar, ciidamada qalabka sida ee Maali waxay si buuxda uga xoreeyeen magaalada Kidal kooxaha fallaagada Tuareg, taasoo tobankii sano ee la soo dhaafay ahayd xarunta ugu weyn ee xoogagga ka soo horjeeda dawladda. Dhinaca Ruushka waxa ay ugu hambalyeynayaan maamulka Maali guushan muhiimka ah,” ayay wasaaraddu ku tiri hadal ay soo saartay.

Dimuqraadiyada reer galbeedka ayaa ku guuldareysatay inay u shaqeyso ama ay ka hawlgeliso Afrika sababtoo ah sababtoo saameynta quwadaha gumeysiga, Madaxweynihii hore ee Nayjeeriya Olusegun Obasanjo ayaa sidaas sheegay Isniintii.

Waxa uu hadalkan ka sheegay shir ku saabsan “dib u eegista Dimuqraadiyadda Xorriyadda Galbeedka Afrika” oo lagu qabtay Maktabadda Madaxtooyada Olusegun Obasanjo oo ku taalla caasimadda Gobolka Ogun ee Abeokuta.

Madaxwaynihii hore waxa uu ku qeexay dimuqraadiyada xorta ah ee reer galbeedka in ay tahay “dawlad dad yar oo ka saraysa dhamaan dadka ama dadweynaha” taas oo dayacday aragtida inta badan. Nidaamkan dowladnimo waxaa loo qaabeeyey iyadoo aan la tixgalin taariikhda Afrika iyo kakanaanta dhaqamada kala duwan, ayuu raaciyay.

“Waxaan leenahay nidaam dawladeed oo aanaan lahayn gacmo aan ku qeexno oo aan naqshadeyno, waana ku sii wadnaa, xitaa marka aan ogaanno in aysan noo shaqeynayn,” Obasanjo ayaa yiri, isagoo soo jeediyay “Dimuqraadiyada Afro-centered” oo loogu talagalay baahiyaha qaaradda.

“Waa inaan su’aalo weydiinaa waxqabadka dimuqraadiyadda Galbeedka – halka ay ka timid – iyo innaga oo ah kuwa dhaxlaya waxa ay nooga tageen awoodeena gumeysi,” ayuu ku adkaystay.

Nayjeeriya waxay ka guurtay xukunkii militariga sanadkii 1999, taasoo calaamad u ah bilawga dawlad dimuqraadi ah oo aan kala go’ lahayn oo dalka ugu dheer tan iyo markii ay xornimada ka qaadatay Ingiriiska 1960-kii.

Obasanjo ayaa markii ugu horreysay soo noqday madaxa militariga ee dalka ugu dadka badan Afrika 1976-1979 ka hor inta uusan noqon madaxweynaha maamulka rayidka 1999-2007.

Dowladda Nayjeeriya ee hadda jirta, ayaa iyada oo ka jawaabeysa, ku eedeysay hoggaamiyihii hore ee nidaamka hadda jira, iyadoo sheegtay inuu door toos ah ku lahaa qaadashada nidaamka siyaasaddeed ee hadda dalkaas ka jira.

“Obasanjo waa inuu ogaadaa inuu arrintan keenay Nayjeeriya. Waxa uu ahaa kii naga dhigay inaan qaadanno 1979-kii,” Bayo Onanuga, oo ah La-taliyaha gaarka ah ee Madaxweyne Bola Tinubu ee dhanka Warfaafinta iyo Istaraatiijiyada, ayaa u sheegay wargeyska The Punch wareysi uu daabacay Talaadadii.

“Waa in uu [Obasanjo] u arkay mid qaali ah oo aan ku habboonayn markii uu siddeed sano nagu xukumayay oo uu xitaa doonayay in loo kordhiyo afar sano oo kale,” Onanuga ayaa raaciyay.

Dhaleeceynta Obasanjo ayaa imaaneysa iyadoo qaaradda ay hareeyeen xasillooni darro siyaasadeed, oo ay ka dhasheen afgambiyo militari oo ka jawaabaya guul-darrooyinka lagu eedeeyay hoggaamiyeyaasha dimuqraadiga ah. Saddexdii sano ee la soo dhaafay, siddeed afgambi ayaa ka dhacay Galbeedka iyo Bartamaha Afrika, waxaana ugu dambeeyay dalalkii uu Faransiisku gumaysan jiray ee Niger iyo Gabon.

Madaxweyne Tinubu oo hadda guddoomiye u ah 15-ka waddan ee ku bahoobay urur goboleedka Galbeedka Afrika ee ECOWAS, ayaa ballan qaaday in uu xoojin doono go’aannada kooxda ee dhinaca dimuqraadiyadda, oo uu ku tilmaamay in uu yahay qaabka ugu habboon ee dawladnimo.

Madaxweyne Bola Tinubu ee Nayjeeriya ayaa loo doortay inuu noqdo guddoomiyaha ururka dhaqaalaha ee galbeedka Afrika (ECOWAS), isagoo bedelaya Guinea-Bissau Umaro Sissoco Embalo, kaasoo xilkan hayay tan iyo bishii Luulyo 2022.

Tinubu ayaa si wada jir ah loogu ansixiyay kalfadhiga caadiga ah ee ECOWAS 63aad ee awoodda madaxda dawlad goboleedyada iyo dawladda ee Bissau, caasimadda Guinea-Bissau.

ECOWAS waa urur siyaasadeed iyo dhaqaale goboleed oo ka kooban shan iyo toban waddan oo ku yaal Galbeedka Afrika.

Qaramada Midoobay ayaa laga codsaday inay si degdeg ah u joojiso Hawlgalka Kaalmaynta Isku-dhafka ah ee Ku-meel-gaadhka ah ee Suudaan, halkaas oo ay ka socdeen iskahorimaadyo hubaysan tan iyo badhtamihii bishii Abriil ee u dhexeeya ciidammada qaranka iyo xoogagga iska soo horjeeda.

Dowladda militariga Suudaan ayaa dalabkan ku soo bandhigtay warqad ay u dirtay xoghayaha guud ee Qaramada Midoobay Antonio Guterres oo loo qeybiyay golaha ammaanka, sida ay sheegtay wakaaladda wararka ee Reuters Jimcihii shalay.

“Dowladda Suudaan waxay codsatay in Qaramada Midoobay ay si degdeg ah u joojiso howlgalka UNITAMS. Sidoo kale, waxaan jeclaan lahayn inaan idiin xaqiijinno in dowladda Suudaan ay ka go’an tahay inay si wax-ku-ool ah ula shaqeyso golaha ammaanka iyo xoghaynta,” ayuu ku-simaha wasiirka arrimaha dibadda Suudaan Cali Sadeeq ku qoray warqad ay soo xigatay warbaahinta.

Go’aankan u dambeeyay ayaa yimid kadib markii ergeyga gaarka ah ee Qaramada Midoobay u qaabilsan Suudaan, ahna madaxa UNITAMS, Volker Perthes, uu ku dhawaaqay bishii Sebteembar in uu ka tagayo xilkaas, in ka badan saddex bilood ka dib markii madaxda dalka Waqooyiga Afrika ay ceyriyeen.

Perthes ayaa lagu eedeeyay “in uu qayb ka yahay” dhexdhexaadinta arrimaha siyaasadda ee dalka iyo sii xumeynta xiisadda u dhexeysa Ciidamada Qalabka Sida ee Suudaan (SAF) iyo kuwa Gargaarka Degdegga ah (RSF).

Rabshado ayaa ka dhacay caasimadda Suudaan ee Khartoum 15-kii Abriil ee u dhexeeya SAF iyo RSF ka dib toddobaadyo oo ay kor u kacday xiisadda ka dhalatay qorshe la isku dhafay oo qayb ka ah kala-guurka xukunka militariga loona guurayo dimoqraadiyad rayid ah. Labada ciidan ayaa iska kaashanaya inqilaab militari sanadka 2019-ka kaas oo xilka looga tuuray Madaxweyne Cumar Al-Bashiir, oo xukunka hayay soddon sano.

Hawlgalka siyaasadeed ee UNITAM ayaa la aasaasay 2020 si ay u taageeraan Suudaan inta lagu guda jiro u wareejinta xukunka rayidka ah muddo 12 bilood ah, laakiin waxaa la kordhiyay ka dib afgambi kale oo dhacay 2021. Bishii Juun, Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay ayaa cusbooneysiiyay waajibaadka howlgalka mid kale lix bilood ilaa 3-da Diseembar, iyada oo ay socdaan dagaallada bahalnimo ee dalka oo dhan, kaas oo ay ku dhinteen ilaa 9,000 oo qof ilaa Sebtembar.

UNITAM ayaa daabacday warbixin xaaladeed oo ku saabsan Suudaan Khamiistii, taasoo faahfaahin ka bixisay 345 dhacdo oo lagu eedeeyay xadgudubyo iyo xadgudubyo ka dhan ah xuquuqda aadanaha, iyo sidoo kale xadgudubyada sharciga caalamiga ah, oo saameeyay 2,672 dhibanayaal, oo ay ku jiraan carruur, oo ay geysteen labada SAF iyo RSF intii u dhaxaysay Agoosto 21 iyo Oktoobar 31 .

“UNITAMS waxay sii waday inay gudato shaqadeeda wanaagsan ee xafiisyadeeda si ay u taageerto dadaalada lagu soo afjarayo iskahorimaadka iyo u diyaargarowga ugu dambeyntii dib ugu noqoshada isbeddel siyaasadeed,” ayuu yiri xoghayaha guud ee Qaramada Midoobay.

Si kastaba ha ahaatee, sida laga soo xigtay wakaaladda wararka ee Reuters, taliyayaasha Suudaan waxay rabaan in howlgalka la joojiyo isla markiiba sababtoo ah waxqabadkeeda “niyad jab”.

Bangiga Horumarinta Afrika ayaa qaaday cunaqabateynta dhaqaale ee uu saaray Gabon, taasoo jawaab u ah afgambigii xilka looga qaaday madaxweyne Cali Bongo bishii agoosto, sida ay Jimcihii ku dhawaaqeen mas’uuliyiinta cusub ee militariga.

Go’aanka waxaa la qaatay horaantii usbuucii hore ka dib wada xaajood guul leh oo lala yeeshay AfDB, “Waa arrin calaamad weyn u leh soo celinta kalsoonida hay’adaha maaliyadeed ee caalamiga ah,” Wasaaradda dhaqaalaha Gabon ayaa bayaan ku sheegtay X (oo hore u ahaan jirtay Twitter).

“Waxaan soo dhaweynayaa qaadista cunaqabateynta AfDB ee ka dhanka ah Gabon iyo dib u soo celinta bixinta kharashyada lagu taageerayo mashaariicda kala duwan. Go’aankani waxa uu abaal-marin siinayaa shaqo toddobaadyo ah si loo dejiyo xidhiidhka Gabon iyo deeq-bixiyayaasha,” ayay qortay wasiirka dhaqaalaha Mays Mouissi.

Sida uu sheegay wasiirku, wareegyo gooni-gooni ah oo u dhexeeya dawladda ku meel gaadhka ah ee Gabon iyo madaxda sare ee AfDB ayaa bishii Oktoobar lagu qabtay Morooko iyo Jamhuuriyadda Koongo.

Hogaamiyayaasha afgambiga ayaa sidoo kale dib u bixiyay deymihii Gabon ay ku lahayd hay’adda maalgelinta qaaradda dhamaadkii bishii hore, taasoo soo celisay kalsoonida una fududaysay qaadista cunaqabataynta, ayuu Mouissi ku daray.

AfDB waa hay’addii ugu horreysay ee caalami ah oo qaada tallaabooyinkeeda ciqaabta ah ee ka dhanka ah Gabon tan iyo afgambigii, taasoo u oggolaanaysa waddanka Afrikada dhexe inuu sii wado helitaanka amaahda iyo deeqaha mashaariicda.

Askarta Gabon ayaa hoggaaminayey afgambigii 30-kii Agoosto ka hor istaagay Bongo inuu mar saddexaad xilka madaxweynenimo qabto. Hogaamiyihii xilka laga tuuray ayaa labo xilli madaxweyne soo noqday tan iyo sannadkii 2009-kii, kaddib geeridii aabihii Cumar Bongo, oo Gabon xukumayay in ka badan afartan sano.

Xubinimadii hore ee gumaystihii Faransiiska ee labada Golaha Nabadda iyo Ammaanka ee Midowga Afrika iyo Ururka Dhaqaalaha ee Waddamada Bartamaha Afrika ayaa la laalay iyada oo laga jawaabayo la wareegidda militariga.

Mareykanka ayaa ku tilmaamay ‘in qabsashada awoodda ay ahayd “inqilaab” dabayaaqadii bishii hore, ayaa sidoo kale hakiyay kaalmada shisheeye ee madaxda militariga Gabon.

Madaxweyne Joe Biden ayaa ku dhawaaqay laba toddobaad ka hor in Gabon, oo ay weheliso saddex ka mid ah dalalka deriskeeda, oo ay ku jirto Niger, aysan ka faa’iidaysan doonin barnaamijka ganacsiga kobaca iyo fursadda Afrika, kaas oo si cashuur la’aan ah u gala suuqa Maraykanka.

Joe Biden wuxuu ku andacoodey Gabon iyo Niger, oo sidoo kale horey u ahaan jirey gumeystayaal Faransiis ah halkaas oo millatarigu la wareegeen bishii Luulyo, ay ku guuldareysteen in ay horumar joogto ah ka sameeyaan ilaalinta nidaamka badan ee siyaasadda iyo ku dhaqanka sharciga.

Dhanka kale, Faransiiska ayaa ku dhawaaqay inuu dib u billaabayo howlgallada milateri ee dalka Gabon, kaasoo horay loo hakiyay bishii Sebteember, isagoo xiriirka u jaray hoggaamiyeyaashii afgambiga ka geystay dalka Niger.

Lixdan bangi oo waaweyn oo Midowga Yurub ah iyo maalgashadayaasha ayaa lagu eedeeyay inay hurinayaan rabshadaha Koonfurta Suudaan, halkaasoo Qaramada Midoobay ay si joogto ah u cambaaraysay dilalka baahsan, kufsiga joogtada ah, iyo barakicinta qasabka ah ee lagu hayo dadka rayidka ah.

Bangiyada, oo ay ku jiraan Allianz ee Jarmalka iyo Deutsche Bank, iyo sidoo kale Talyaaniga Intesa Sanpaolo, waxay maal-galiyeen in ka badan 700 milyan oo Yuuro ($ 751 milyan) laba shirkadood oo ku xidhan xad-gudubyada xuquuqul insaanka ee waddanka aan badnayn ee Afrika, hay’adda caalamiga ah ee Global Witness ayaa sidaas ku sheegtay warbixinteeda Talaadada ku sheegtay.

Shacabka Koonfurta Suudaan waxaa soo gaaray rabshado aad u xun muddo tobanaan sano ah. Colaadda Koonfurta Suudaan ayaa bilaabatay sannadkii 2013-kii, waxaana lagu dhibaateeyay dad rayid ah oo loo gaystay tacaddiyo xad-dhaaf ah, sida dil wadareed, kufsi wadareed iyo jirdil. Qaar ka mid ah dhinacyadii dagaalamay ayaa sanadihii 2015 iyo 2018 kala saxiixday heshiisyo nabadeed oo rasmi ah, balse ciidamada dowladda, maleeshiyaadka huwanta ah iyo laamaha ammaanka ayaa sii wada falalka xadgudubka ah ee ka dhanka ah shacabka aan waxbo galabsanin. Guddiga Qaramada Midoobay u qaabilsan xuquuqul insaanka ee Koonfurta Suudaan ayaa ku taliyay in dadka mas’uulka ka ah lagu baaro dambiyada ka dhanka ah bini’aadanimada iyo dambiyada dagaalka. Baarayaashooda ayaa sheegay in kuwa ku lugta leh soo saarista saliidda Koonfurta Suudaan ay noqon karaan kuwo ku lug leh dambiyadan.

Hay’addan Global Witness waxay liis garaysay shirkadda bangiyada caalamiga ah ee Faransiiska ee Crédit Agricole Group ka mid ah maalgeliyayaasha ugu sarreeya.

Shirkadahan ayaa ku andacoonaya in inkasta oo Maraykanku uu cunaqabatayn saaray, labada shirkadood ee caalamiga ah ee shidaalka ee ugu waaweyn Koonfurta Suudaan, shirkada shidaalka ee Shiinaha ‘China National Petroleum Corporation (CNPC) iyo shirkadda dawladda Malayshiya ee Petronas, ay sii wadaan inay maalgeliyaan maalgashadayaasha Midowga Yurub.

“Dayn bixiyayaasha Yurub waxay sidoo kale bixiyeen in ka badan €4 bilyan oo u dhiganta [in ka badan $4 bilyan] oo qiimihiisu yahay amaah iyo adeegyo qoraal ah oo ay siiyeen labada shirkadood in ka yar toddoba sano,” Global Witness ayaa ku sheegtay warbixinteeda.

Washington ayaa cunaqabatayn ku soo rogtay 15 ka mid ah hawl-wadeennada saliidda ee Koonfurta Suudaan sannadkii 2018, oo ay ku jiraan shirkadda Dar Petroleum Operating Company, oo ah shirkad saliid iyo gaas ah oo ay hoggaamiyaan CNPC iyo Petronas. Waaxda arrimaha dibadda ee Mareykanka ayaa sheegtay in dowladda Koonfurta Suudaan ay u adeegsaneyso dakhliga ka soo gala shirkadaha si ay u iibiso hub ayna u maalgeliso maleeshiyaad aan caadi ahayn oo khatar ku ah nabadda, amniga iyo xasilloonida dalka.

Koonfurta Suudaan ayaa sanadkii 2013-kii waxaa ka dhacay dagaal sokeeye oo ka dhashay khilaaf siyaasadeed oo u dhexeeyay madaxweyne Salva Kiir Mayardit iyo madaxweyne ku xigeenkiisii hore Riek Machar. Colaadda ayaa galaaftay nolosha boqolaal kun oo qof, hoos u dhac ku yimid soo saarista saliidda, waxayna ku khasabtay saddex meelood meel dadka 12 milyan ah inay ka cararaan guryahoodii.

Dhinacyadii dagaalamay ayaa heshiis awood qeybsi ah gaaray bishii agoosto 2018, kaasoo lagu soo afjaray dagaaladii sokeeye. Si kastaba ha ahaatee, Qaramada Midoobay ayaa soo warisay in jilayaasha dawladu ay sii wadaan xadgudubyada xuquuqda aadanaha, iyadoo 714 dhacdo oo rabshado ah ay saameeyeen 3,469 rayid ah sannadkii hore. Ku dhawaad 1,600 oo Koonfurta Suudaan ah ayaa la dilay, 988 waa la dhaawacay, waxaana la afduubay 501, ayay raacisay.

Global Witness ayaa ku adkaysatay warbixinteeda Talaadadii in maalgashiga joogtada ah ee bangiyada Midowga Yurub ee qaybta saliidda ee Koonfurta Suudaan, taas oo ay ka faa’iideen tan iyo markii uu dagaalku bilaabmay ku dhawaad ​​10 sano ka hor, ay ka hor imanayso ballanqaadyadii xuquuqda aadanaha.

“Deutsche Bank, Allianz, Intesa Sanpaolo iyo inta kale waxay maalgelinayeen shirkado lala xiriirinayo gardarrada aan la sheegi karin ee ka dhanka ah dadka rayidka ah ee Koonfurta Suudaan muddo sanado ah, haddana ma aysan sameynin wax aan ahayn in ay fariistaan oo ay daawadaan lacagta soo galaysa,” Aurelie Skrobik, oo u ololeeya la xisaabtanka shirkadaha Global Witness, ayaa bayaan ku sheegay.

“Waxaan si degdeg ah ugu baahanahay dawladaha Yurub si ay u taageeraan sharci cusub oo ka hortagi kara bangiyada iyo maalgashadayaasha maalgelinta shirkadaha ku xiran xuquuqda aadanaha iyo xadgudubyada deegaanka,” ayuu raaciyay Skrobik.

Gobollo iyo deegaanno ka mid ah Soomaaliya ayaa toddobaadkan waxaa saameeyay daad xooggan oo ku dhuftay, kuwaasi oo ay Qaramada Midoobay sheegtay in ay ku bara kaceen dad ka badan 113 kun oo qof. Daadkan ayaa si daran u saameeyay dadka ku nool magaalooyin waaweyn iyo deegaano badan.

Meelaha uu daadku sida weyn u saameeyay waxaa ka mid ah magaalada Baydhaba oo xarun KGM u ah maamulka Koonfur Galbeed.

Sidoo kale, daadad ka dhashay roobab mahiigaan ah ayaa sababay dhimasho iyo barakac kumanaan shacab ah oo ku nool ismaamulka Soomaalida ee dalka Itoobiya, sida ay sheegtay dowladda deegaanka.

“In ka badan 20 qof ayaa ku dhintay fatahaadda heerkan oo kale, in ka badan 12,000 oo qoysna way ku barakaceen,” ayaa lagu yiri war-saxaafadeedka xafiiska isgaarsiinta dowlad deegaanka Soomaalida. Burburka Buundooyinka iyo Wadooyinka ayaa lagu soo waramayaa in ay adkeyd in la gaaro goobaha ay dhibaatadu ka dhacday, taas oo keentay in ay sii adkeyso gurmadka.

Wargeyska Le Monde ayaa celceliska roobabka ee ka da’ay Bariga Afrika intii u dhaxaysay bilihii Oktoobar iyo Disembar ku sheegay in ay sabab u tahay xaaladda cimilada ee El Nino, isaga oo soo xiganaya xogta Xafiiska Isku-dubbaridka Bani’aadamnimada ee Qaramada Midoobay (OCHA). Sababtoo ah El Nino, qulqulka jet-ka Baasifigu wuxuu u sii socdaa koonfurta iyo bari, kaas oo inta badan keena kor u kaca heerkulka gobollada qaar iyo roobab culus oo kale, oo ay ku jirto Bariga Afrika.

“Daadadka ka dhashay roobab mahiigaan ah ayaa saameeyay ugu yaraan 405,652 qof, iyadoo afar iyo toban ay ku dhinteen” tan iyo billowgii xilliga dabeylaha ee Gobolka Soomaalida, kaasoo socday Oktoobar ilaa Disembar, OCHA ayaa Sabtidii sheegtay. “Ugu yaraan 47,100 qof ayaa u guuray meelo sare si ay uga fogaadaan khatarta fatahaadda,” ayay raacisay.

Deeganada ku hareeraysan jiinka wabiga Jubba ayaa sidoo kale waxaa ka dhacay fatahaado ka dhashay roobab mahiigaan ah oo bishii hore ka da’ay deegaanada maamulka Jubbaland.

Horaantii sanadkan, magaalada Beledweyne ee Soomaaliya waxaa qarqiyey fatahaad uu sameeyay webiga Shabeelle, taasoo ku qasabtay in ku dhow 250,000 oo qof inay ka barakacaan guryahooda.

Dhanka kale, saddex toddobaad ka hor dalka Ghana waxaa sidoo kale saameeyay fatahaad. In ka badan 4,000 oo qof ayaa lagu qasbay inay ka barakacaan guryahooda markii biyo xireenka Akosombo uu jabay xilli roobaadkii.

Roobabkii ugu dambeeyay ee cimillada oo aad u daran ayaa saameeyay dad ku dhow laba milyan oo qof, waxaana ay la tageen kumanaan xoolo ah oo ku nool Burundi, Jabuuti, Kenya, Itoobiya, Soomaaliya, Tanzaniya, Koonfurta Suudaan iyo Uganda.

“Isbeddelka cimiladu waxa uu ka dhigayaa fatahaado soo noqnoqda oo daran… Waxaa jirta baahi degdeg ah oo lagu maalgelinayo tallaabooyinka la qabsiga cimilada si bulshada looga ilaaliyo saameynta xun ee fatahaadaha iyo xaaladaha cimilada kale ee xun,” Ururka Laanqeyrta Cas ee Kenya ayaa tiri.