Mareykanka ayaa bilaabay inuu “dib u dejiyo” ciidamadiisa Niger wuxuuna qorsheynayaa inuu dhimo tiradooda “ku dhawaad kala bar” dhowrka toddobaad ee soo socda, wakaaladda Politico ayaa werisay Jimcihii, iyadoo soo xiganeysa laba sarkaal oo ka tirsan waaxda difaaca Mareykanka.

Afhayeen u hadashay Pentagon-ka Sabrina Singh ayaa u sheegtay warbaahinta Khamiistii in qaar ka mid ah ciidamada ku sugan garoonka diyaaradaha ee caasimadda dalkaas ee Niamey ay mar hore dib u daabuleen saldhigga yar ee Agadez oo 500 mayl (739km) u jira.

Maraykanka iyo Faransiiska ayaa ciidamo iyo diyaarado Drones ah u diray dalka Niger si ay uga hortagaan fallaagada islaamiga ah ee ka soo muuqday guud ahaan gobolka Saaxil kadib faragelintii NATO ee Liibiya sanadkii 2011-kii.

Milateriga Niger ayaa dabayaaqadii bishii luulyo xilka ka tuuray madaxweynihii uu Mareykanka taageero Maxamed Bazoum, iyagoo ku eedeeyay inuu ku guuldareystay dagaalka ka dhanka ah argagixisada. Dowladda militariga ayaa tan iyo markaas dalbatay in ciidamada Faransiiska ay baxaan. Maali iyo Burkina Faso oo u dhow ayaa waxaa sidoo kale la wareegay dowlado militari ah sanadihii la soo dhaafay iyagoo sidoo kale meesha ka saaray gumeysigii hore.

In kasta oo Bazoum uu ka codsaday Maraykanka in uu soo farageliyo oo “dimoqraadiyad soo celiyo,” Maraykanku waxa uu ka gaabsaday in uu afgambi ku tilmaamay afgambi, maadaama ay taasi u baahan tahay Washington in ay jarto dhammaan kaalmada milatari ee Niger. Pentagon-ka ayaa “hakiyay” tababarkii ciidamada Niger, laakiin way ka caga jiidaysaa inay gabi ahaanba ka baxdo dalka.

Tallaabadan ayaa qeyb ka ah, Mareykanka wuxuu sidoo kale dhimi doonaa tirada guud ee ciidamada Niger oo ka ahaan jiray 1,200 ilaa 500 ilaa 1,000, sida uu sarkaal u sheegay Politico.

“Waxay ku saabsan tahay in dadka saxda ah la waafajiyo howlgalka saxda ah,” sarkaalka labaad ayaa yiri. “Lambarku muhiim nooguma aha sida shaqada ay qabanayaan,” ayuu sarkaalku sharraxay.

In kasta oo Singh uu xaaladda Niger ku tilmaamay “mid xasilloon” oo uu xusay inaysan jirin “khatar gaar ah” oo ku wajahan ciidamada Mareykanka, mid ka mid ah ilaha Politico ayaa sheegay in go’aanka dib-u-dejinta uu ahaa mid taxadar badan, marka loo eego mudaaharaadyadii ugu dambeeyay ee ka baxsan milatariga Faransiiska ee saldhiga Niamey.

“Waxaan isku dayeynaa inaan yareyno raadadka Niamey laakiin wali waxaan sii wadeynaa awoodayada aan ku fulineyno howlgallada ka hortagga argagixisada,” ayay tiri.

Horaantii todobaadkan, waaxda sirdoonka dibadda ee Ruushka ayaa ka digtay in laga yaabo in Maraykanku uu isu diyaariyo in uu dilo madaxda dawladda milatariga ah ee Yamai, iyada oo khatarta faragelinta milatari ee ururka ECOWAS ee galbeedka Afrika ay ku guuldareysteen in ay soo celiyaan Bazoum.

Inkasta oo Aqalka Cad uusan “ku qanacsanayn” dhacdooyinka gumeysigii hore ee Faransiiska, ma rabo inuu ku tiirsanaado faragelinta milatari ee deriska gobolka Niger, qiimeynta ay sii daysay SVR Khamiista ayaa sheegtay. Washington waxay tixgelisaa in xal ‘qoyan’ oo wakiil ah ay door bidayso tillaabo militari oo ay qaadaan Beesha Dhaqaalaha Galbeedka Afrika (ECOWAS), wakaaladda Ruushka ayaa tiri.

ECOWAS ayaa ku hanjabtay inay duulaan ku qaadi doonto dalka Niger si ay dib ugu soo celiso madaxwaynihii la afgambiyay ee Maxamed Bazoum, balse wali wax talaabo ah ma aysan qaadin. Madaxweynaha Faransiiska Emmanuel Macron ayaa todobaadkii hore sheegay in qarankiisu uu taageeri doono tilaabada militari ee uu qaado ururka Midowga Yurub.

“Wakiilada adeegyada gaarka ah ee Mareykanka ayaa si toos ah ugala hadlaya la-hawlgalayaasha dilalka ka geysan kara” Niger, SVR ayaa lagu eedeeyay. Musharrixiinta la door biday waxay noqon doonaan dadka ka helay “tababar gaar ah oo ka yimid dugsiyada Pentagon” oo ka tirsan wareegyada gudaha ee hoggaamiyeyaasha ku-meel-gaarka ah.

Dowladda Soomaaliya ayaa sheegtay in ay qorsheyneyso in ay u bedesho xeeladaha milateri ee ka dhanka ah Al-Shabaab, iyadoo ay sii kordhayaan iska caabinta iyo hanjabaadaha uga imaanaya maleeshiyada, sida ay xaqiijiyeen saraakiil sare.

Xeeladdan ayaa siinaysa dagaalyahannada bulshada deegaanka doorka hoggaamineed ee dagaalka lagula jiro Al-shabaab iyadoo ciidamada dowladda federaalka ay kaalin taageero ah ka qaadanayaan, ayay yiraahdeen laba sarkaal oo ka tirsan dowladda oo aan doonayn in la sheego magacyadooda.

Saraakiisha ayaa sidoo kale xaqiijiyay in dowladda Federaalka ay diiwaan gelin doonto dagaalyahanada deegaanka, isla markaana ay bixin doonto mushaaraad bil walba si ay ugu dhiirigeliso ka qeyb galka ciidamada, si mustaqbalka fog looga mid noqdo ciidamada.

Hay’adda sirdoonka qaranka waxa ay u xilsaaran tahay hogaaminta diwaan galinta iyo kala shaandhaynta dagaalyahanada si looga hortago in ay gudaha u galaan dagaalyahanada, sida ay masuuliyiintu sheegeen.

Tani waxay dib u soo celinaysaa istiraatijiyadii ka caawisay dowladda iyo dagaalyahannada maxalliga ah inay Al-Shabaab ka qabsadaan degaanno badan intii u dhaxaysay Agoosto 2022 iyo Janaayo 2023.

Taliyihii hore ee sirdoonka qaranka Sareeye Guuto Cabdiraxmaan Tuuryare oo hadda gacan ka geysanaya abaabulka dagaalyahannada deegaanka, ayaa warbaahinta u xaqiijiyey isbeddelka xeeladaysan.

“Abaabulka hadda socda waa uu ka duwan yahay abaabulkii socday dhowrkii bilood ee la soo dhaafay, kaasoo diiradda lagu saarayay oo kaliya ciidamada xoogga dalka,” ayuu yiri Turyare.

“Qorshuhu waa in dib u habeyn lagu sameeyo ciidamada qalabka sida, in la nasiyo qaar ka mid ah askarta ku jirta jiida hore ee dagaalka muddo sanad iyo bar ah, in lagu bedelo ciidamada cusub ee tababarka loo furay, iyo in dib u habeyn lagu sameeyo Macawisley [maleeshiyaadkii deegaanka] iyo in la fasaxo bulshada deegaanka ayaa hogaaminaysa dagaalka,” ayuu yirri.

Isbadalkan ayaa yimid kadib markii howlgal ciidan oo ay hogaaminayeen ciidamada dowladda Federaalka uu la kulmay dib u dhac kadib weerar khasaara badan dhaliyay oo Al-Shabaab ay ku qaadeen labo guuto oo ciidan ah. Waxaa la sheegay in bishii hore ay si qoto dheer u galeen Al-Shabaab oo ku taalla tuulada Cowsweyne, iyadoo hadafku ahaa in laga qabsado.

Sawirka: Villa Somalia. Madaxweyne Xassan Sh. Maxamuud (4.5) ayaa isbuucyadan dambe ku sugnaa jiida hore ee dagaalka ka dhanka ah Al-shabaab.

Dowladda weli ma aysan xaqiijin khasaaraha ka dhashay weerarka, balse waxaa la rumeysan yahay inay ku dhinteen tobaneeyo qof, iyadoo ay ku dhaawacmeen in ka badan 160-qof, iyadoo tiro aan la cayimin la la’yahay. Muuqaal la sheegay in Al-Shabaab ay soo bandhigeen ayaa muujinaya askari la qabtay.

Dawladdu waxay qiratay “khaladaadka” qorshaha Cowsweyne iyada oo aan la sugin waddooyinka saadka ciidamada. Saraakiisha ayaa hadda rumeysan in Al-Shabaab ay isku gadaameen ciidamada isla markiiba ka dib markii askarta ay galeen tuulada 22-kii Agoosto.

Sidoo kale, ciidamada ayaa 25-kii agoosto kala wareegay Al-shabaab degmada Ceelbuur, balse weerarkii Cowsweyne kaddib, labada deegaan ayaa dib ugu laabtay gacan ku haynta Al-shabaab, kaddib markii ay ciidamada dowladdu dib uga gurteen iyagoo ka baqaya weerarro gaadmo ah.

Dib u gurasho xal ma noqon karaa?

Weerarkii Cowsweyne ayaa sababay in ay dib u gurtaan askartii ka timid magaalooyinka kale ee ku sugnaa jiida hore ee dagaalka sidoo kale waxay ku qasbeen saraakiisha dowladda inay bilaabaan dadaallo waalan oo looga hortagayo ciidamada inay ka tagaan dhammaan goobihii lagala wareegay maleeshiyada tan iyo Agoosto 2022.

Marka laga soo tago Cowsweyne iyo Ceelbuur, ciidamada dowladda ayaa dib uga gurtay Ceel Dheer, Masagawaay, Budbud iyo Galcad.

Ka-soo-noqoshada Galcad, gaar ahaan, waxay ku sigtay inay wax u dhinto ammaanka madaxda sare ee dawladda.

Gelinkii dambe ee 28-kii Agoosto, Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud (4.5) ayaa soo xirtay dhar ciidan, waxaana uu isku diyaarinayay inuu booqdo Galcad, isagoo aan la ogeyn in ciidamadiisa ay ku guda jireen baneynta magaalada.

Laakiin laba sarkaal oo sare ayaa kula taliyey in uu ka baaqsado safarkaas, maadaama xaaladdu ahayd mid caadi ah. Labada ruux ayaa kala ahaa Mahad Salaad oo ahaa Agaasimaha Hay’adda Nabad Sugidda iyo Sirdoonka Qaranka iyo Gaashaanle Sare Xasan Cali Nuur Shuute oo ah Guddoomiyaha Maxkamadda Ciidamada Qalabka Sida. Mahad Salaad iyo Shuute – oo loo dhaariyay cadowga Al-shabaab – ayaa u sheegay madaxweynaha inay u safri doonaan Galcad oo uu ku sugan yahay si uu ula hadlo askarta dowladda oo uu ku dhiirri-geliyo inay sii joogaan, sida ay VOA-da u sheegeen saraakiil la socota arrintaan.

Abaare 2:20 duhurnimo ayaa diyaarad Helicopter ah oo ay leedahay Qaramada Midoobay oo siday 17 qof oo ay ku jiraan labada mas’uul, labada wariye ee ka howlgala warbaahinta dowladda iyo ilaalo hubeysan ayaa ka duushay magaalada Dhuusamareeb oo uu madaxweynuhu ka sameystay saldhig ku meel gaar ah oo lagula socdo dhaq dhaqaaqyada, iyadoo ku sii jeedday degmada Galcad.

Isla markii ay kacday diyaarada helicopter-ka ah ayaa saraakiisha ku sugan Dhuusamareeb waxa ay ka war heleen in dhammaan ciidamadii dowladda ay ka baxeen Galcad.

Saraakiisha ayaa diray taleefoono waali ah iyo fariimo qoraal ah oo ay uga digayeen dadkii saarnaa diyaaradda helicopter-ka inay si degdeg ah u soo jeedsadaan. Dadkii la socday diyaaradda ayaa helay digniinta, xilli diyaaraddu ay soo degeysay.

“Ha soo degin,” ayaa lagu yirri farriin qoraal ah oo uu soo diray shaqaale ka tirsan madaxtooyada. “Magaalada waa laga tagay. Soo noqo.”

Saraakiisha ayaa farriimaha u gudbiyay shaqaalihii diyaaradda, kuwaasoo u sheegay duuliyaha inuu si degdeg ah u soo dejiyo.

Boorka ayaa qariyay goobta markii diyaarada helicopter-ka ah ay soo kacaysay, kuna soo jeeday magaalada Muqdisho, halkaasoo ay si nabad ah ku soo gaartay isla maalintaas.

“Waxaan ku dhownahay dhulka meel fog oo hubka yar yar uu soo gaari karo helikobtarka,” ayuu yiri mid ka mid ah rakaabka.

6:55 p.m. Al-Shabaab ayaa barteeda Telegram-ka soo dhigtay in dagaalyahanadooda ay dib u qabsadeen degmada Galcad.

Maxamuud, ayaa Talaadadii shaaca ka qaaday in Dowladdiisu ay xirtay qaar ka mid ah Saraakiisha ka baxay jiida hore ee dagaalka, iyadoo aan la sheegin tirada Saraakiisha xiran. Balse wuxuu sheegay in lagu maxkamadayn doono maxkamadda ciidamada ee dowladda.

“Dadka idinla mid ah oo aan ka harin furimaha hore ee dagaalka iyo kuwii ka baxay safka hore ee cadawga oo Xamar [Muqdisho] aaday ama hubkooda jidka ku iibinaya, sidaas oo kale lagulama dhaqmi doono,” ayuu yiri. askar ka baxsan magaalada jiidda hore ee Maxaas.

“Waxaa loo xiray dambi ay galeen,” ayuu yiri, “waxaana lagu maxkamadeyn doonaa maxkamadda ciidamada qalabka sida sida uu qabo sharciga iyo anshaxa ciidamada.”

Iyadoo dowladdu ay isbedeleyso xeeladaha, ayaa saraakiisha waxay sheegeen in aysan fududeyn Al-shabaab.

“Maya, ma dhayalsanaysaan xoogga cadawgiinna,” ayuu yiri wasiirka batroolka iyo kheyraadka dabiiciga ah Cabdirisaaq Cumar Maxamed, wasiirkii hore ee amniga gudaha oo madaxweynaha ku weheliya degmada Maxaas si uu u abaabulo deegaankiisa.

“Al-Shabaab halkan ma ahan kuwa hoos yimaada,” ayuu yiri. “Waxaan u aragnaa inay yihiin urur adkeysi badan, urur aad ula qabsan kara, laakiin waxaan aaminsanahay in taageerada shacabka, iyo abaabulka bulshooyinka maxalliga ah… dowladda Soomaaliya ay ku guuleysan doonto dagaalka ka dhanka ah Al-shabaab.”

Dowladda madaxweyne Xassan Sh. Maxamuud (4.5) ayaa maanta xabsiga dhigtay Jeneraal Sheegow Axmed Cali, kadib dagaal saacado qaatay oo xalay iyo maanta ka dhacay xaafadda Kaawo Godey oo ka tirsan degamda Dharkenley ee gobolka Banaadir.

Booliska Soomaaliya oo ka hadlay qabashada sarkaalkan ayaa ku eedeeyay inuu dhibaato ku hayay shacabka ku dhaqan degmada, isla-markaana ciidamadiisa ay la dagaalameen kuwa ammaanka, xilli ay howlgal amni xaqiijin ah ka wadeen halkaasi.

“Ciidanka oo howlgal ku jiray oo shaqo maalmeedkooda wada xaafadda Kaawo Godey ee degmada Dharkenley waxa ay la kulmeen burcad maleeshiyaad ah oo soo weeraray ciidanka, iskuna dayay inay khalkhal-geliyaan” ayuu yiri afhayeenka booliska Soomaaliya asigoo aan raacinin wax caddeymo kale oo xaqiinaayo hadalkiisa.

Sidoo kale wuxuu raaciyay “Shaqsi magaciisa lagu sheegay Sheegow oo ahaan jiray kabtan ka tirsan ciidanka Xoogga dalka Soomaaliyeed, laakiin maanta aan ka tirsaneyn ayay ciidankaasu gurigiisa joogeen markii lasoo qabtay oo la xiray ayaa shaqsigii wuxuu soo abaabulay ciidankii kaleeto, si uu amnigii iyo xasiloonidii uu khalkhal u geliyo”.

“Maadaama Saadaq John, Cabdalla Cabdalla iyo raggii kale ee maleeyshiyaadkii badbaado qaran la baxay ka tirsanaa uu Madaxweyne Xasan Sh. Maxamuud darajooyinkoodii u soo celiyay asbuucyadii ugu horreeysay xafiiska, maxaanu Sheegoow isagana ugu soo celin darajadiisii ciidan oo uu raggaas uga duwanaa?” ayuu qoraalkiisa ku yiri siyaasiga Cali Yare Cali oo ah siyaasi oo horay u soo noqday guddoomiye ku xigeenkii hore ee amniga iyo siyaasadda gobolka Banaadir ayaa ka falceliyay xarigga Jeneraal Sheegow oo ay maanta soo qabteen ciidamada ammaanka, kadib dagaal saacado badan qaatay oo ka dhacay xaafadda Kaawo Godey ee Dharkenley.

Sidoo kale wuxuu wax laga xumaado ku tilmaamay qaabka loo soo xiray marka lasoo qabanayay Jeneraal Sheegow oo ay muuqaal kasoo duubeen ciidamadu.

“Waxaan daawannay muuqaal laga duubay Sheegoow oo askarta wada naceybka iyo hadallada cunsuriyadda leh ee afkooda ka baxaya laga yaqyaqsoonayo kana baxsan dhaqanka dowladnimo – raggaas iyagana maxkamadda mala soo saari doonaa Sheegoow?” ayuu mar kale yiri Cali Yare.

Madaxweyne Xassan Sh. Maxamuud ayaa horey u weeraray guryo rag siyaasiyiin kasoo horjeeda asiga oo illaa iyo haddana madaxweynaha aan sharciga la horkeenin. Wuxuu horey u weeraray:
– Guriga Cabdi Ileys agoosto 3, 2014
– Guriga Cabdi Nurre Said agoosto 10, 2014
– Guriga Axmed Daaci agoosto 15, 2014

Dhaqannadan weerarada ah ma ahan wax ku cusub Soomaaliya. Dowladdan dowladda ka horreysay waxay horey u weerartay siyaasiyiin fikir ahaan kasoo horjeedo oo mucaarad ku ah. Dowladda Maxamed Cabdullaahi Farmaajo waxay weerartay siyaasi Cabdiraxmaan Cabdishakuur.

Madaxweynaha Soomaaliya, Xasan Sheekh Maxamuud (4.5), ayaa ku dhawaaqay howlgal lagu hagaajinayo amniga caasimadda. Xaaladda ayaa hataan deggan kadib markii ciidamada dowladda ay gacanta kusoo dhigeen hoggaamiyihii ciidankaaasi sida ay sheegeen laamaha ammaanka ee gobolka Banaadir, waxaana jira khasaare soo gaaray labada dhinac ee uu dagaalku dhex maray.

Muddo sanado ah waddooyinka magaalada Muqdisho waxaa dhoobnaan jiray rag aad u hubeysan – badankood kama mid ahayn ciidamada Soomaaliya amaba booliiska. Dhawaqa rasaastu wuxuu ahaa mid caadi ah mararka qaarna rayidka ayaa ku dhiman jiray markii rasaas loo rido si loo kala yareeyo ciriiriga waddooyinka.

Balse arrimaha ayaa haatan is beddelaya. Madxaweynaha ayaa mamnuucay in hub culus lagu dhex wato waddooyinka wuxuuna doonayaa in la hagaajiyo amniga.

Haddaba waa kuma Jeneraal Sheegow?

Baraha bulshada ee Soomaalida ayaa si weyn looga hadal hayaa Sheegow Axmed Cali oo ah ninka ay ciidamadiisu foodda is dareen ciidamada ka tirsan dowladda federaalka ah ee Soomaaliya, iyadoo dad qaar ay rumeysanyihiin in qudhiisu uu ka tirsanyahay ciidamada dowladda.

Haddaba, BBC Somali ayaa u kuurgashay sidii ay ku ogaan lahayd darajada Sheegow sidoo kale xogta la siiyey BBC-da ayaa noqon karto mid aan sax ahayn oo aan la hubin madamaa Sheegoow uu yahay dadka laga tirada badan yahay goobtana ay tahay Soomaaliya oo aysan ka jirin heykal dowladnimo haddiiba ciidamada u dhaqmayaan si takoor iyo liidnimo ay ku jirto – sida laga dheehan karo muuqaalka laga soo duubay qabashada Sheegoow.

Sadiiq Doodishe (B) iyo Sheegow (M)

BBC-da ayaa qadka telefonka kula xariirtay, Afhayeenka ciidanka Booliiska, Saddiiq Aadan Cali Doodishe iyo Korneyl Cabdullaahi Cali Macow oo ah nin muddo badan lasoo shaqeeyay ciidamada dowladda isla markaana ka faallooda arrimaha ciidamada. “Doodishe oo aan ka weydiinnay in uu iftiimo darajada Janaraalka ee Sheegow ayaa yiri “Sheegow waxa uu horraan ka tirsanaa ciidamada dowladda waxa uuna haystay darajada Kabtanka, ma ahayn Janaraal balse waxa uu xiran jiray dareyska Janaraalnimo”.

Afhayeenka oo hadalkiisa sii wata ayaa yiri “Dowladda Soomaaliya ayaa goor sii horreysay baaritaan ku sameysay ninkan, waxana la ogaaday in uu markaasi dowladda ugu diiwaan gashanaa darajada kabtan-nimo, iyadoo ugu dambeyn guud ahaanba ciidamada dowladda laga saaray”.

Sheegow ayaa haatan haysta ciidamo dhowr ah oo aan kamid ahayn ciidamada dowladda balse isaga ka amar qaata, iyadoo ciidamadiisa ay haatan dhaliyeen dagaalkan sida la sheegay kaddib markii ay dhac u geysteen shacabka degmada taasina ay keentay in ciidamada amniga ee muqdisho ay soo daba galaan dagaalkana halkaasi uu ka qarxo.

Korneyl Cabdullaahi Cali Macow oo ah nin muddo badan lasoo shaqeeyay ciidamada dowladda ayaa sharraxaya halka uu markiisi hore Sheegow kagasoo biiray ciidamada dowladda, isagoo yiri “Sheegow waxa uu kasoo baxday kooxda Al-shabaab sanadkii 2014-kii isagoo xilligaasi ku sugnaa Shabeellaha hoose dhinaca Janaale iyo Bariirre, halkaas oo u qaabilsanaa kooxdaasi aruurinta lacagaha, waxaa la sheegaa in ay isku dheceen isaga iyo hoggaamiyaashii Shabaab ee halkaasi, taasi oo keentay in uu kasoo baxsado isla markaana iskusoo dhiibo dowladda”. Korneyl Macow oo hadalkiisa sii wata ayaa yiri “Sheegow waxa uu sidaasi uga mid noqday ciidamada millitariga isaga oo la siiyay darajada Kabtanka, mana jiro ogaanteyda ciidan uu xukumo oo uu taliye u yahay” ayuu yiri Korneyl Macow.

Korneyl Macow ayaa sidoo kale xusay darajada Sheegow isagoo yiri “Sheegow ma ahan Janaraal ka diiwan gashay dowladda ee isaga ayaa xirtay waana sababta ay dadku ugu wareersanyihiin darajiisa oo muran badan dhalisay”.

Dagaalka ka dhanka ah Al-Shabaab oo ay ku jirto dowladda Soomaaliya ayaa maalmaha soo socda geli doona marxalad cusub. Diyaar garow ciidan oo xoog leh ayaa ka jira Gobollada dhexe, gaar ahaan magaalooyinka ku dhow caasimadda Galmudug ee Dhuusamareeb.

Gulufkan cusub ayaa waxa uu ujeedkiisu yahay in Al-Shabaab looga qabsado magaalooyin iyo deegaanno badan oo ay muddo dheer gacanta ku hayeen oo ku yaalla Gobollada Galgaduud iyo Shabeellaha Dhexe, si loo xaqiijiyo in si buuxda dowladda uga taliso dhulka ballaaran ee ku yaalla dacallada bari iyo Koonfur ka xiga Webiga Shabeelle.

Wasiirka Amniga Gudaha Soomaaliya Dr. Maxamed Axmed Sheekh Cali “Doodishe” ayaa madal uu ka hadlayay ka sheegay in gulufkaan cusub “dowladdu u diyaarisay 15 kun oo askari”.

Waxaa intaasi dheer maleeshiyaad qabaa’il oo ciidamadaasi ka taageeraya dagaalka, kuwaas oo lagu soo bandhigayay maalmihii lasoo dhaafay degmooyin ku yaalla gobolka Galgaduud.

Maxay Dowladdu muhiim ugu aragtaa dagaalka Ceelbuur?

Tan iyo wixii ka dembeeyay markii uu madaxweynaha Soomaaliya Dr. Xasan Sheekh Maxamuud uu u safray magaalada Dhuusamareeb Sabtidii, maqalka magaca Ceelbuur waxa uu noqday mid si weyn u qabsaday dhagaha shacabka ku nool caasimadda Muqdisho iyo magaalooyinka kale ee dalka.

Warbaahinta maxalliga ah waxay si toos ah u werinayeen “in gulufka ugu weyn ee dagaalka la qorsheynayo uu ku wajahanyahay magalada Ceelbuur” oo tan iyo 2017 ay maamulayeen Al-Shabaab.

Ceelbuur waa degmo qaddiimo ah, taariikh fogna u leh sooyaalka ganacsiga dalka, sida la weriyay waxay dhisan tahay qarniyaal badan.
Dadka ka faallooda amniga Soomaaliya ayaa qaba in dowladdu “ka daahday qabsashada Ceelbuur iyo deegannada ku dhow”.

Dagaallamayaasha Al-Shabaab ee ku sugan degmadaas ayaa awood u leh in ay dagaal ku qaadaan gobollada Hiiraan, Shabeellaha Dhexe iyo Galgaduud, maadaama Ceelbuur ay hadda u muuqato mid istiraatiiji ah, marka loo eego joqoraafi ahaan halka ay ku taallo.

Agaasimaha Machadka Daraasaadka Amniga ee Eagle Ranges Services Cabdisalaan Yuusuf Guuleed ayaa Laanta Af-Soomaaliga ee VOA uga warramay muhiimadda dhulka ay hadda dowladdu dooneyso in ay kala wareegto Al-Shabaab.

“Dowladda Soomaaliya waxay ahayd in bishii Jannaayo ama Feberaayo soo afjarto dagaalka Al-Shabaab, gaar ahaan dhulka ku teedsan Bariga Hiiraan, Shabeellaha Dhexe, Mudug iyo Galgadud, muhiimad weyn ayuu leyahay seddex xagalka u dhexeeya, Dhusamareeb, Xarar-dheere, iyo Galcad, oo ay Ceelbuur, ku jirto. Sababtoo ah, waxaan ka aamisanahay in ay ku jiraan Ilaa lix kun oo dagaalamayaasha Al-Shabaab ah,” ayuu yiri Cabdisalaan.

Sidoo kale, Dowladda Soomaaliya ayaa u aragta in haddii Al-Shabaab laga qabsado Ceelbuur iyo dhulka ku hareereysan uu hoos u dhici karo khataraha dhanka amniga la xiriira ee ka jira Gobollada Dhexe iyo HirShabeelle, waxaa sidaasi VOA-da la wadaagay wasiir ku-xigeenka Warfaafinta Cabdiraxmaan Yuusuf Al-Cadaala.

“Ceelbuur iyo dhulka ku hareereysan waa weli halka ay ku harsan yihiin Khawaarijta waxaan u aragnaa in ay caqabad ku yihiin amniga iyo xasilloonida dadka gobolkaan ku nool, sidoo kalana ay yihiin inta ka hartay gabagabada wejiga koowaad ee dagaalka, sidaas ayey hadda muhiim u yihiin deegannadaas,” ayuu yiri Al-Cadaala.

Muhiim ma tahay in madaxweyne Xasan uu dego Dhuusamareeb?

Khuburada ka faallooda dagaalka ee Soomaalida ah ayaa siyaabo kala duwan u fasiraya in madaxweynahu uu dego magaalada Dhuusamareeb ee caasimadda Galmudug, si loo muujiyo in dowladda dhexe ay ka go’an tahay dagaalka ka dhanka ah Al-Shabaab ee la qorsheynayo in lagu qaado dhulka fog ee Gobolka Galgaduud iyo deegaannada ku teedsan badweynta Hindiya ee Gobolka Galgaduud.

Gaashaanle Sare Cilmi Faarax Webi, oo ka mid ahaa saraakiishii militariga ee dowladdii uu hoggaaminayay Maxamed Siyaad Barre, ayaa qaba in halkii uu madaxweynuhu u dhowaan lahaa jiidaha hore ee dagaalka ay ka wanaagsaneyd inuu ku sugnaado barta laga hago dagaalka ee ku yaalla Wasaaradda Gaashaan-dhigga ee magaalada Muqdisho.

“Madaxweynahu waa taliyaha guud ee Ciidamada Qlabka sida ee dalka, wuu tegi karaa jiidda hore ama meel ku dhow, laakiin muddo kuma sugnaan karo ka badan 24 saac. Madaxweyne Xasan Sheekh waa nin aan asal ahaan ka imaan ciidan oo rayid ah, amni ahaanna waa laga habboon yahay in uu u dhowaado meel halis ah, Shaqadaasi waxaa iska leh taliyaasha Ciidamada Qalabka sida. Xeerka xilliyada dagaalka waxaa loo ogolyahay in uu ku sugnaado jiidda hore keliya taliska hoggaaminta howl-galka iyo khuburada sare ee milliteriga,” ayuu ku dooday Gaashaanle Sare Cilmi Faarax oo la hadlay VOA.

Marka laga yimaado aragtidaas waxaa jira dad kale oo u arka in joogitaanka madaxweynaha ee Dhuusamareeb ay ka dhigan tahay mid dhiirri-gelin u ah ciidamada iyo guud ahaan dadka doonaya in Al-Shabaab laga saaro deegaannada hadda la qorsheynayo in la weeraro.

20-kii sano ee lasoo dhaafay gudaha Soomaaliya waxaa ku sugnaa ciidamo shisheeye oo ka kala yimid dalalka Afrika oo ay ku adkaatay inay Alshabaab ka adkaan waayeen. Waxaana soo baxday oo la ogaaday cida kali ee ka adkaan karto Alshabaab inay tahay ciidamada Soomaaliya waa haddii qalabkooda ciidan iyo mishaarkooda loo dhammeystiro – waa sida qubarada militariga sheegeen. 

Gaashaanle Sare Cilmi Faarax waxa uu sidoo kale ku doodayaa in Ceelbuur oo la qabto ay ku jirto xasilloonida deegaanno badan oo hadda ku jira gacanta dowladda dhexe ee Soomaaliya.

“Ceelbuur iyo deegaannada ku xeeran in laga saaro Al-Shabaab waxay muhimad weyn u leedahay Qaranka Soomaaliyeed, sababtu waxay tahay in kooxdu ay abuuri karto dhibaato weyn oo amni, sida wixii ka dhacay Galcad oo lagu laayay askar badan iyo saraakiil muhiim u ahaa dagaalka, waxay sidoo kale ay halkaas ku diyaari karaan qaraxyo is-miidaamin ah oo ay ku qaadaan dhulka xorta ah ee gacantooda ka baxay, ama waxay dib usoo abaabuli karaan dagaal kale” ayuu yiri Gaashaanle Sare Cilmi Faarax.

Xaddidaadda xogta dagaalka iyo askarta

Falanqeeyeyaasha amniga Soomaaliya ayaa qaba in dowladda dhexe iyo taliska ciidamada labadaba laga rabo in ay la yimaadaan qorshe weyn oo muhiim ah, kaas oo ku saabsan sidii loo xaddidi lahaa xogta dagaalka iyo askarta ka qeyb-galeysa intaba, taas oo haddii aysan dhicin wax badan horseedi karta, oo ay ku jirto inay yimaadaan fashil iyo dib u dhac badan.

“Inkasta oo marxalad adag lagu jiro, waxa wanaagsan in dowladdu aad u xakameyso xiriirka iyo xogaha ciidamada furimaha ku jira, waxaan aaminsanahay in mar kasta ay jiri karaan kuwa is-qarinaya oo ku dhex dhuumanaya howlgallada socda oo xogta u dusinaya Al-Shabaab,” waxaa sidaasi yiri Agaasimaha Machadka Daraasaadka Amniga Eagle Ranges Services Cabdisalaan Guuleed.

Haddii Al-Shabaab laga saaro dhulka ku-xeeran degmada Ceelbuur iyo degmooyinka kale ee hoos yimaada Gobollada Shabeellaha Dhexe iyo Galgaduud, waxay khuburadu aaminsanyihiin in looga awood batay bartamaha Soomaaliya, laakiin waxay su’aali ka taagantahay suurta-glnimada in dowladdu waqti kooban dagaalkaasi kusoo afmeeri karto.

____

VOA SOMALI

28kii Luulyo, General Abdourahamane Tchiani, oo ahaa taliyaha ilaalada madaxtooyada Niger, ayaa afgambi militari ku riday madaxweynihii sida dimoqraadiga ah loo doortay Maxamed Bazoum.

Laba maalmood ka dib, kumannaan ka mid ah taageerayaasha Junta ayaa socod ku soo maray waddooyinka magaalada Niamey iyagoo lulaya calanka Ruushka, kuna qeylinaya magaca madaxweynaha Ruushka Vladimir Putin. Mykhailo Podolyak, oo ah la taliyaha madaxweynaha Ukrayn Volodymyr Zelensky, ayaa ku andacooday in Ruushka uu ka masuul ahaa afgambiga.

Madaxa kooxda Wagner Yevgeny Prigozhin ayaa u dabaal degay afgambigii Tchiani ee “gumeysiga ka soo horjeeda” wuxuuna u soo bandhigay calooshood u shaqeystayaal si ay uga caawiyaan xasilinta Niger.

Inqilaabkii Niger oo sababay in 1,500 oo ciidamada Faransiiska ah iyo 1,000 askari oo Maraykan ah ay u hanqal taagaan go’aan ka gaadhista tallaabada xigta ee ay qaadi doonaan, waxaanay taasi keentay in Ruushku uu helo fursad uu aad ugu baahnaa oo uu ku soo bandhigo saamaynta uu ku leeyahay Afrika.

Intii u dhaxaysay 27-28 Luulyo, Putin waxa uu guddoominayay shir-madaxeedka Ruushka iyo Afrika oo aan la aqbali karin oo ka dhacay St. Petersburg. Kaliya 17 dal oo Afrikaan ah ayaa ka soo qeyb galay marka la barbar dhigo 43-da ee goobjoog ka ahaa shirkii ugu horreeyay ee Ruushka iyo Afrika ee bishii Oktoobar 2019 ee Sochi.

Shir-madaxeedka waxa ka soo baxay heshiisyo dhaqaale oo aad u yar, Putin waxa uu la kulmay cadaadis weyn oo kaga yimi madaxda Afrika si uu u dhammeeyo dagaalka Ukrayn oo loo soo celiyo heshiiskii badarka badda madow.

Shaashada kala qaybsanaanta ee ka marag kacday soo dhawaynta milkiilaha Niger ee Ruushka iyo fashilka Shirweynihii Ruushka iyo Afrika ayaa soo koobaya xaaladda hadda jirta ee Moscow saamaynta ay ku leedahay qaaradda. In kasta oo kooxda Wagner ay gaysteen dabayaaqadii bishii Juun, joogitaanka ammaanka aan rasmiga ahayn ee Ruushka ee Afrika waa uu sii jirayaa iyo jilicsanaanta dawladeed ayaa laga yaabaa inay siiso fursado ballaarin dheeraad ah.

Si kastaba ha ahaatee, joogitaanka dhaqaale ee Ruushka iyo awoodda jilicsan ee Afrika ayaa sii wadi doonta halganka, inkastoo Kremlin-ka uu sare u qaaday booska qaaradda ee aragtideeda ku aaddan nidaamka adduunka oo dhan.

Adkeysiga joogitaanka ammaanka ee Ruushka ee Afrika

Ka dib markii uu soo shaac baxay kacdoonkii Prigozhin ee ka dhanka ahaa hoggaanka millatariga Ruushka 24-kii Juun, waxaa la isla dhexmarayay in Wagner Group PMC-yadu ay hoos u dhigi doonaan hawlgalladooda Afrika.

Saraakiisha Wasaaradda Difaaca ee Jamhuuriyadda Bartamaha Afrika (JBA) ayaa sheegtay in 100 ka tirsan ciidamada Wagner Group ay ka tageen Bouar meel u dhow xudduudda ay wadaagaan JBA-Kaameroon, waddooyinka duullimaadyaduna waxay muujinayaan suurtagalnimada in boqollaal PMC ah ay ka baxaan Bangui una socdaan Entebbe, Uganda.

Tiyaatarada kale ee Wagner ee hawlgalka, jawi hubaal la’aan ah ayaa ka adkaaday. Falanqeeyaha siyaasadeed ee Maali Bassirou Doumbia ayaa shaaca ka qaaday in “joogitaanka Wagner ee Maali ay mas’uul ka tahay Kremlin-ka, haddii Wagner uu khilaafo Kremlin-ka, dabiici ahaan Maali waxay la kulmi doontaa cawaaqib dhinaca ammaanka ah”.

Si loo yareeyo walaacyadaas, Wasiirka Arrimaha Dibadda ee Ruushka Sergei Lavrov ayaa xaqiijiyay 26kii Juun in macallimiinta Wagner Group ay sii wadi doonaan hawlgalkooda Jamhuuriyadda Bartamaha Afrika iyo Maali. Tilmaamayaasha hore waxay soo jeedinayaan in hadalka Lavrov uu ka tarjumayo xaqiiqooyinka jira.

8-dii Luulyo, mas’uuliyiinta Jamhuuriyadda Bartamaha Afrika (JBA) waxay xaqiijiyeen in ka bixitaankooda ciidanku ay ahaayeen wareeg, ma aha hoos u dhac, iyo boqolaal ka tirsan Wagner Group PMCs ayaa ku qulqulayay Jamhuuriyadda Bartamaha Afrika (JBA) ka hor aftida 30 Luulyo si loo kordhiyo muddada Madaxweyne Fausatin-Archange Touadera wixii ka dambeeya 2025.

Mareykanka ayaa cunaqabateyn ku soo rogay saddex sarkaal oo Maali ka tirsan 25kii Luulyo, ka dib markii ay aqbaleen calooshood u shaqeystayaasha Wagner oo ay isku dayeen in ay kor u qaadaan kooxda Wagner ee deriska la ah Burkina Faso.

Inkastoo Lavrov uusan sheegin joogitaanka Wagner ee Liibiya iyo Suudaan, wax isbedel ah lama filayo mustaqbalka dhow. In kasta oo ay jiraan warar xan ah oo sheegaya in 30-kii Juun ay weerar ku qaadeen shaqaalaha Wagner ee bariga Liibiya ee saldhigga al-Kharruba, oo ku yaal 150km koonfur-galbeed ee Benghazi, Taliyaha Ciidanka Militariga Maxamad al-Hadad ayaa beeniyay mas’uuliyadda wuxuuna taageeray go’aanka xukuumadda Tripoli ee heshiiska xabbad joojinta Oktoobar 2020.

Wasiirka Kheyraadka Dabiiciga ah ee Suudaan Maxamed Bashiir Cabdallah Mennaawi ayaa dhawaan xaqiijiyay in shirkadaha dahabka ka qoda ee Ruushka, ee amniga ku tiirsan kooxda Wagner, aysan la kulmin wax carqalad ah howlahooda.

Isagoo si xeeladaysan u qiraya awoodda joogitaanka Wagner, guddoomiye ku xigeenka golaha ku meel gaadhka ah ee madax banaanida Malik Agar wuxuu sheegay 3dii Luulyo in Sudan ay isku dayday inay balaadhiso joogitaanka Ruushka ee dahabka iyo miinooyinka dhifka ah.

“Kooxda Wagner waxay aad u danaynaysaa inay ballaariso joogitaankeeda amni ee Afrika oo ay gaarsiiso xuduudo cusub”

Soohdimaha cusub ee ballaarinta kooxda Wagner?

Kooxda Wagner waxay sidoo kale aad u danaynaysaa inay ballaariso joogitaankeeda amni ee Afrika oo ay gaarsiiso xuduudo cusub. Sababo la xiriira eryida hoggaamiyihii milatariga ee Ibrahim Traore ee ciidamada Faransiiska, Kooxda Wagner waxay Burkina Faso u aragtay bartilmaameedkeeda ballaarinta ugu macquulsan.

Bishii Diseembar 2022, Madaxweynaha Ghana Nana Akufo-Addo wuxuu ku eedeeyay kooxda Wagner inay galeen Burkina Faso si ay uga helaan tanaasulaad dhanka macdanta ah. Eedeymahan ayaa ugu dambeyntii ahaa kuwo aan sal lahayn. Burkina Faso ayaa lagu soo waramayaa inay ruqsad cusub oo sahaminta ah siisay shirkadda Ruushka ee Nordgold ee Yimiouugou dabayaaqadii 2022.

Si kastaba ha ahaatee, tani waxay ahayd kaliya kordhinta joogitaanka Nordgold ee tobanka sano ee Burkina Faso. Macalimiinta Ruushka ayaa lagu soo waramayaa inay tababarayaan askarta Burkina Faso si ay u adeegsadaan tignoolajiyada cusub ee militariga, laakiin calooshood u shaqeystayaasha Wagner ayaan wali raacin tallaabadaas.

Sida Burkina Faso fagaareheeda ayaa hakad galay, Niger waa masraxa ugu macquulsan ee ku lug lahaanshaha Wagner ee Afrika. In kasta oo Tchiani aysan u badneyn inuu eryo ciidamada Mareykanka ama Faransiiska haddii ay u soo bandhigaan inay si dhab ah ula falgalaan dowladdiisa, dadaalka reer galbeedka ee lagu go’doominayo junta waxay u horseedi kartaa gelitaanka Wagner.

Tchiani ayaa u muuqda in uu isu diyaarinayo gurmadkan, mar uu u diray xulafadiisa Jeneraal Salifou Modi 2dii Agoosto. Inkastoo Modi uusan la kulmin wax la xaqiijiyay inuu la kulmay hawl-wadeennada Ruushka, ammaantiisa Niger ee “xiriirka aadka u wanaagsan” ee Maali ee arrimaha amniga ayaa sii huriyay wararka la isla dhexmarayo ee ah in Wagner laga hadlay.

Marka laga reebo Niger, Kooxda Wagner waxay isku dayi kartaa inay soo gasho xeebaha Afrika iyo Bartamaha Afrika. Kanaalada warbaahinta bulshada ee Prigozhin-ku-xun ayaa soo saaray sawir gacmeedyo muujinaya ka eryida Faransiiska ee Cote d’Ivoire, halka qaybta Neo-Nazi Rusich (DShRG) ee kooxda Wagner ay u dirtay wafdi Sierra Leone bishii Noofambar 2022.

Bannaanbaxyo taageersan Ruushka intii lagu jiray booqashadii madaxweynaha Faransiiska Emmanuel Macron ee Maarso 2023 ee Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Congo (DRC) ayaa sii hurisay mala-awaalka ku saabsan ujeeddooyinka Wagner. Khatarta cunaqabataynta reer galbeedka iyo hubanti la’aanta ku saabsan awoodda Wagner ee ah in ay hub culus ka soo iibsadaan Wasaaradda Difaaca Ruushka waxay xaddidi kartaa awooddeeda ballaarinta.

Daciifnimada aasaaska dhaqaale iyo jilicsanaanta Ruushka ee Afrika

Iyadoo kooxda Wagner mustaqbalka dhow uu yahay mid ammaan ah, joogitaanka dhaqaalaha Ruushka ee Afrika ayaa sii wadi doona inuu sii xumaado. Inkasta oo uu Putin ku faanay in ganacsiga Ruushka ee Afrika uu kordhay 35% qaybta hore ee sanadka 2023, haddana ganacsigiisa guud ee Afrikada Saxaraha ka hooseeya waxa uu ahaa 6 bilyan oo kaliya sannadkii 2022, maalgashiga qaaraddana waxa uu ahaa $400 milyan.

Kaliya toban waddan – Masar, Aljeeriya, Morooko, Senegal, Koonfur Afrika, Nayjeeriya, Tunisiya, Uganda, Cote d’Ivoire, iyo Kenya – waxay ka kooban yihiin in ka badan 80% ganacsiga Ruushka ee Afrika.

Dhab ahaantii midna ma hirgelin 12.5 bilyan oo doollar ee heshiisyada lagu yaboohay ee Shirweynihii Sochi oo 40 bilyan oo doollarka Mareykanka ah ee Ruushka iyo Afrika lagu bartilmaameedsanayey ganacsiga lama gaarin. Marka laga soo tago tamarta nukliyeerka ee Ruushka weyn ee Rosatom’s El Dabaa warshadda tamarta nukliyeerka ee Masar, dhowr mashruuc oo dhaqaale ayaa soo baxay.

Shirkii St. Petersburg, Ruushka ayaa diiradda lagu saaray cunaqabateynta lagu xaqiijinayo xiriirka dhaqaale ee uu la leeyahay Afrika iyo sidii loo xoojin lahaa maalgashigeeda horumarinta dhaqaalaha Afrika ee mustaqbalka fog. Ra’iisel wasaare ku xigeenka Ruushka Alexey Overchuk ayaa bogaadiyay guusha isticmaalka lacagaha qaranka ee degsiimooyinka Midowga Dhaqaalaha Eurasia wuxuuna u soo bandhigay inay u adeegsadaan Rubles ganacsiga Afrika.

“In kasta oo mustaqbalka dhow ee kooxda Wagner uu yahay mid sugan, joogitaanka dhaqaale ee Ruushka ee Afrika ayaa sii wadi doona inuu sii xumaado.”

Wasiirka Horumarinta Dhaqaalaha ee Ruushka Maxim Reshetnikov ayaa sharraxay qodobbada Overchuk isaga oo ku boorriyay bangiyada Afrika inay ku xidhmaan Nidaamka Farriinta Maaliyadda ee Bankiga Ruushka oo uu ku amaanay wada-xaajoodka ganacsiga xorta ah ee Masar, Morooko, iyo Aljeeriya.

Diblomaasiyadda waxbarashadu waxa ay ahayd qayb kale oo muhiim ah oo ka mid ahayd khudbaddii shir-madaxeedka Putin, isaga oo ballan-qaaday in uu kordhinayo tirada jagooyinka jaamacadaha ee ay dawladdu maalgeliso ee ardayda Afrikaanka ah oo la gaadhsiiyo 4,700 iyo in la abuuro dugsiyo Ruush ah oo ku yaalla 28 waddan oo Afrikaan ah. Marka laga reebo ballan-qaadka saddex-laabashada tirada goobaha ay dawladdu maalgeliso ee ardayda Itoobiya, Kremlin-ka waxa ay bixisay waxyaabo yar oo gaar ah oo ku saabsan sida ay u qorshaynayso in lagu gaadho yoolalkan sare.

Ruushku waxa kale oo uu Afrika ku leeyahay liidasho jilicsan oo joogto ah, taas oo ka sii dartay tan iyo February 2022 duulaankii Ukrayn. Afrikada Saxaraha ka hooseeya, oggolaanshaha hoggaanka Ruushka ayaa hoos uga dhacay 45% ilaa 35% laga soo bilaabo 2021 ilaa 2022, iyadoo welwelka cunno yarida uu meesha ka saarayo dhexdhexaadnimada adag ee madaxda Afrika qaarkood ee Ukrayn.

Shirkii St. Petersburg, Ruushku waxa uu ku andacoodey in uu wadahadalo “amniga macluumaadka” la yeeshay ku dhawaad waddan kasta oo Afrikaan ah oo ka soo qayb gala. Wadahadalladani kuma filna iibinta sheekadooda ah in cunaqabatayntu ay wiiqayso heshiiska dhoofinta badarka Badda Madow oo aan si buuxda ugu qancin hogaamiyayaasha Afrikaanka saadka ee qorshaha Ruushka ee wareejinta hadhuudhka tooska ah.

In kasta oo Prigozhin uu ku guul daraystay gabood-fallada ka dhanka ah hoggaanka millatariga Ruushka, Kooxda Wagner ayaa weli ah mid aan lagama maarmaan u ah istiraatiijiyadda Afrika ee Ruushka. Laakiin iyadoon loo eegin mudaaharaadyada Ruushka ee cadaadiska neo-gumeysiga reer galbeedka iyo cunaqabataynta, ganacsigu wuxuu weli yahay ciribta Achilles ee himilooyinkeeda awoodda weyn ee Afrika.

Tan iyo markii aasaasaha Wagner Yevgeny Prigozhin uu rabshado afgambi u eg ka sameeyay Ruushka bishii hore, waxaa soo baxayay su’aalo ku saabsan mustaqbalka kooxdiisu ee Afrika, oo ah rugta ay ka sameeyaan dhaqaallo xooggan iyo sumcad usoo jeedisay indhaha caalamka.

Kacdoonka cajiibka ah ee Prigozhin ayaa ku dhamaaday heshiis kaas oo la filayay inuu u guuro dalka deriska ah ee Belarus isaga iyo qaar ka mid ah raggiisa. Faahfaahinta ku saabsan heshiiska ayaa weli ah mid qabyo ah, laakiin illaa iyo inta Afrika ay khusayso, Wagner waxay ku xisaabtami kartaa miisaankeeda juqraafiga iyo dhaqaalaha si ay ugu noolaato qaab kale.

“Aan sii wadno tababarka, horumarinta xirfadaheena, ka dibna u aado tacaburka soo socda ee Afrika,” Prigozhin ayaa tiri usbuucii hore, sida ku cad muuqaal, oo aysan xaqiijin AFP, oo lasoo dhigay akoonka Telegram-ka ee Wagner.

Iyadoo wadamada Afrika iyo Ruushka ay isku diyaarinayaan shir madaxeed ka dhacaya St.

Kala duwanaanshaha adeegyada

Wagner waxa uu si furan uga hawl-galaa ugu yaraan afar waddan oo Afrika ku yaalla, isaga oo sida caadiga ah soo kordhiya maamullo jilicsan oo ay ku beddelato macdanta iyo hantida kale ee dabiiciga ah.

Dalka Maali, Wagner waxa uu ka helaa liis adeegyo heshiis ah. Ciidankeedu waxay ilaaliyaan nidaamka hadda jira, waxayna qabtaan hawlgallo ciidan iyo tababaro, waxayna kala taliyaan dib-u-eegista shuruucda macdanta iyo xitaa dastuurka.

Dalka Suudaan, Wagner waxa ay kormeerayaashu ku eedeeyeen in uu si weyn ugu lug lahaa ganacsiga dahabka ah ee sharci darrada ah. Waxay xiriir dhow la leedahay Ciidamada Taageerada Degdegga ah, oo ah cutub ka tirsan militariga oo dagaal awood oo dhiig badan ku daatay kula jira taliyaha ciidanka Cabdel Fattah al-Burhaan.

Jamhuuriyadda Bartamaha Afrika (CAR), ciidamada Ruushka ayaa joogay tan iyo 2018, iyagoo taageeraya madaxweyne Faustin Archange Touadera beddelka tanaasulka si looga faa’iidaysto dahabka, dheemanka iyo macdanta kale.

Liibiya, Wagner waxay saaxiibo dhow la yihiin jeneraal Khalifa Haftar, oo ah nin xooggan oo fadhigiisu yahay bariga dalka. Sida ay sheegtay Pauline Bax, Ku-xigeenka Agaasimaha Barnaamijka Afrika ee Kooxda Xasaradaha Caalamiga ah, dhowr boqol oo ciidamada Wagner ah ayaa la geeyay si ay u ilaaliyaan saldhigyada milatariga iyo goobaha saliidda ee dalkaas.

Cunaqabatayn

Kooxdan ayaa inta badan lagu eedeeyaa in ay gabood fallo iyo dhac u geystaan kheyraadka dabiiciga ah ee Afrika, faragelinta siyaasadda gudaha ee colaado badan iyo olole xogeed oo ka dhan ah reer galbeedka, gaar ahaan kuwa ku hadla afka Faransiiska ee Galbeedka Afrika. Maraykanka ayaa cunaqabatayn ku soo rogay Prigozhin wuxuuna kooxdiisa ku tilmaamay urur dambiilayaal caalami ah.

Ka dib markii khabiir madax-bannaan oo Qaramada Midoobay ah uu ku eedeeyay ciidammada CAR iyo xulafadooda Ruushka falal rabshado ah, Midowga Yurub ayaa ku dhawaaqay cunaqabatayn cusub oo ka dhan ah dhowr hoggaamiye oo Wagner ah.

Toddobaadkii hore, dowladda Ingiriiska waxay cunaqabatayn ku soo rogtay 13 qof ama ganacsiyo lagu eedeeyay inay xiriir la leeyihiin tacaddiyada Wagner, oo ay ku jiraan jirdil iyo dil, oo ka dhacay dalalka Maali iyo Jamhuuriyadda Bartamaha Afrika, waxaana lagu eedeeyay inay halis ku yihiin nabadda Suudaan.

Taariikhda ciidamada Wagner

Kooxda Wagner oo afka Ruushiyanka lagu yiraahdo Группа Вагнера, oo si rasmi ah loogu yaqaano magaca PMC Wagner. Waa shirkad militari oo gaar loo leeyahay (PMC) oo ka kooban calooshood u shaqeystayaal, waxaana lagu tilmaamay inay tahay ciidan gaar ah oo ka tirsan maamulka madaxweynaha Ruushka Vladimir Putin saaxiibkii hore ee Yevgeny Prigozhin uu madax ka yahay. Kooxdu waxay ka shaqeysaa wax ka baxsan sharciga Ruushka, halkaas oo shirkadaha gaarka loo leeyahay ay si rasmi ah u mamnuuceen.

Waxaa jira cadaymo muujinaya in Wagner loo isticmaalay wakiilka dowladda Ruushka, taas oo u oggolaanaysa dawladda Ruushka in ay haysato diidmo macquul ah oo hawlgallada milatari ee dibadda ah u fuliya, una ogolaato in ay qariso khasaaraha dhabta ah ee faragelinta shisheeye ee Ruushka. Ciidamada Wagner waxay isticmaalaan kaabayaasha ciidamada qalabka sida ee Ruushka waxaana si qarsoodi ah u maalgeliyay dawladda Ruushka. Dhaqanka ciidamadan ayaad ka dareemaysaa xagjirnimada midigta fog.

Kooxda Wagner waxaa la aasaasay 2010-kii sida la sheegay waxaa aasaasay sarkaalkii hore ee GRU Dmitry Utkin iyo ganacsade Yevgeny Prigozhin. Wagner waxay si dhakhso leh isu taagtay sidii ciidan Afrikaan ah oo Ruushka u ah, taasoo u oggolaanaysa Moscow inay si rasmi ah u diiddo ku lug lahaanshaha hawlgalladeeda.

Waxay caan ku noqotay dagaalkii Donbas ee Ukrayn, halkaas oo ay ka caawisay xoogaga gooni u goosadka Ruushka ee taageersan 2014 ilaa 2015. Qandaraaslayaasheeda ayaa lagu soo waramayaa inay ka qeybqaateen iskahorimaadyada adduunka, oo ay ku jiraan dagaallada sokeeye ee Suuriya, Liibiya, Jamhuuriyadda Bartamaha Afrika iyo Maali, oo inta badan ka dagaalama dhinaca ciidamada la safan dowladda Ruushka. Hawl-wadeennada Wagner waxaa lagu eedeeyaa inay galeen dembiyo dagaal oo ay ka mid yihiin dil, jirdil, kufsi iyo dhac loo geystay dad rayid ah, iyo sidoo kale jirdilka eedaysanayaasha ka goostay.

“Wagner ma aha unug ciidan ama cid gebi ahaanba gaar u leh,” ayuu yiri Maxime Audinet, cilmi baare ka tirsan machadka IRSEM ee kuliyadda dagaalka Faransiiska.

Prigozhin wuxuu qirtay inuu yahay hogaamiyaha Wagner Sebteembar 2022. Wuxuu bilaabay inuu si bareer ah u dhaleeceeyo MoD-ga Ruushka si khaldan u maamulay dagaalka ka dhanka ah Ukrayn. 23kii Juun 2023, Prigozhin wuxuu bilaabay kacdoon hubaysan ka dib markii uu ku eedeeyay MoD Ruushka dilka askarta Wagner. Unugyada Wagner ayaa ka baxay Ukrayn waxayna qabsadeen magaalada Rostov-on-Don ee Ruushka, halka kolanyada Wagner ay u jiheysteen Moscow. Gabood fallada ayaa la hakiyay maalintii xigtay markii heshiis uu dhexdhexaadin ka ahaa madaxweynaha Belarusia Alexander Lukashenko.

Asalkii hore iyo hoggaanka Wagner

Dmitry Utkin

Dmitry Valeryevich Utkin, oo ah mujaahid dagaaladi koowaad iyo labaad ee Chechnya, ayaa lagu soo waramayaa inuu aasaasay kooxda, kaas oo loogu magac daray “Wagner“. Ilaa 2008 – 2013, Utkin wuxuu u shaqeeyay sidii kornayl sare iyo taliyaha guutada cutub oo ka tirsan Spetsnaz GRU, 700-aad ee madax-bannaanida Spetsnaz ee Guutada 2aad ee madax-bannaan.

Ka dib markii uu ka tagay milatariga, Utkin wuxuu bilaabay 2013 inuu u shaqeeyo Moran Security Group, oo ah shirkad gaar loo leeyahay oo ay aasaaseen ruug-cadaayada millatariga Ruushka, taasoo ku lug lahayd hawlgallada amniga iyo tababarida ee adduunka oo dhan, kuna takhasusay ilaalinta burcad-badeedda. Isla sannadkaas, maareeyayaasha sare ee kooxda Moran Security Group waxay ku lug lahaayeen samaynta Hong Kong-ku-salaysan Slavonic Corps, kaas oo madax u ah qandaraaslayaasha si ay u “ilaaliyaan goobaha saliidda iyo dhuumaha” ee Suuriya intii lagu jiray dagaalkii sokeeye. Utkin waxaa la geeyay Suuriya isaga oo xubin ka ah Ciidanka Slavonic, isaga oo ka badbaaday howlgalkeedii foosha xumaa. Ka dib, Adeegga Amniga Federaalka ee Ruushka ayaa xiray qaar ka mid ah xubnaha Slavonic Corps falal calooshood-u-shaqaystayaal sharci-darro ah bishii Noofambar 2013.

Bishii Diseembar 2016, Utkin waxaa lagu sawiray madaxweynaha Ruushka Vladimir Putin xaflad Kremlin ah oo lagu maamuusay kuwa la siiyay Amarka geesinimada iyo magaca Halyeyga Xiriirka Ruushka (si loo xuso Maalinta geesiyaasha Aabaha ee Ruushka), oo ay weheliyaan Alexander Kuznetsov, Andrey Bogatov iyo Andrei Troshev.

Bishii Diseembar 2016, Utkin waxaa lagu sawiray madaxweynaha Ruushka Vladimir Putin xaflad Kremlin ah oo lagu maamuusay kuwa la siiyay Amarka geesinimada iyo magaca Halyeyga Xiriirka Ruushka (si loo xuso Maalinta geesiyaasha Aabaha ee Ruushka), oo ay weheliyaan Alexander Kuznetsov, Andrey Bogatov iyo Andrei Troshev. Kuznetsov (calaamad wac “Ratibor”) ayaa la sheegay inuu ahaa taliyihii ugu horreeyay ee Wagner ee sahanka iyo weerarka, Bogatov wuxuu ahaa taliyaha afaraad ee sahanka iyo weerarka, Troshev wuxuu u adeegay shirkadda “Agaasimaha fulinta”. Dhowr maalmood ka dib, afhayeenka Kremlin Dmitry Peskov ayaa xaqiijiyay joogitaanka Utkin ee soo dhaweynta, isagoo sheegay in Utkin uu ka yimid Gobolka Novgorod oo uu helay abaalmarinta, laakiin ma uusan sheegi karin waxa aan ka ahayn in loo maleynayo geesinimo.

Yevgeny Prigozhin

Waxaa muddo dheer la soo wariyay in ganacsade Ruush ah Yevgeny Prigozhin – oo mararka qaarkood loogu yeero “Putin’s chef”, Ganacsadaha ayaa la sheegay inuu yahay maalgeliyaha ugu weyn iyo milkiilaha dhabta ah ee Kooxda Wagner. Prigozhin wuu diiday wax xiriir ah oo uu la leeyahay Wagner, ilaa Sebteembar 2022, markii uu qirtay in uu aasaasey kooxda boostada VKontakte. Prigozhin ayaa ku andacootay, “Anigu waxaan nadiifiyay hubkii hore, waxaan xaliyay jaakadaha xabada celiya, waxaana helay dhakhaatiir ku taqasusay arrintan, laga bilaabo Maay 1, 2014, waxaa dhashay koox wadaniyiin ah, kuwaas oo markii dambe loo bixiyay magaca. Markii hore, Prigozhin wuxuu dacweeyay Bellingcat, Meduza, iyo Echo ee Moscow si ay uga warbixiyaan xiriirka uu la leeyahay kooxda calooshood u shaqeystayaasha. “Si rasmi ah” kooxdu ma jirto.” ayuu sheegay.

Isbeddelka Wagner ku imaan kara?

Qaabka Wagner wuxuu u baahan doonaa in dib loo qiimeeyo iyadoo la eegayo gabood-fallada iyo dejinta, ayay yiraahdeen falanqeeyayaasha. Kooxdu waa koox iskood isu maalgeliya, ugu yaraan marka la eego bixinta mushaharka ragga laakiin wali waxay u baahan yihiin taageerada saadka ee wasaaradda difaaca ee Ruushka, ayuu yidhi Bax.

Tani waxay siin kartaa Moscow awood ay u hogaansamaan amarada dowladda Ruushka qof walbana uu u noqdo qof daacad ah oo ka tirsan Wagner, oo laga yaabo in laga dalbado in magacan xittaa laga beddelo.

Wasiirka arrimaha dibadda ee Ruushka Sergei Lavrov ayaa sheegay in mustaqbalka Wagner ee Afrika uu yahay “inuu wax walba ka sareeyo dowladaha ay khuseyso”.

Laakiin Aditya Pareek oo ka tirsan Janes, oo ah shirkad sirdoon oo il furan oo British ah oo si gaar ah loo leeyahay, ayaa sheegtay in aanay u badnayn in Ruushku waligiis si buuxda u maamulo Wagner. “Kooxda Prigozhin uma badna inay mudnaanta siiyaan sii wadida danaha Kremlin,” ayuu yirri.