Xoogag Islaamiyiin ah ayaa Khamiistii shalay weerar ku qaaday xero ciidan iyo dooni rakaab oo ku taal waqooyi bari dalka Maali, halkaasi oo ay ku dileen ugu yaraan 64 qof oo ay ku jiraan 49 rayid ah, tiro kalena way ku dhaawacmeen, sida ay sheegtay xukuumadda ku meel gaarka ah ee galbeedka Afrika. Sidoo kale waxaa la dilay ku dhawaad 50 qof oo looga shakisan yahay in ay yihiin Islaamiyiin fallaago ah, ayaa sidoo kale la dilay.

Weerarkii lagu qaaday xero ay ciidamada Maali ku leeyihiin deegaanka Bamba ee gobolka Gao ayaa lagu dilay 15 askari, sida ay sheegtay wasaaradda arrimaha dibadda ee dalkaasi, iyadoo xustay in tirada dhimashada ay tahay mid ku meel gaar ah.

Muqaawamada ayaa lagu soo waramayaa in ay sidoo kale garaaceen dooni rakaab ah xilli ay dad rayid ah ka soo qaadayeen Gao kuna sii jeeday Mopti oo ka gudbaya webiga Niger.

Labada weerarba waxaa sheegtay “argagixiso ka tirsan Kooxda Taageerta Islaamka iyo Muslimiinta,” koox xiriir la leh Al-Qaacida, ayay wasaaraddu sheegtay. Ilaa 50 ka mid ah dhagar qabayaasha waxaa dilay FAMas “iyaga oo ka jawaabaya weerarkan laba jibaaran ah,” mas’uuliyiinta ayaa ku daray.

Sidoo kale iyadoo laga jawaabayo weerarkii ugu dambeeyay, maamulka magaalada Bamako ee xarunta u ah gumeystihii hore ee Faransiiska ayaa ku dhawaaqay saddex maalmood oo baroor diiq ah oo guud ahaan dalka ah, laga bilaabo Jimcaha.

Tan iyo bishii hore, maleeshiyada maxalliga ah, Kooxda Taageerada Islaamka iyo Muslimiinta, ayaa la sheegay in ay abaabuleen go’doominta magaalada Timbuktu ee dalka Maali, oo ka tirsan gobolka lagu weeraray doontii rayidka ahayd, iyadoo ay ku dhinteen ku dhawaad 50 qof oo rayid ah.

Dilalka baahsan, kufsiga, iyo bililiqada ka dhacay tuulooyinka waqooyi bari ee Mali sanadkan, oo ay fuliyeen kooxo hubaysan, ayaa kumannaan qof ku qasbay inay ka qaxaan gobollada Menaka iyo Gao, Human Rights Watch ayaa sheegtay bishii Luulyo.

Maali ayaa tan iyo sanadkii 2012-kii la dagaalameysay fallaago Islaami ah, iyadoo taageero weyn ka heleysa ciidamada Faransiiska, kuwaasoo ku lug lahaa 2013-kii ka dib markii ay kordheen rabshadaha ka socda waqooyiga dalkaasi.

Si kastaba ha ahaatee, horraantii sannadkii hore, dawladda Bamako ay hoggaamiso ayaa ka codsatay Faransiiska inay kala baxdo ciidamadeeda “daahitaan la’aan,” iyada oo ku andacoonaysa in ka-qaybgalka milatariga Faransiiska ee qaranka Sahel uu ahaa “mid aan ku qanacsanayn.”

Maamulka militariga ayaa sidoo kale u qabtay howlgalka xasilinta isku dhafka ah ee Qaramada Midoobay ee Maali (MINUSMA) ilaa 31ka Diseembar inay kala baxaan 15,000 oo nabad ilaalin ah. Sida laga soo xigtay saraakiisha Mali, joogitaanka Qaramada Midoobay ayaa sii waday inuu sii xumaanayo xiisadda.

Hawlgalka xasilinta ee isku dhafka ah ee Qaramada Midoobay ee Maali (MINUSMA) ayaa iyadana ku dhawaaqnay inay dedejiyeen daadgureynta xaruntooda magaalada Ber ee woqooyiga dalkaasi, iyagoo sheegay inay sii xumaanayaan xaaladaha ammaanka.

War qoraal ah oo ay soo dhigeen X, oo hore loogu yiqiin Twitter-ka, ayaa howlgalka nabad ilaalinta waxa ay ku sheegeen in “xumeynta amniga aagga” ay khatar weyn ku tahay ciidamadeeda koofiyadda buluugga ah ee halkaas ka howlgala.

“[MINUSMA] waxay ku boorinaysaa dhammaan dhinacyada ay khusayso inay ka fogaadaan fal kasta oo sii adkayn kara hawlgalka,” ayay raacisay.

Bishii Juun, Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay ayaa isku raacay in la dhammeeyo ka bixitaanka ciidamada nabad ilaalinta ee Maali dhamaadka sanadka, ka dib markii dowladda ku meel gaarka ah ay dalbatay in howlgalka lagu soo afjaro dib u dhac la’aan.

Meesha laga saaray howlgalka MINUSMA oo la asaasay sanadkii 2013-kii si ay gacan uga geystaan la dagaalanka kacdoonka jihaad doonka ah ee ka socda gobolka Saaxil, ayaa sare u qaaday xiisada u dhaxeysa madaxda militariga iyo CMA. Qaramada Midoobay ayaa sheegtay in in ka badan 11,000 oo askari iyo 1,600 oo boolis ah la geeyay bishii Febraayo ee sanadkan.

Jeneral Brice Oligui Nguema, oo hogaaminayay afgambi xilka looga tuuray madaxweyne Cali Bongo, ayaa loo dhaariyay inuu noqdo hogaamiyaha ku meel gaarka ah ee dowlada cusub ee militariga dalkaasi.

Nguema waxa uu wacad ku maray in uu si daacad ah u ilaalin doono nidaamka jamhuuriyada xilli uu ku dhaartay xafiiska isniintii ka hor garsoorayaasha maxkamada dastuuriga ah, isaga oo balan qaaday “doorasho xor ah” iyo “doorasho hufan” iyada oo aan la cayimin taariikhda.

Saraakiisha ciidamada qalabka sida ee Gabon ayaa xilka ka tuuray Bongo, oo 64 jir ah, Arbacadii, daqiiqado ka dib markii lagu dhawaaqay inuu ku guuleystay doorashadii madaxtinimo ee lagu muransanaa ee dalka, waxaana la dhigay xabsi guri.

Guusha madaxweynaha ee 64% ee codadkii la dhiibtay waxa ay ahayd mid been abuur ah, hogaamiyayaasha afgambiga ayaa ku andacoonaya, iyaga oo intaa ku daray in 14-kii sano ee uu xukunka hayay uu xumaaday “isku-duubnida bulshada,” taas oo khatar ku ah xasiloonida qaranka.

Nguema, oo ah madaxa ilaalada Jamhuuriga, ayaa Khamiistii loo magacaabay taliyaha cusub ee dalka qaniga ku ah saliida ee Bartamaha Afrika, ka dib markii afgambiga uu soo afjaray xukunkii Bongos, oo ah qoys ka talinayay Gabon tan iyo 1967.

Khudbadiisii caleema saarka, hogaamiyihii afgambiga sameeyay waxa uu sheegay in askartu ay ku dhaqaaqeen fal ka dhan ah “afgambi doorasho” oo ka dhashay hannaan doorasho “si aan laga fiirsi lahayn”.

“Ciidamada difaaca iyo kuwa ammaanku waxay lahaayeen laba doorasho: ama inay dilaan dadka Gabon, kuwaas oo si sharci ah u muujin lahaa, ama soo afjari lahaa habka doorashada ee musuqmaasuqa, shuruudahaas oo aan ogolayn in si dimoqraadi ah loo muujiyo,” Nguema ayaa sidaas ku adkaystay.

Wuxuu sheegay in dowlad cusub lagu soo dhisi doono “maalmo yar” wuxuuna soo jeediyay dib u habeyn sida afti loo qaadayo dastuurka dib loo eegay, sharciyada cusub ee doorashada iyo xeerka ciqaabta, iyo tallaabooyinka horumarinta dhaqaalaha.

Nguema waxa kale oo uu ku dhawaaqay in uu faray “dawladda mustaqbalka” inay “ka fikirto dib u dhac la’aan” fududaynta soo celinta dhammaan “masaafuris siyaasadeed” iyo in cafis loo fidiyo “maxaabiista damiirka.”

Xafladda dhaarinta oo ka dhacday xarunta madaxtooyada ee magaalada caasimadda ah ee Libreville, ayaa lagu soo warramayaa in ay ka soo qayb galeen mas’uuliyiin badan oo ka tirsan xukuumaddii la riday oo ay ku jiraan madaxweyne ku-xigeenka iyo ra’iisal wasaaraha, iyadoo ay taageerayaashiisa ku faraxsanaayeen.

Afgambiga ka dhacay dalka Gabon ayaa ah kii ugu dambeeyay ee ay ciidamadu kula wareegaan Galbeedka iyo Bartamaha Afrika. Hogaamiyaasha Milatarigu waxay la wareegeen awooda Niger bishii Luulyo, Burkina Faso 2022, iyo Chad, Guinea, iyo Maali 2021, dhamaantoodna waxay hore u gumeysan jiray Faransiiska.

Golaha Nabadda iyo Ammaanka ee Midowga Afrika ayaa shaqada ka joojiyay Libreville Khamiistii ka dib markii xilka laga tuuray Bongo. Bulshada Dhaqaalaha ee Dawladaha Bartamaha Afrika iyo Gumaysigii hore ee Gabon, Faransiiska, ayaa labaduba “si adag” u cambaareeyay is-daba-marinta.

Wasiirada difaaca Midowga Yurub ayaa ka wadahadli doona xaaladda dalka Gabon ee bartamaha Afrika, sida uu Arbacadii sheegay madaxa siyaasadda arrimaha dibadda ee ururka Midowga Yurub Josep Borrell. Hadalkiisa ayaa yimid ka dib markii askar ka tirsan ciidamadii hore ee Faransiisku ay ku dhawaaqeen in ay la wareegeen talada siyaasadeed ee dalka.

“Haddii tan la xaqiijiyo, waa afgambi kale oo militari kaas oo kordhinaya xasillooni darrada gobolka oo dhan,” ayuu yiri Borrell, intii lagu jiray kulan ay wasiirrada difaaca ee Midowga Yurub ku yeesheen magaalada Toledo ee Isbaanishka oo ay u warantay Reuters.

Koox ka tirsan askarta Gabon ayaa ka soo muuqday telefiishanka qaranka saacadihii hore ee Arbacada, iyagoo sheegay inay kala direen hay’adihii dawliga ahaa, isla markaana ay baabi’iyeen natiijadii doorashadii lagu murmay ee dalkaas.

Askartu waxay khudbad toos ah ka jeediyeen subaxnimadii Arbacada, iyagoo sheegay inay “difaaci doonaan nabadda iyagoo soo afjaraya nidaamka hadda jira” iyagoo sheeganaya inay ku hadlayaan magaca “Guddiga Kala-guurka iyo Soo Celinta Hay’adaha,” AFP ayaa werisay.

Tallaabadan ayaa timid ka dib markii hoggaamiyaha muddada dheer ee Gabon, Cali Bongo, lagu dhawaaqay inuu ku guuleystay doorashadii madaxtinimo ee todobaadkii hore, taasoo siinaysa iftiin cagaaran oo uu ku xukumo mar saddexaad.

Askartu waxay dhalleeceeyeen “Mas’uuliyad darrada, maamulka aan la saadaalin karin ee Bongo,” isaga oo ku andacoonaya in 14-kii sano ee uu xafiiska joogay ay keentay “isku-duubnida bulshada oo sii xumaanaysa taasoo khatar gelinaysa in dalka uu u horseedo fowdo.”

Afgambiga ka dhacay dalka Gabon ayaa ah kii ugu dambeeyay ee ay ciidamada Milateriga qaarada Afrika kula wareegaan sanadadii lasoo dhaafay, wuxuuna kusoo beegmayaa todobaadyo uun kadib markii ay ciidamadu la wareegeen talada dalka Niger.

Hogaamiyaasha cusub ee militariga Niger oo isna horey u gumeysan jiray Faransiiska ayaa diiday in la sii daayo madaxweynihii xilka laga tuuray ee Maxamed Bazoum, dibna loo soo celiyo xukunkii dimuqraadiga ahaa, inkastoo ay cadaadis kala kulmeen 15-ka dal ee ku bahoobay ururka ECOWAS.

Maamulka gobolka ayaa hawl galiyay ciidamo heegan u ah faragelin milatari oo ay taageerayaan Faransiiska, kuwaas oo ay ku hanjabeen in ay u adeegsan doonaan afgambiga Yamai haddii dadaallada diblomaasiyadeed ay fashilmaan.

Maali iyo Burkina Faso, oo labaduba ah dalalka uu militarigu xukumo, ayaa ka digay tallaabo hubaysan oo lala beegsado dhiggooda Niger.

Isagoo walaac ka muujinaya xaaladda Gabon, oo ay ku nool yihiin ku dhawaad 2.5 milyan, Borrell wuxuu sheegay in afgambiga qaybaha kale ee qaarada ay yihiin “arrin weyn oo Yurub ah.”

“Aagga oo dhan, laga bilaabo Jamhuuriyadda Afrikada Dhexe, ka dibna Maali, ka dibna Burkina Faso, hadda Niger, laga yaabee Gabon, waxay ku jirtaa xaalad aad u adag, hubaalna [EU] wasiirrada … waa inay si qoto dheer uga fikiraan waxa socda. halkaas iyo sidii aan u hagaajin lahayn siyaasadeena ku aaddan dalalkan,” ayuu yirri.

Koox askar ah oo ku labisan dharka ciidamada Gabon ayaa ka soo muuqday telefishinka qaranka si ay ugu dhawaaqaan in la baabi’iyay dhammaan hay’adaha dawliga ah iyo in la baajiyay doorashooyinkii lagu muransanaa ee dalka ka socday, kaddib markii hoggaamiyaha muddada dheer Cali Bongo lagu dhawaaqay in uu ku guuleystay tartankii madaxtinimo ee todobaadkii hore.

Gabon, oo ah waddan ku yaal xeebta galbeed ee Afrika, oo ku taal dhulbaraha. Gabon oo hore u gumaysan jirtay Faransiiska, waxay xiriir adag la leedahay Faransiiska iyo luuqadda iyo dhaqanka Faransiiska. Caasimaddu waa Libreville.

Askartu waxay khudbad toos ah ka jeediyeen subaxnimadii Arbacada, iyagoo sheegay inay “difaaci doonaan nabadda iyagoo soo afjaraya nidaamka hadda jira” iyagoo sheeganaya inay ku hadlayaan magaca “Guddiga Kala-guurka iyo Soo Celinta Hay’adaha,” AFP ayaa werisay.

Afhayeen u hadlay kooxda ayaa dhalleeceeyay “mas’uuliyad darrada, maamulka aan la saadaalin karin” ee madaxweyne Ali Bongo, isagoo ku andacoonaya in 14-kii sano ee uu xafiiska joogay ay keentay “isku-duubnida bulshada oo sii xumaaneysa taasoo halis u ah in dalka uu u horseedo fowdo.”

Ka dib ciwaanka, saxafiyiin ka tirsan wakaalada wararka ee AFP ayaa sidoo kale soo sheegay dhawaqa rasaasta ka dhacaysa caasimada Gabon ee Libreville, inkastoo aysan cadeyn in iska hor imaadku uu socday.

Sida laga soo xigtay xarunta doorashooyinka Gabon, Cali Bongo ayaa ku guuleystay doorashadii madaxtinimo ee dhawaan dhacday isagoo helay wax ka yar 64% codadkii la dhiibtay, isagoo ka guuleystay Albert Ondo Ossa oo ahaa ninkii ugu sarreeyay codbixin hal wareeg ah.

Cali Bongo ayaa markii ugu horeysay xukunka la wareegay 2009-kii, wuxuuna la kulmay isku day kale oo militari sanadkii 2019-kii, markaasoo saraakiisha militariga hubaysan ay qafaasheen oo ay ku dhawaaqeen abuurista “Golaha Soo Celinta Qaranka” oo la mid ah si “dimuqraadiyadda loogu soo celiyo Gabon.” Dagaalka ayaa si degdeg ah loo dejiyay waxaana ka dhashay khasaare kooban, hase ahaatee.

Dalka Gabon ee bartamaha Afrika, waxa ku nool dad gaaraya 2.3 milyan oo qof, waxaanu xuduud la wadaagaa Kaameroon, Jamhuuriyadda Koongo iyo Equatorial Guinea. Waxay ahayd gumaysigii Faransiiska ka hor intii aanu xornimada qaadan 1960kii.

Inqilaab milatari ayaa ka dhacay dal kale oo Faransiisku gumaysan jiray, Niger, dabayaaqadii bishii Luulyo. Xaaladda gobolka Galbeedka Afrika ayaa weli ah mid kacsan, iyadoo ururka ECOWAS ee gobolka ay ka fikirayaan faragelin ay Paris taageerto si dib loogu soo celiyo madaxweynihii xilka laga tuuray ee Mohamed Bazoum. Mali iyo Burkina Faso – oo ay militariga sidoo kale la wareegeen awoodda sannadihii la soo dhaafay – waxay wacad ku mareen inay dawladda cusub ee Niger ka difaaci doonaan xoogagga dibadda.

Dalka Gabon

Sida rasmiga ah waxaa loo yaqanaa Jamhuuriyadda Gabonese, waa waddan ku yaal xeebta Atlantic ee Bartamaha Afrika. Waxay ku taal dhulbaraha, waxaa waqooyi galbeed ka xiga Equatorial Guinea, waqooyiga Kaameroon, Jamhuuriyadda Koongo oo bari iyo koonfur ah, iyo Gacanka Guinea oo galbeed ah. Waxay leedahay dhul ku dhow 270,000 kiiloomitir laba jibaaran (100,000 sq mi) waxaana dadkeeda lagu qiyaasaa 2.3 milyan oo qof. Waxaa jira bannaan-xeebeedyo, buuro (buuraha Cristal iyo Chaillu Massif ee bartamaha), iyo savanna bari. Magaalada ugu weyn, iyo sidoo kale caasimadda, waa Libreville.

Gabon dadkii asalka u ahaa waa dadyowga doofaarka. Laga bilaabo qarnigii 14aad, muhaajiriinta Bantu waxay bilaabeen inay degaan aaggaas. Tan iyo markii ay xornimada ka qaateen Faransiiska bishii Agoosto 1960-kii, dalka madaxbannaan ee Gabon wuxuu lahaa saddex madaxweyne. Sagaashameeyadii, waxa ay soo bandhigtay nidaamka xisbiyada badan iyo dastuur dimuqraadi ah oo ujeedadiisu ahayd in la helo hannaan doorasho oo hufan, dib u habaynna lagu sameeyay hay’adaha dawladda qaarkood. Iyadoo taasi jirto, haddana xisbiga Dimuqraadiga Gabon (PDG) ayaa weli ah xisbiga talada haya.

Luuqadda rasmiga ah waa Faransiis. Qowmiyada Bantu waxay ka yihiin qiyaastii 95% dadka dalka, diinta kiristaankana waa diinta ugu baahsan, oo ay haystaan qiyaastii 75% dadweynaha. Iyada oo leh batroolka iyo maalgashiga gaarka ah ee shisheeye, waxay leedahay HDI afaraad ee ugu sarreeya gobolka (ka dib Mauritius, Seychelles iyo Koonfur Afrika) iyo shanaad GDP ee qof kasta (PPP) dhammaan Afrika (ka dib Seychelles, Mauritius, Equatorial Guinea) iyo Botswana).

Ugu yaraan 183 qof ayaa lagu dilay iska horimaadyo u dhexeeyay ciidamada difaaca qaranka Itoobiya iyo dagaalyahanada fano deegaanka ah ee gobolka Axmaarada tan iyo bishii luulyo, sida uu sheegay xafiiska xuquuqul insaanka ee Qaramada Midoobay (OHCHR) Talaadadii.

Qaramada Midoobay ayaa sheegtay in in ka badan 1,000 qof oo ay ku jiraan saddex wariye la xiray guud ahaan dalka ka dib markii ay dowladdu mamnuucday isu imaatinnada dadweynaha iyadoo la raacayo sharciga xaaladda degdegga ah ee la soo rogay si looga jawaabo rabshadaha horaantii bishaan.

“Maxaabiista ayaa lagu soo waramayaa in la geliyey xarumo lagu hayo dadka oo aan lahayn waxyaabaha aasaasiga ah,” ayay hay’addu ku tiri hadal ay soo saartay, iyadoo walaac ka muujisay “xaaladda xuquuqul insaanka ee sii xumaanaysa ee gobollada Itoobiya qaarkood.”

OHCHR ayaa sidoo kale sheegtay in ay heleen warbixino sheegaya in ugu yaraan 250 qawmiyadda Tigreega ah lagu xiray deegaanka lagu muransan yahay ee Galbeedka Tigray, halkaas oo dowladda federaalku ay todobaadkii hore wacad ku martay in ay kala diri doonto dhammaan maamullada sharci darrada ah.

Dagaal ayaa ka dhacay gobolka Amxaarada ee woqooyiga Itoobiya horaantii bishii Agoosto ka dib bilo ay xiisad ka dhalatay amar ay dowladdu bixisay oo ahaa in ciidamada ammaanka gobolka lagu daro booliska ama ciidanka federaalka.

Jimcihii la soo dhaafay, madaxweynihii gobolka Axmaarada, Yilkal Kefale, ayaa iska casilay xilkiisa, isaga oo go’aankiisa ku macneeyay caqabado ay ka mid yihiin halganka siyaasadeed ee “qalafsan” ee gobolka iyo la’aanta istaraatiijiyad ku filan oo lagu xallinayo khilaafaadka.

Waxa uu sheegay in qalalaasaha ay kasii dartay, islamarkaana uu fashilmay dadaaladii nabadeed ee lagu doonayay in wax looga qabto dhibaatooyinka amni ee sii kordhaya.

Waxaa hore u jiray warbixino sheegaya in maamulku uu dad badan ku xirxiray gobolka Axmaarada iyo xataa caasimadda Addis Ababa. 14-kii Agoosto, guddiga xuquuqul insaanka Itoobiya ayaa ka warbixiyay xarigga baahsan ee lagu hayo qowmiyadda Axmaarada, iyaga oo ku booriyay mas’uuliyiinta federaalka in ay joojiyaan xarigga.

Ciidamada dowladda Federaalka ayaa la sheegay in ay dib ula wareegeen magaalooyin waaweyn oo ka tirsan gobolkaasi oo ay horey gacanta ugu hayeen dagaalyahanada Fano, balse dagaalka ayaa weli socda.

Qaramada Midoobay waxay ku boorisay dhinacyada iska soo horjeeda inay “joojiyaan dilalka, xadgudubyada kale iyo xadgudubyada,” iyadoo ku adkaysatay “in cabashooyinka ay tahay in lagu xalliyo wadahadal iyo hannaan siyaasadeed.”

Masar, Suudaan iyo Itoobiya ayaa ku guul darreystay inay heshiis ka gaaraan Biyo-xireenka Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD) ee lagu muransan yahay ee Wabiga Niil ka dib wadahadal laba maalmood ah uga socday magaalada Qaahira oo la soo gabagabeeyay Isniintii.

Sida laga soo xigtay Wasaaradda Khayraadka Biyaha iyo Waraabka ee Masar, ku heshiin la’aanta Addis Ababa ee muranka ka taagan biyo-xireenka Wabiga Nile ayaa sabab u ah la’aanta “isbeddel la taaban karo oo ku yimid mowqifka Itoobiya”.

Wadahadalladan ayaa ujeedadoodu ahayd sidii loo gaari lahaa heshiis sharci ah oo Masar siinaya inay wax ka qabato habka loo maamulo biyo xireenka iyo buuxinta.

Dawladaha hoose ee Masar iyo Suudaan ayaa ka walaacsan saamaynta GERD ku yeelan doonto sahaydooda biyaha iyagoo labaduba si weyn ugu tiirsan wabiga Niil.

Waxay ku taal Niilka Buluugga ah, GERD waxa uu socday dhismaha ilaa 2011 oo uu ku dhow yahay in la dhammaystiro. Itoobiya waxay bilawday buuxinta biyo xidheenka sanadkii 2020-kii.

Itoobiya ayaa rajaynaysa in biyo-xireenka uu dadka siin doono koronto weyn iyada oo boqolkiiba 45 kaliya ay dadku hadda ku jiraan koronto, sida ay sheegtay wakaaladda tamarta caalamiga ah.

Si kastaba ha ahaatee, Masar waxa ay ka walaacsan tahay in biyo-xireenku uu si weyn u dhimi doono xaddiga biyaha webiga Niil ee soo gaara dhulkeeda, taas oo keeni doonta abaar iyo wax-soo-saarka dalagga dadkeeda oo ka badan 100 milyan.

Qiyaastii 90 boqolkiiba biyaha Masar waxay ka yimaadaan wabiga Niilka halka 85 boqolkiiba ay ka yimaadaan wabiga buluuga ah. Walaacaasi ayaa horseeday in madaxweynaha Masar Abdel-Fattah al-Sisi uu ku tilmaamay ammaanka biyaha “khadka cas” ee dalka.

Kadib muran toban sano qaatay oo ku saabsan biyaha Niilka, madaxda Masar iyo Itoobiya ayaa bishii hore u sheegay caalamka inay heshiis ku gaari doonaan wax ka yar afar bilood.

Labada dal ee Bariga Afrika ugu tunka weyn ayaa si adag ugu murmay sheegashada wabiga tan iyo markii ay Itoobiya bilawday biyo xireenka Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD) sanadkii 2011, heshiis horudhac ah ayaa qeexaya mustaqbalka labada dal. Gaaritaanka heshiis ay ku heshiiyeen Abiy Axmed ee Itoobiya iyo Cabdel Fattah al-Sisi ee Masar waxa ay noqonaysaa mid aad khatar u ah iyada oo gobolka ay hareereeyeen amni-darro juquraafiyeed iyo saamaynta aadka u daran ee isbeddelka cimilada.

Inkastoo uu fashil ku dhamaaday wadahadalka, haddana wasaaradda arrimaha dibadda ee Itoobiya ayaa tiri: “Dhinacyadu waxay isweydaarsadeen fikrado si loo gaaro xaalad guul ah.” Warku wuxuu intaa ku daray in wareegga xiga ee wadahadallada lagu qaban doono Addis Ababa ee bisha Sebteembar.

Dad badan oo Masari ah ayaa GERD u arka mid khatar ku ah jiritaankooda, laakiin Itoobiya iyo Masar ayaa labadaba lagu tilmaamay inay yihiin dawlado aad ugu nugul isbeddelka cimilada, muwaadiniintooduna waxay la kulmaan khataro waaweyn oo ay tahay in heshiis kasta uu wax ka qabto daruufaha jira.