Waxa aan hubaa in gudaha dalka baahiyo Ganacsi oo aad u badan ey kajirto, laakiin waxaa yar dad u soojeedo arrinkaan, dad u soojeedo in ey wax cusub billaabaan, dhallinyaradu wey badanyihiin laakiin in waqtigooda ey buuxiyaan diyaar uma ahan xaqiiqdi.

Haddii aad leedahay diyaar ayaan ahay waana billaabilahaa lakiin duruufo ayaa iheysto jooji walaaca faraha ba’an kugu haaya ee fiiri taariiqda dadka guulaha sameeyay halka ey soomareen. Qaarkood ayaa kaliitay halka aad adigu taagantahay maanta.

5 Fursadood oo ganacsi ayaan halkaan ku soo gudbineynaa, inkastoon anigu horay dalka aanan uga bixin oo waxa aan kahadli rabo eysan ahayn waxyaabo aan dibadda ku soo arkay, laakiin waxa aan hubaa in ey yihiin waxyaabo dalka gudihiisa looga baahanyahay, Ganacsiga loo baahanyahay waa midka guuleysan kara.

1. Iibinta qudaar nadiif ah 

Dalka Soomaaliya 3meelood meel ama kabadanba waa dhul beereed, hadana caasimadda ayaanba laga helin qudaarta cagaaran oo nadiif ah muddo 6 bilood ah sanadkii. Kaliya waxa aan helnaa qudaar muddo 6bilood kayar sanadkii, taasina waxa ey ka muuqataa wajiyada dadka oo laga garan karo in eysan cunin cunno qudaar ku jirto, maxaayeelay qudaarta cagaaran iyo mirahaba waa lambarka koowaad ee cunnooyinka caafimaadka leh.

Dhowr jeer oo aan weydiiyay Hooyadeey, qudaarta waxa ku dhaco oo aan u weyno markasto waliba annaga oo joogno caasimadda dalka hooyo, waxa ey ii sheegtay 3sababood:-

1.Qudaarta waxa ey dhalataa xilli roobaadka oo kaliya, marki uu roobka bato waxaa dhacdo in qudaarta qaarkeed eysan kunoolaan biyaha badan halkaasna waxaa ka’imaanaya in beer dhan oo koosta ahayd ey waxba kasoo go’i waayaan.

2.qudaarta waxa ay beeraleydu soo saaraan gawaari usoo qaaddo magaalada, xilli roobaadka waxaa go’a ama biyo fadhiistaan laamiyadii lasoo marsiin lahaa qudaarta, waxaana ku dhacdo in halkaas ey ku xayirmato qudaartii magaaladana aan lakeenin wax qudaar badan ah.

3.sidookale xilli roobaadka waxaa jiro in ey dhacdo fatahaado, waxa aan ognahay sida ey fatahaadahaasi saameyn weyn ugu leeyihiin dad iyo duunyaba, waxaa laga yaabaa in beerihii oo lagu tabcay ey ku dhacdo fatahaado.

F.G:-wey jiraan qodobo kale aan maskaxda ku haayo laakiin intaan ayaan ku soo koobayaa.

2. Labadaanyo Casriyeysan ( LOUNDRY)

Caasimadda waxaa ku soo badanaya dhallinyarada goonida uddaggan (iskaabulada), magaaladana waxaa kajiro labadaanyoo-yin yar,qaabka ey ushaqeeyaanna ey keeneyso in dhallinyarada eysan dhar kadhaqan karin. Qaabka aan kuu soo bandhigayo waa in aad sameysaa mid casri ah sida in aad furato xarun qurux badan oo lagu kalsoonaan karo nadaafadda iyo shaqaalaheedaba. Waa in aad sameysataa cinwaan baraha bulshada ah si’aad halkaas uga hesho dhallinyaro kugu soo xirmo.

F.G:aan kuu baaqee wiilasha Soomaaliyeed 95% dhar madhaqan yaqaanaan oo waa loo dhaqaa, marka wiilkii kasoo guura reerkiisa ee meel iskaabulo ku ah orad ayuu kugu soo raadinayaa.

Dharka waa in qofka laga soo qaado gurigiisa looguna geeyo iyada oo lagu xisabinaayo gaari raaca (transportation-ka), qorshahaan waxa uu kuu sahlayaa in qoysaska deegaanka ey kugu soo xirmi karaan.

Ganacsigaan waxa kaliya uu ku hirgali karo waa in qiimaha lacagta lagu jaan gooyaa dadka deegaanka, si’ey u awoodaan lajaan qaadidda qorshahaaga ganacsi.

3. Xirfadda dhar tolidda ama dawaarka

Harqaanno badan ayaa kajira deegaankeenna, xaqiiqdii aad ayay ubadanyihiin laakiin shaqada laga rabo mahaayaan oo cabashada ayaa badan sababtoo ah marwaliba aad dhar tolotnaysid  sida aad ula ballantay si’aan ahayn ayaa laguugu tolayaa tusaale in  cabbirkaaga laga gaabiyo ama laga dheereeyo.

Sidookale magaalada dhaxdeeda, dharka suuqa lagu iibiyo waa meelaha ugu ganacsiga fiican oo carwooyinka aad ayaa wax looga gataa, laakiin majirto haba yaraatee naqshad dhar oo Soomaaliya lagu sameeyo oo la-dalban karo, naqshadaha ugu badan ee dharka waxa ey nooga yimaadaan Kenya, maadama halkaasi Soomaali badan ey ku nooshahay oo ey dadkoodii usoo dhiibayaan dharka,  kaddibna qofkasto oo ku arko uu dalbanayo, ganacsatadana markaas kaddib ey keenaan isla dharkii.

Haddii aad furato harqaan dharka tola cabbir wanaagsan iyo waqti cayimanna ku soo saaro, gaar ahaan dharka dumarka maxaayeelay dumarka wey ka dhar iibsi badanyihiin ragga.

Sidookale haddii aad ku darsato naqshadeynta dharka waa fursad aad u fiican kana bannaan dalka.

4. Beeraha lagu ordo

Gabi ahaanba majirto xitaa hal beer oo leh waddooyin lagu aalamiiteeyo iyo kuraasman lagu nasto, beeraha nasiinada ayaa kajira dalka, laakiin dadka waxaa ku batay cudurada Macaanka iyo Dhiig-karka marwalibana dhaqaatiirta waxa ey kula taliyaan in ey jimicsi sameeyaan, dadki maheystaan meelo lagu ordo gaar ahaan Dumarka. Beeraha waxa ey soo jiidanayaan indhaha qofki marki uu ordana waxa ey ku fiicantahay in uu ku nasto.

Haddii aad jeclaatay in aad qorshahaan billowdid waxa aan kugu latalin lahaa in aad kala soocdid Dumarka iyo Ragga, maxaayeelay Dumar iyo Rag hal meel kuma wada ordi karaan!

5. Dhaqtarka Maqaarka:

Dhaqtar si qaas ah ugu taqasusay (specialist) cudurada maqaarka ee Soomaali ah, dalka dhaqaatiirta maqaarka ee kashaqeeya aad ayay ubadanyihiin bukaanadana kuma qanacsana, markasto ayaga oo cabanaya ayay isbitaalada katagaan.

Waxaa kale oo jira in badanaa dumarkeenna ey isticmaalaan waxyaabo kiimiko kabuuxdo si ey maqaarkooda u qurxiyaan laakiin nasiib xumo xaqiiqdii qofka waxaa ku dhacay in wajigiisa uu beddelmo in uu bahal u ekaado, aad ayay u fiicnaan lahayd in dhaqaatiirta maqaarka ku taqasusay ey noqdaan kuwa aqoon buuxda u leh waxyaabah dalka kajira ee maqaarka dila. Si’ey macaamiishaada u wanaagsanadaan waxa aad u keeni kartaa oo Farmshiga aad soo dhigi kartaa waxyaabo dabiici ah oo qofka quruxda u siyaadineysa.                    

Halkaas ayaan ku simeynaa, nabadeey….

Ilhaan Ciise Maxamed

Maku haminaysaa inaad wax badan ka barato ganacsiga iyo maamulka? Halkaan waxaad ka heli kartaa koorsada Maamulka Ganacsiga Caalamiga waliba waxaad ku qaadan kartaa shahaado adigoo meelwalbo caalamka ka jooga. Riix sawirka hoose:

Maamulka Ganacsiga Caalamiga – Koorso

Sida aan u malaynaayo Eraygaan ‘Income statement waxaad ku maqashay luuqada ingiriiska oo kali. Waxaan isku dayey inaan raadiyo macnaha dhabta ah ee Afsoomaali ahaan waxa uu noqon karo eraygaan ‘Income statement, balse ma aanan helin. Sidaa awgeed waxaan isku dayey inaan eray-bixin u sameeyo.

Income statement’ waa labo eray oo la isku keenay, waxaan u kala saaraynaa sida tan:,

Income, oo ah dakhli iyo statement oo ah, bayaan.

Mala dhihi karaa Bayaan Dakhli, ama Dakhli Bayaan? Aniga aragtideyda uma malaynaayo inay sidaasi sax ku tahay, maxaa yeelay eray bixinta waa in marwalbo laga fiiriyaa sida ugu macquulsan ee noqon kara macnaha guud ama ka bixin kara sharaxaad guud.

Eray-bixin (Terminology) waa shuruudaha farsamada gaarka ah ee loo adeegsado ganacsiga, farshaxanka, sayniska, ama maaddada qaaska ah.

Eray-bixin waa erayo iyo erayo isku dhafan ama tibaaxyo badan oo erey ah oo macnahoodu gaar yihiin la siinayo macno gaar ah – kuwan ayaa laga yaabaa inay ka leexiyaan macnaha ereyada isku mid ah marka loo eego xaaladaha kale iyo luuqaddaha.

Sidaas awgeed haddii aan u kuur-galo qaabka aan eray-bixintaas u sameeyay ayaa ahayd ‘waxaan ka soo qaatay macnaha guud ee Income statement. Income statement ayaa ah habbabka maaliyadeed ee loo maro marka la rabo in la ogaado dakhliga shirkada soo gala.

Waa caddeyn maaliyadeed oo muujineysa faahfaahinta dakhliga ganacsiga, kharashyada, khasaaraha, iyo faa’iidooyinka muddada go’an.

Waa sababtaas, sababta aan eray-bixintaas ugu sameeyay ‘caddeynta dakhliga.

Hadda waxaan jeclahay inaan isfahanay, waxaana kaa rabaa inaad caqligaaga idaymiso. Hadaba, waa maxay caddeynta dakhliga?

Caddaynta dakhliga waa mid ka mid ah saddexda warbixin ee maaliyadeed oo muhiimka ah si loo adeegsado soo gudbinta waxqabadka maaliyadeed ee shirkadda muddada xisaabinta gaar ah, iyadoo labada qoraal ee kale oo muhiimka ahi ay yihiin xaashida haraagga ‘(Balance sheet) iyo bayaanka qulqulka lacagta ‘(the statement of cash flows).

Sidoo kale waxaa loo yaqaanaa faa’iidada iyo khasaaraha ama cadeynta dakhliga iyo qarashka, caddeynta dakhliga wuxuu si gaar ah diiradda u saaraa dakhliga iyo kharashaadka shirkadda inta lagu gudajiro waqtiga gaar ah.

Fahanka guud ee caddeynta dakhliga

Caddaynta dakhliga waa mid ka mid ah saddexda warbixin ee maaliyadeed oo muhiimka ah si loo adeegsado soo gudbinta waxqabadka maaliyadeed ee shirkadda muddada xisaabinta gaar ah, iyadoo labada qoraal ee kale oo muhiimka ahi ay yihiin xaashida haraagga ‘(Balance sheet) iyo bayaanka qulqulka lacagta ‘(the statement of cash flows).

Caddaynta dakhliga ‘waa qayb muhiim ah oo ka mid ah warbixinnada waxqabadka shirkadda ee ay tahay in loo gudbiyo guddiga agaasimayaasha shirkada ama maamulaha ganacsiga.

Waa maxay guddiga agaasimayaasha shirkada? Guji halkaan si’aad wax ugu ogaato: http://www.tukesomalism.com/archives/1129.

In kasta oo waraaqda xisaab-celinta ahi ay siineyso nuxurka maaliyadeed ee shirkadda illaa taariikhda gaarka ah, warbixinta dakhliga shirkada ayaa sheegta dakhliga soo gala waqtiga cayiman, cinwaankiisuna wuxuu muujinayaa muddada, oo loo akhrin karo “Sannad-xisaabeedka / sannad-maaliyadeedka dhammaaday. ”

Caddeynta dakhliga wuxuu diiradda saarayaa afarta shay ee muhiimka ah sida – dakhliga, kharashyada, guulaha, iyo khasaaraha.

Caddeynta dakhliga ma dabooleyso rasiidaha (lacagta ganacsiga uu helay) ama lacag bixinta (lacagtii ganacsigu bixiyay).

Waxayna ku bilaabmaysaa faahfaahinta iibka, ka dibna waxay u shaqeysaa si ay u xisaabiso dakhliga saafiga ah iyo ugu dambeyntii dakhliga ku soo gala qayb kasta ‘(earnings per share (EPS). Sidoo kale, waxay bixisaa koontada sida dakhliga saafiga ah ee ay shirkaddu u gaarto loo beddelo dakhliga saafiga ah (faa’iido ama khasaare).

Marka laga hadlaayo xagga suuqa, ganacsi walbo wuxuu leeyahay qaab loo sharaxaayo ama ay u qeexaan milkiilayaasha ganacsigaas. Ganacsi walbo waxaa wanaagsan inuu leeyahay qaab loo sharaxi karo markii ay timaado xagga suuqa.

Haddii ganacsiga laga bixini karo sharaxaad waxay kuu suurta gelin kartaa inaad fahanto waxaad uga baahantahay inaad sameyso sida suuq geynta markaad sameynayso.

Ganacsi hal qof uu leeyahay  (Sole proprietorship): Ganacsiga noocaan oo kale ah waxaa iska leh hal qof oo kali ah. Qofka noocaan oo kale ayaa wax walbo oo ganacsigaas rasaamaal u ah iska leh. Sida makiinadaha, kombuyuutaradda IWM.

Milkiilaha ganacsiga noocaan oo kale ayaa lagu lahadaa deymo badan, laakiin markaad dhinacyo badan ka fiiriso marna waa Qatar weyn marna waxaa laga helaa faa’iido badan.

Iskaashiga (partnership): Waa ganacsi ay leeyihiin laba qof ama ka badan. Iskaashiga micnihiisa waa in waxwalbo la wadaago sida deymaha, rasamaalka ay leedahay shirkadda, macaamiilka, dejinta go’aamada, iyo guud ahaan in la wadaago faa’iido iyo qasaaro. 

Waxaa jiro saddex nooc oo iskaashi. Saddexda nooc ee ugu badan iskaashiga waxay kalla yihiin iskaashi faa’iido-doon, iskaashi guud iyo iskaashiga xadidan.

Ganacsi ka kooban dad badan (Corporation): Ganacsiga noocaan oo kalle waxaa lagu leeyahay daymo aan sidaas usii badneen. Waxwalbo oo ku jira ganacsigaas waxaa iskaleh dadka wax ku leh oo kali ah. Qof walbo oo ganacsigaas wax ku leh waxaa loogu dhuftaa boqolkiiba.

Waxaa laga yabaa inuu ka koobanyahay 500 ama in ka badan milkiilayaal, milkiile walbo waxaa loogu dhuftaa boqolkiiba inta uu ku leeyahay. Waxaana jira nidaam ka wada dhaxeeyo dhammaan milkiilayaashaas noocaan oo kale.

“Dhammaan ganacsiga nooc walbo uu yahay wuxu u baahanyahay dulqaad, qaasatan waqtiyada ugu horeyso oo uu ku cusubyahay suuqa. Ganacsiga wuxuu kale uu u baahanyahay hawlgal wanaagsan.

Hawlgalka ayaa loo baahanyahay inuu noqdo mid wax ku ool ah. Hawlgalkaan waxaa loo yaqanaa maamulka. Laamaha ugu waaweyn ee maamulka waa maareynta maaliyadda, maamulka suuq-geynta, maareynta shaqaalaha, maamulka istiraatiiji ah, maamulka wax soo saarka, maaraynta hawlaha, maamulka adeegga iyo macluumaadka, maamulka teknoolijiyada.

Marwalbo oo ganacsiga ku dhisanyahay xikmad iyo waayo aragnimo dheeri ah waxaa laga dareemaa saan-saanta kobaca dhaqaalaha ee ganacsigaas. Marwalbo la imaaw fikir aad kaga duwantahay ganacsadayaasha kale ee aad tartanka kulla jirto suuqa. Marwalbo waxaa wanaagsan in faraskaada fardaha wax kaga duwanyahay. Iskuday oo isku taxluuji inaad ku guulaysato siyaasadda aad ka damacsantahay inaad guullo kaga gaarto ganacsigaada.

“Ma ogtahay in libaax badeedka hal il uu ku hurdo?” marwalbo oo aad feejignaan joogto ah la timaado waxaa macquul ah inaad hanato ama aad dhammaystirto baahida ugu weyn ee suuqa taalo.

Ganacsiyada inta badan waxay leeyihiin “hantida aqooneed” oo u baahan in laga illaaliyo tartamayaasha shirkadda inuu sii joogo uu faa’iido. Tani waxay u baahan tahay shatiyada, xuquuqda, allaabooyinka ama illaalinta qarsoon ee ganacsiga.

Ganacsiyada intooda badan waxay leeyihiin magacyo, shicaaro, farsamooyinka kalle, Shatiyada iyo xuquuqda daabacaada. Dastuurka Soomaaliya waxaan ka rajeynaynaa inay soo saari doonaan sharciyo iyo qaanuuno ka hadlaayo arrimaha ku salaysan sharciyada ganacsiga ee federalka, halka sirta ganacsiga iyo trademarking inta badan laga doonaayo inay noqoto arin gobol.

Nidaamka ganacsiga dalka oo dhan in la dhiso oo la hergeliyo ku dhaqankiisa waxay suurta gelini kartaa ama ay u tahay horumarka dhaqaalaha bulshada qeybaheeda kalla duwan. Nidaamyada noocaan oo kale waxaa laga dhexlaa horumar iyo isbedel ku salaysan dhaqaalaha dalka oo idil.

Marka aad marayso laamiyada ama jidcaddayaasha halbawlaha ah ee magaaladaada, ama dhex marayso suuqyada waa weyn ee dalka, waxa shaki kaa galayaa in aad Soomaaliya joogto! Sababtuna waxa ay tahay; masawirrada ku dheggan tabeellayaasha suran foolka bakhaarrada, dukaamada, carwooyinka, dhartolayaasha, mayaaqadaha, hudheellada, timejarayaasha, gabdhoqurxisyada, xarumaha duullilmaadka, xarumaha dhardhaqaalka, isbitaallada iyo … iwm.

Haddii aad u fiirsato bakhaarrada, dukaamada iyo carwooyinka; waxa aad ku arkaysaa tabbeellyaashooda sawirro gaalo cadcad oo dhar qaba ama saacado. Meelaha dharka gabdhaha lagu iibiyo, waxaa ugu sawiran gabdho carbeed oo cabbaayado qaba ama carruur carbeed oo dharkooda qaba.

Ma arkaysid maqaayada cuntooyinka dalka ay tabbeellayaasha ugu sawiran yihiin iyo qof Soomaali ah oo xayeysiinaya, iyaga oo weliba iibiya. Middii iigu yaabka badnayd, waxa aan arkay biibato iibisa caano geel oo keliya, misana uu ugu sawiran yahay nin cad oo caano cabbaya!

Intaas waxaa dheer, inta badan afka ugu qoran waa afaf qalaad: Ingiriis iyo Carabi.

Guud ahaan marka laga hadlaayo ganacsi waa waxyaabaha u baahan in si diiran loo sharaxo marka la doonaayo in la bilaabo ganacsi. Waxaana wanaagsan in lalla yimaado istaraajiyad cadeynayso siddii aad ku gaari lahayd awooda suuqa ee aad doonayso inaad gaarto.

Ganacsi walbo wuxuu lahaani karaa caqabado kala duwan balse marwalbo waxay ku xerantahay qofka ganacsadaha ah sidda uu ugu hortago dhibaatooyinka soo wajahi karo, arrintaasina waxaa lagaaga baahan yahay inaad karti dheeraad leh u leedahay.

Waxaa kaloo wanaagsan inaad si fiican u ogsoontahay shaqada hortaallo qofka markuu yahay ganacsade. Ganacsadaha waa qof hal abuur leh, abuura fikradaha cusub ee ganacsiga ama shirkadaha. Ganacsadaha waa shaqsi meel dheer wax ka arka halka kuwa kallena ay ku adagtahay inay arkaan fursadahaas.

Ganacsigu sidiisaba waa nidaam dhaqaalle oo goobta allaabta iyo adeegyadda wax lagu bedelo wax kale ama lacag.  Ganacsi kasta wuxuu u baahanyahay nooc ka mid ah maalgelinta iyo macaamiil ku filan si loo iibin karo si joogta ah si uu ugu caddeeyo faa’iidada. 

Ganacsiga wuxuu u kalla baxaa noocyo badan oo kala duwan sidda midka qaas ah (private) ama mid ay leedahay dawladda sidda kuwa aanay ka raadinin bulshada faa’iido (non-profit business).

Marka aad maqasho erayga istaraaji waxaad fahmi kartaa meel la doonaayo in la gaaro, sidda dagaalka militariga waxay raadiyaan siddii ay ugu guulaysani lahayeen dagaalka. Ciidamada militariga dagaalka iskama galaan ee waxay ku galaan qorshe, qorshahaasna waxaa dejiya raga doonaayo inay ku guulaystaan dagaalkaas.

Dadka dejinaayo qorshaha dagaalka waxaa loo baahan yahay inay si fiican u fahansan yihiin u jeedada dagaalka. Siddoo kale ganacsiga wuxuu u baahanyahay istaraajiyad qeexi karto u jeedada laga leeyahay suuqa.

Istaraajiyada suuqa waa sharaxaada guud ee sidda aad doonayso inaad u hanato suuqa. Wakhtiyada aad u baahantahay inaad sameyso ama lagaaga baahanyahay inaad qorto istaraajiyada suuqa ayaaa ah wakhtiga aad qorayso qorshaga ganacsigaada.

Si aad wax badan ugu ogaato waxa lagala jeedo qorshaha ganacsiga fadlan halkaan ku guji http://www.tukesomalism.com/2016/11/12/qorshaha-ganacsiga-business-plan-tukesomalism-com/

Istaraajiyada suuqa waa istarajiyad ama nidaam loo maro qaababka loogu guulaysani karo suuqa. Si ay shirkadaha ugu guulaystaan suuqa waxay u baahanyihiin inay si wanaagsan u sharaxaan istaraajiyada suuqa. Dhammaan shirkadaha waxaa wanaagsan in si wanaagsan u sharaxaan istaraajiyada suuqa.

Hadafyada guud ee laga leeyahay istaraajiyada suuqa ayaa ah siddii loo horumarini lahaa daqliga shirkada kasoo galo suuqa. Waa qaab sheegaayo in shirkada ay u baahantahay siddii loo kordhini lahaa daqliga suuqa kasoo galo.

Suuq-yada waxaa ka jira caqabado badan oo kala duwan sidda waxaa laga yabaa in dowladda ay keento nidaam cusub oo ku wajahan ganacsiga dalka ka jira iwm.

Haddii uu wanaagsanyahay xariirka u dhaxeeyo shaqaalaha iyo maamulkiisa waxay si fudud u fahmi karaan waxwalbo oo ka baxsan shirkada oo afka ingiriiska lagu yiraahdo ‘external environment’. Ururka shirkada kuma guulaysani karo waxa ka jira binaanka shirkada haddii aysan iyaga dhexdooda ka jirin isfahan guud. Urur walbo oo caalamka ka jira ha noqdo mid siyaasad ku salaysan, mid ganacsi iyo mid kaleba dhammaan ururada waxay u baahan yihiin isfahan guud ee ka dhaxeeya iyaga dhexdooda.

Toms shoes oo kale waa shirkad sameysay qaab suuq-gaynt ah oo fudud weyna ku guulaysatay. Shirkadaan waxaa hal-qabsi u ah ”hal xabo hal” (One for one) oo macnaheeda ah haddii aad hal joog iibsato halka kale waxaa la siinaayo caruur masaakiin ah oo aan kabo haysanin. Waxayna ku guulaysteen inay helaan macaamiil badan oo iyaga wax ka iibsado. Waa qaababka ugu fiican ee suuq-gaynta waqtiyadaan dambe.

Tusaale kale, shirkad laga leeyahay dalka Iswiidhan ’Sweden’ oo la yiraahdo Tetra pak waxay sameysaa xayaysiin sidda Toms shoes oo kale. Tetra pak waxay soo saartaa cuntooyinka karsan, caanaha, jalaatada, jiiska, sharaabka.

Shirkadaan asalkeeda waxaa aas-aasay nin la yiraahdo Ruben Rausing. Wuxuu ku dhashay magaalo la yiraahdo Raus oo ah meel u dhaw Helsingborg, ee dalka Iswidhan (Sweden). Wuxuu ka qalin jabiyay Iskuulka Stockholm ee dhaqaalaha sanadka markuu ahaa 1918. dagaalkii koowaad ee adduunka kadib wuxuu qaatay shahaadadiisa Masterka ee Sayniska (Master of Science). Wuxuuna ka qaatay jaamacada Columbia, ee dalka Mareeykanka.

Dad badan oo reer Yurub ayaa shirkadaasi wax ka iibsado, waqtiyadaan dambe waxaa kartoonka Tetra pak ku qoran haddii aad hal xabo iibsato waxaa lagu caawinayaa caruurta Itoobiya oo loogu dhisaayo iskuul.

Ganacsi walbo waa inuu raadiyaa qaababka ugu wanaagsan uu ku iibini karo badeecadahiisa. Shirkadaha marwalbo waxaa la gudboon inay la imadaan istaraajiyada suuqa, iyo qaababka ay rabaan inay ugu guulaystaan suuqa. Ganacsi walbo wuxuu leeyahay sir u qaas ah ama siyaasad u qaas ah ”Business policy”

Dhammaan waanu ka warqabnaa marka la yiraahdo istaraajiyada suuqa waxaa isla markiiba maskaxdaada kusoo dhacaayo suukh-gayn. Waa run waa waxyaabaha muhiimka ah inaad ku bilowdo kiiska istaraajiyada suuqa. Haddii aad ku bilaabo qodobo yar oo ku saabsan horumarinta istaraajiyadaasi waxaa ka mid ah

Jabsiga koritaanka –waa tubta ay bulshada wax ku iibsani karaan, miisaaniyad ahaana dagan. Waa qaabab u baahan hal-abuurnimo dheeri ah adigoo dhinacyo badan wax ka fiirinaayo, adigoo hadana lagaaga baahan yahay inaad il gaar ah ku fiiriso caqabadaha haysto macaamiisha iyo sidda aad rabto inaad u xaliso dhibaatooyinkaasi.

Barnaamijyada dhiirogelinta –waa dalad ah oo ay qabtaan ururada si ay macamiishooda ugu dhiirogeliyaan iibsiga qadamaadkooda. Tusaale ahaan waxaa ka mid ah shirkada Hormuud ee isgaarsiinta waxay qabataa barnaamijyo ku saabsan sidda haddii aad iibsato 5dollar waxaad helaysaa saacado dheeri ah mise 2 dollar oo lacag la’aan ah. Waxaa luuqada ingiriiska lagu yiraahdaa “Referral Programs” laakiin inta badan aqqoonyahaanada waxay isticmalaan erayga “referral marketing” oo isku macno ah.

Warbaahinta la kasbaday – shirkadaha markii ay macamiishooda u qabtaan shaqo fiican, macaamiishana ay ku qancaan shaqada loo qabtay waxaa dhacdo in macaamiisha ay u sheegaan dadka kale (word of mouth). Cilmi ahaan warbaahinta la kasbaday waxaa luuqada ingiriiska lagu yiraahdaa “Earned Media”. Haddii aad marwalbo ka fakirayso lacag oo kali ma tihid ganacsadaha ay u baahnayeen bulshada ee waa inaad ka fakirtaa siddii aad ku kasbani lahayd qalbiga macamiishaada. Haddii aad marwalbo ku fakirto qaababka ugu wanaagsan ee aad ku qancini karto macaamiishaada waxaa kuu suurta galayso in macamiishaada markale soo noqdaan.

Suukh-gaynta warbaahinta bulshada –waqtiyadaan dambe dadka waxay aad u isticmalaan Facebooga, Instagram, Snapshat, iyo kuwa kale oo badan oo waqtiyadaan dambe soo baxay. Waqtiyadaan dambe shirkadaha marka la abuuro ama la sameeyo waxay isla markiiba sameystaan suukh-gaynta warbaahinta bulshada oo afka ingiriiska lagu yiraahdo “social media marketing”.

Marka laga hadlaayo istaraajiyada suuqa waxaa jira qodobo badan oo muhiim ah, una baahan sharaxaad badan. Si aad ugu guulaysato qodobada aan soo sheegay waxaad u baahantahay inaad sameyso istaraajiyad ku gaarsiini karto hadafkaada.

Maku haminaysaa inaad wax badan ka barato ganacsiga iyo maamulka? Si aad u aragto dhammaan cilmiga noocyadiisa kala duwan waxaad u baahan tahay oo kali inaad riixdo sawirka hoose,

Waxaan rajeynayaa inaad in badan maqashay xisaabaadka ganacsiga. Xisaabaadka ganacsiga oo afka ingiriiska lagu yiraahdo “business accounting”. Mawduucaan wuxuu ku saab-sanyahay qeybaha ama noocyada ay u kala baxaan xisaabaadka ganacsiga “Business accounting”.

Waxaa jira wax loo yaqaano buugg-haynta ganacsiga oo afka ingiriiska lagu yiraahdo “bookkeeping”. U jeedada koowaad ee buugg-haynta xisaabta waa in lagu keediyo dhammaan maaliyada ganacsiga. Buugg-haynta waxaad ka heli kartaa dhammaan sidda ay wax u dhaceen haddii ay noqoto in qasaaro soo gaaray ganacsigaada iyo inkale. Waxaadna halkaasi ka qaadani kartaa saadaasha mustaqbalka soo socda. Xisaabta buugg-haynta ganacsiga waxaad si toos ah ugu heli kartaa saadaasha aad ku tilmaami karto ururkaada/shirkadaada.

Ogaaw mawduuceena kuma saabsano xisaabta buugg-haynta wuxuu ku saabsanyahay qeybaha kala duwan ee xisaabta ganacsiga “types of business account”. Hadaba maxay tahay ulla jeedka aan u sharaxaayo midaas? Waa muhiim inaan ogaano xaqiiqda waxaan ka hadli rabno.

Waxaan rabnaa inaan ka hadalno noocyada loo keediyo maaliyada ganacsiga iyo waxyaabaha ay ku kalla duwanyihiin. Xisaabaadka ganacsiga waxay u kalla baxaan seddax qeybood oo kale ah:

• Xisaabaadka shakhsiga “personal account”
• Xisaabaadka xaqiiqda/dhabta ah “real accounting” iyo
• Xisaabaadka magacaaban “nominal account”

1. Xisaabaadka shakhsiga “personal account”

Waa qaabka diiwaanada xisaabaadka loogu keediyo si shaqsi ama koox ahaaneed. Dhinaca kalle haddii aan u qaado waa xisaab si u isticmaalaan shaqsi ahaan baahida qofka u gaarka ah. Waa xisaabta dhaqaalle ee banggiyadda iyo xisaabaadka adeega sidda shirkadaha teleefoonada ama emailada lagu bixiyo qarashka gaarka ah.

Xeerka xisaabta shakhsiga:

2. Xisaabaadka xaqiiqda “Real account”:

Waa xisaabaadka rasamaalka shirkada. Rasamaalka shirkada ha noqdo mid la taabani karo iyo mid aan la taabani Karin ”tangible and untangible assets”. Marka aan leeyahay wax la taabani karo iyo wax aan la taabani karin maxaan kala jeedaa?

Waxaan kala jeedaa makiinadaha ’machines’, dhismaha guryaha, iwm waa wax la taabani karo, waxaana afka ingiriiiska lagu yiraahdaa ’tangible assets’.

Waxyaabaha aan la taabani karin oo ah rasamaalka shirkada waxaa ka mid ah softweres-ka ay leedahay shirkada, niyad-samid ’Goodwill, shatiyada, magaca shirkada oo horumaray iwm.

Aqristoow waxaan u malaynayaa in waxyaabo qaar ay ku jiraan mugdi. Aniga inta badan shaqooyinka aan soo qabtay waxaan soo ahaa macalin, waana dareemi karaa waxa aan ka hadlaayo fahankiisa sidda aan usoo koobay inay kugu adkaani karayso, marka aan isku dayo inaan si fiican wax kuu fahansiini karo.

Waxyaabaha aan isleeyahay si fiican ayaad u sharaxday hadana mugdi ayaa ku jira waxaa ka mid ah sidda niyad-samid, shatiyada, magaca shirkada oo horumaray. Bal aan hal-hal u kala qaado. Haddii aan ka bilaabo:

Niyad-samid – eraygaan Afsoomaali ahaan dad badan wey fahmi karaan waxa lagala jeedo niyad-samid. Balse macnaha ay jumladaan ugu jirto waa maxay?

Macnaha guud ee ay jumlada ugu jirto ayaa ka duwan macnaha Afsomaaliga ee aad ugu malayni karto. Macnaha guud ee ay xambaarsan tahay ayaa ah ’shirkadaha waxay gaaraan heer loo yaqaano niyad-samid. Marka aan leeyahay niyad-samid, ma ahan eray aan horey afka Soomaaliga aan kusoo bartay ee waa eray aan isleeyahay wuu ku macno dhawyahay eraygaas cilmiyanka ah ee aad horey u taqaanay. Eraygaasi afka ingiriiska waxaa lagu yiraahdaa ’Goodwill’ – ’niyad-samid.

Shirkadaha marka ay si wanaagsan ulla dhaqmaan macaamiisha, oo ay ku dadaalaan siddii ay u qancini lahayeen macaamiishooda waxay helayaan niyad-sami ka timaada xagga macamiisha. Shirkada waxayna ku xisaabtamaysaa in macaamiilkaasi soo noqoni doono haddii xittaa qiimaha kor u kaca. Sawabtoo ah waxaanu ogsoonahay macamiisha waxaa soo cel-celiya waa adeega wanaagsan.

Shatiyada shirkada waxaa Afka-ingiriiska lagu yiraahdaa ’patent’. Shirkada markii ay yeelato wax iyada oo kali qaas u ah oo aanan sameyni karin kuwa kalle, sidda shirkada Kodak. Shirkadaan Kodak waa shirkad Mareekan ah waxaa la aas-aasay sanadka markuu ahaa 1888. Waxay xarunteena ugu weyn ku talaa Rochester iyo New York.

Shirkadaan daqliga soo gala wuxuu garayaa lacag gaaraysa 1.798bilyan, waa tirokoobka ay ku sameyeen daqliga soo gala shirkada 2014-kii. Kodak waa shirkad teknooliji ah oo soo saarto sawiro qaab teknoloji ah ” basis on photography”. Waxaan jeclahay inaad fahantay waxyaabaha aan islahaa mugdi ayaa ku jira.

Waan dareemi karaa inay wali kugu adkaani karayso waxyaabaha aan sharaxaayo mise aadan horey ugu maqlin Afsoomaali ahaan. Aniga Cabduljabaar ahaan waxaan dareemayaa inay adagtahay in waxyaabaha qaar lagu sharaxi karo afka Soomaaliga sawabtuna waa, haddii aan nahay Soomaali inta badan mawduucyadaan waxbo kama qarno, ma nihin dad cilmiga wax ka qoro ee waxaan nahay dad inta badan wax ka qoro sheekooyinka, suugaanta, iyo gabayada.

Markale aan usoo noqdo mawduuceena’ Tusaale fiican oo ku saab-sab xeerka xisaabaadka dhabta/xaqiiqda ah. Waa kala duwanaanshaha u dhaxeeyo labada gud ee xisaabta dhabta ah.  Waxaa ka mid ah sidda tan:

Tusaale:

• Waxaad kompuuter kusoo iibisay lacag dhan 1,000 Shilling Soomaali oo cadaan ah/kaash.

3. Xisaabaadka magacaaban “nominal account”

Qeybtaan waa qeybta ugu dambeysay ee ahayd xisaabaadka magacaaban. Xisaabta magacaaban waxaa afka ingiriiska lagu yiraahdaa “nominal account”. Xisaabta magacaaban, waa xisaab  la iskuwada ogyahay oo si toos u magacaaban sidda qarashaadka shirkada noocyadiisa kala duwan, qasaaraha iyo faa’idada shirkada.

Haddii aad qaamuuska ka raadiso erayga ‘nominal’ waxaad ka helaysaa in eraygaas yahay wax jira oo u taagan magic oo kali. ‘The dictionary meaning of the word “nominal” is “existing in name only”

Caadiyan waxaa tusaale u ah sidda Purchase A/C, Salary A/C, Sales A/C, Commission received A/C, iyo wixii la mid ah.

Xeerka dhabta ah ee xisabta magacaaban:

Tusaale:

• Waxaa la iibsaday gaari, waxaana lacag cadaan ah lagu bixiyay: SSH 26,000,000

Debit iyo Crebit waxaa labaduba lagu qori doonaa 26,000,000

Qeyb walbo oo ka midka xisaabaadka ganacsiga wuxuu leeyahay qaacido iyo xeerar loo maro. Qofka xisaabiyaha ah waa shaqsi la socdo dhaq-dhaqaaq dhaqaalle ee ay leedahay shirkada. Haddii aad ku riyoonayso inaad yeelato shirkad waa muhiim inaad waxyar xittaa ka fahansantahay xisabaadka ganacsiga. Maxaa yeelay kawaran haddii aad shirkadaada ku maalgeliso 1milyan adigana aad dayn kusoo qaadato 3milyan? Waa dhibaato.

Waa inaad ogtahay halka aad wax ku bixinayso iyo halka aad wax ka soo qaadayso. Xittaa maamulaha shirkada go’aan kama gaaro karo qorshaha shirkada ee sanadaha soo socdo. Waxaa wanaagsan in maamulaha shirkada marwalbo si joogta ah ulla socda waxa ka socda qeybaha maaliyada.