Xubno ka tirsan kooxda midig-fog ee dalka Denmark ayaa Jimcihii gubay kitaabka Quraanka Kariimka ah, sida ay wararku sheegayaan. Kooxdan oo loo yaqaan Patrioterne Går Live (The Patriots Go Live) ayaa gubay kitaabka iyagoo baraha bulshada ee Facebook Live ah.

Sidoo kale waxay soo bandhigeen boorar ay ku qoran yihiin Islaam naceyb, waxayna ku gubeen calanka Turkiga afaafka hore ee safaarada Turkiga.

Xukuumadda Ankara ayaa Sabtidii shalay cambaareysay aflagaadada qur’aanka kariimka ah iyo calanka Turkiga ee dalka Denmark, waana dhacdadii labaad ee sanadkan ka dhacda dalkaasi.

Dhacdadan goor dambe oo Jimce ahayd waxay ahayd dambi nacayb ah, ayay tirri wasaaradda arrimaha dibadda ee Turkiga, iyadoo ku nuuxnuuxsatay in Turkigu aanu waligii aqbali doonin “falalka xunxun ee noocan oo kale ah in loo ogolaado iyada oo la huwan yahay xorriyadda hadalka.”

“Falkan oo la fuliyay bisha Ramadaan (bisha barakaysan ee Ramadanka) waxa uu mar kale si cad u soo bandhigay in Islaam nacaybka, takoorka iyo nacaybka ay Yurub ka gaareen heer aad looga naxo oo aan wax cashar ah laga baran.”.

Wasaaraddu waxay ku boorisay mas’uuliyiinta Denmark inay tallaabo degdeg ah ka qaadaan dembiilayaasha iyo tallaabooyin la taaban karo si looga hortago daandaansi kale oo khatar ku ah wada noolaanshaha bulshada iyo nabad ku wada noolaanshaha.

Wasaaradda Difaaca Qaranka ee Turkiga ayaa sidoo kale cambaareysay “Weerarka foosha xun, waxashnimada, iyo karaahiyada ah” ee Danmark ee lagu bartilmaameedsaday Qur’aanka iyo calanka Turkiga.

“Dabeecaddan khaldan” ee Danmark, oo sidoo kale ah gaashaanbuurta NATO, ayaa ka soo horjeeda niyadda isbahaysiga iyo qiyamka caalamiga ah, ayay raacisay.

Danmark waa inay si degdeg ah u soo hesho kuwa ka masuulka ah dembiga nacaybka, ayay tirri Wasaaradda Difaaca Qaranka ee Turkiga.

Kooxda midigta-fog ee ka soo horjeeda Muslimiinta Patrioterne Gar Live ayaa soo bandhigay boorar Islaam naceyb ah oo qur’aanka kariimka ah iyo calanka Turkiga lagu xardhay afaafka hore ee safaaradda Turkiga ee Copenhagen. Kooxda midigta fog ayaa sidoo kale si toos ah ugu baahinaysay boggooda Facebook-ga.

Bilihii la soo dhaafay waxaa la arkayay dhowr fal oo qur’aan lagu gubayo, ama la isku dayay in sidaas la yeelo, kuwaas oo ay gaysteen dad Islaam naceyb ah oo ku nool wadamada Waqooyiga Yurub.

Bishii Janaayo, xagjirka midigta fog iyo siyaasi cunsuri ah Rasmus Paludan ayaa sidoo kale nuqul ka mid ah Quraanka ku gubay afaafka hore ee safaaradda Turkiga ee Stockholm iyo mar kale masaajid ku yaal Copenhagen hortiisa. Turkiye ayaa u yeertay safiirka Denmark ee dhacdadan.

Maalmo ka dib Paludan, Edwin Wagensveld oo ka tirsan xagjirka midigta-fog, ahna hoggaamiyaha xisbiga PEGIDA ee ka soo horjeeda diinta Islaamka, ayaa jeexjeexay kitaab Quraan ah ka hor inta uusan dab qabadsiin dibadbax ka dhacay magaalada Enschede ee dalka Holland.

Xumaanta loo qabo qur’aanka kariimka ah ayaa tan iyo markaas soo jiidatay caalamka oo dhan caro iyo cambaarayn iyo baaq ku aaddan in la joojiyo oggolaanshaha mudaaharaadyada nacaybka Islaamka.

Waa maxay Islaam naceybka?

Islaam nacaybku waa cabsi, cuqdad iyo nacayb loo qabo Muslimiinta taasoo keenta daandaansi, cadaawad iyo dulqaad la’aan iyadoo loo adeegsanayo hanjabaad, cagajugleyn, aflagaado, kicin iyo cago-jugleyn lagu hayo Muslimiinta, ha ahaadaan kuwa online iyo offlineba.

Cadaawada Islaam loo qabo waxaa dhiirigeliyo hay’ado, dad caqiido gaar ah aaminsan, arrin siyaasadeed iyo diineed oo u gudubta cunsuriyad dhaqameed, waxayna beegsadaan Muslimnimada.

Qeexitaankan Islaam Naceybka wuxuu xooga saarayaa xiriirka ka dhexeeya heerarka hay’adaha ee Islaam nacaybka iyo muujinta dabeecadahaas oo kale, taasoo ka dhalato muuqaalka dhibbanaha ee aqoonsiga Muslimka ee loo arko. Habkani waxa kale oo uu Islaam nacaybku u turjumayaa nooc ka mid ah midab-takoorka, kaas oo calaamad u ah diinta Islaamka, iyo dhaqanka loo arko inay ‘khatar ku yihiin’ qiyamka reer galbeedka. Islaam nacaybku waxa uu sidoo kale saamayn karaa kuwa aan muslimka ahayn, taas oo ku salaysan aragtida dhalasho ama isir.

Warbixin uu soo saaray keydka Qaramada Midoobay oo ku saabsan diinta ama caqiidada ayaa lagu sheegay in tuhunka, tuska iyo nacaybka loo qabo Muslimiinta uu kor u kacay ‘sabab faafa’.

Ka dib weeraradii argagixisanimo ee 11kii Sebteembar 2001 iyo falal kale oo argagaxiso oo la sheegay in lagu fuliyay magaca Islaamka, shakiga hay’adaha ee Muslimiinta iyo kuwa loo arko in ay Muslim yihiin ayaa sare u kacay oo gaaray heer ay aad u faafto. Dawlado badan, iyo sidoo kale hay’adaha gobolka iyo kuwa caalamiga ah, ayaa ka jawaabay khataraha amniga iyagoo qaaday tallaabooyin si aan loo qiyaasi karin u beegsanaya Muslimiinta waxayna ku qeexeen Muslimiinta inay yihiin kuwo khatar sare leh oo halis ugu jira xagjirnimada.

Gobollada qaar ee reer galbeedka ee ay ku nool yihiin dadka laga tirada badan yahay, Muslimiintu waxay inta badan la kulmaan takoorid xagga helitaanka adeegyada, shaqo helista iyo waxbarashada. Gobolada qaar waxaa loo diidaa dhalasho ama sharci socdaal iyadoo ay ugu wacan tahay aragtida ajaanib naceybka ee ah in Muslimiintu ay matalaan amniga qaranka iyo khataraha argagixisada. Haweenka muslimiinta ah ayaa si aan loo qiyaasi karin loo bartilmaameedsadaa dambiyada Islaam naceylka. Daraasaduhu waxay muujinayaan in tirada dembiyada Islaam nacaybka ay si joogto ah u korodho, oo ay ku jiraan weerarrada tooska ah ee loo gaysto muslimiinta.

Xildhibaanad Ilhaan Cumar oo ka tirsan Kongress-ka Maraykanka ayaa maalintii koowaad ee bisha Ramadaan horgeysay aqalka Koongareeska Maraykanka qaraar ay kaga dayrinayso Islaam nacaybka, waxayna ku baaqday in si degdeg ah wax looga qabto.

Qoraalku wuxuu leeyahay Koongarasku waa inuu sameeyaa wax kasta oo awoodiisa ah si uu u cambaareeyo oo loo cirib tiro fikradaha hurinaya dambiyada nacaybka iyo in la xaqiijiyo xuquuqda dadka laga tirada badan yahay ee diimaha, gudaha Mareykanka iyo caalamkaba, si ay ugu dhaqmaan diintooda si nabad ah.

Ilhaan Cabdullaahi Cumar waa siyaasi Somali-Mareykan ah oo wakiil ka ah degmada 5-aad ee Congress-ka Minnesota tan iyo 2019. Waxay xubin ka tahay Xisbiga Dimuqraadiga. Ka hor inta aan loo dooran Congress-ka, Ilhaan Cumar waxay ka soo shaqeysay Aqalka Wakiilada ee Minnesota 2017 ilaa 2019, iyada oo mataleysa qayb ka mid ah Minneapolis.

Ilhaan Cumar ayaa tiri: “Marka aan bilowno bisha barakeysan ee Ramadaan, waa inaan xaqiijinnaa in dhammaan dadka iimaanka leh ay xaq u leeyihiin inay cibaadeystaan cabsi la’aan.

“Sida laga soo xigtay Golaha Xiriirka Islaamka iyo Maraykanka, dambiyada nacaybka iyo weerarrada ka dhanka ah Muslimiinta ayaa maraya heerkii ugu sarreeyey abid.

“Weerarkii ka dhacay Christchurch ee dalka New Zealand, oo ay ka danbeeyeen fikradda xagjirka ah ee sarraynta caddaanka ah, muslimiin naceybka, iyo waxa loogu yeero aragtida beddelka ayay si qoto dheer uga hadlaysa Muslimiinta ku nool meel kasta oo adduunka ka mid ah.”

Bishii Maarso 15, 2019, weerar uu qaaday nin Australiyan oo lagu magacaabo Brenton Tarrant wuxuu 44 qof ku dilay masaajidka Al Noor intii lagu jiray salaaddii Jimcaha ka hor inta uusan u kaxaysan masaajidka Linwood, halkaas oo uu ku dilay toddobo kale.

Brenton Tarrant, oo da’diisu lagu qiyaasay 30 jir ah, ayaa qirtay 51 dambi oo dilal ah, 40 dacwadood oo isku day dil ah iyo hal dambi oo argagixisanimo, Waxaa lagu xukumay xabsi daa’in iyada oo aan macquul ahayn in la sii daayo. Weerarada kadib, New Zealand waxay si deg deg ah u meel marisay sharciyo cusub oo mamnuucaya noocyada dilaaga ah ee hubka halista ah.

Ilhaan Cumar ayaa intaa ku daray in weerarada lagu qaadayo kaniisadaha iyo dambiyada kale ee naceybka ah ay sidoo kale sii kordhayaan.

“Taasi waa sababta aan ugu hanweynahay in aan hoggaamiyo asxaabteyda dhaleeceynta kor u kaca Islaam nacaybka iyo xaqiijinta xuquuqda diimaha laga tirada badan yahay ee Maraykanka iyo adduunka oo dhan,” ayay tiri.

Qaraarkeedu waxa uu sheegay in Islaam naceybku yahay “qayb muhiim ah oo ka mid ah aragtida shirqoolka ee beddelka weyn”

Waxay ugu yeertay aragtida “Islaam naceybka, cunsuriyadda, naceybka, iyo misogynistka”, iyada oo sharxaysa in “ay soo jeedinayso in dadka cadaanka ah ay si ula kac ah ‘usoo duulayaan si dadkale dhibaateeyaan”.

Qoraalka waxaa soo abaabulay in ka badan labaatan sharci-yaqaanno Dimuqraadi ah oo ay ku jiraan Rashida Tlaib, Jamaal Bowman, Greg Casar, iyo Summer Lee – xubno ka tirsan koox siyaasiyiin horumarsan oo loo yaqaan “Squad”.

Dalka Faransiiska oo ah waddan ay ka jiraan “xoriyad, sinnaan iyo walaaltinimo,” balse siyaasaddii la waday sannadihii u dambeeyay ee lagu xaddidayay xorriyadda Muslimiinta ayaa hadda gaartay heer ay dhaaftay xadka dulqaadka.

Masaajido badan ayaa loo xiray sababo aan macquul aheyn, go’aamo ka dhan ah xoriyada diinta ee Muslimiinta iyo talaabooyinka looga saarayo dadka Muslimiinta ah ee fagaarayaasha ah ayaa hadda noqday caaddooyinka nolol maalmeedka dalka Faransiiska.

Islaam nacaybka

Sida caadiga ah ee Islaam nacaybka, oo noqotay qayb caadi ah oo ka mid ah siyaasadaha maalinlaha ah ee Faransiiska oo dhan, waxaa jira tusaalooyin la taaban karo oo ku xad-gudbay xuquuqda Muslimiinta ee dalkaas oo xaddidaya xorriyaddooda. Ugu horrayn, dhageysiga khadka telefoonka ee sirta ah ayaa wasaaradda arrimaha guduhu samaysay sannadkii hore si loola dagaallamo waxa loogu yeero “Xagjirnimada Islaamka” waxaana muwaadiniinta Faransiiska laga codsaday inay soo sheegaan dadka ku lugta leh dhaqdhaqaaqyadan. Haddaba, dhammaan Muslimiinta dalka ku nool ayaa lagu tilmaamay inay yihiin dembiilayaal suurtagal ah.

Midda labaad, ururka loo yaqaan “Collective Against Islamophobia” ee dalka Faransiiska oo ka mid ah hay’adaha aan dawliga ahayn ee ugu waaweyn bulshada Muslimiinta ah ee dalkaasi, ayaa sannadkii hore loo xidhay go’aan ka soo baxay Golaha Wasiirrada. Seddexaad, iyada oo la raacayo waxa loogu yeero “Xeerka Mabaadi’da Xoojinta ixtiraamka Mabaadi’da Jamhuuriyadda,” oo baarlamaanku ansixiyay sanadkan, waxaa la diyaariyay qodobbada sharciga ah si loo ogolaado in la farageliyo nolol maalmeedka iyo nolosha gaarka ah ee Muslimiinta dalka. Ugu dambeyntii wasiirka arrimaha gudaha Gerald Darmanin ayaa bishii hore qirtay in 92 ka mid ah 2,500 oo masaajid ee dalka ku yaalla la xiray tan iyo bishii Sebteembar 2020.

Marka laga soo tago go’aamadii wax ku oolka ahaa ee la qaatay ee lagu cabsi gelinayey Muslimiinta Faransiiska, waxaa kaloo mudan in la xuso laba arrimood oo kale oo muhiim ah oo soo shaac baxay xilligii Madaxweyne Emmanuel Macron. Midda ugu horreysa waa mashruuca injineernimada bulshada, kaas oo loo yaqaan “Islaamka Faransiiska” oo ka tarjumaysa fahamka cilmaaninimada ee korka hooseysa. Mashruucan, oo uu ka dhawaajiyay Macron laftiisa, ayaa ujeeddadiisu tahay in la damiyo qiyamka sui generis ee Islaamka iyo in lagu dhex milmo Muslimiinta magaca waxa loogu yeero isdhexgalka bulshada. Hadaladii dhawaa ee aan sal iyo raad toona lahayn ee Macron sida “Islaamku waxa uu u baahan yahay in dib u habayn lagu sameeyo” iyo “Islaamku dhibaato ayuu ku jiraa” waxa kale oo loo arki karaa in ay yihiin kordhinta mashruucan ee arrimaha bulshada.

“Islaamku waxa uu u baahan yahay in dib u habayn lagu sameeyo” – Madaxweyne Madaxweyne Emmanuel Macron

Qorshaha doorashada madaxweyne Macron

Waxaa jira sababo badan oo ka dambeeya go’aannada isdaba jooga ah ee maamulka Macron ee ka dhanka ah Muslimiinta sannadihii u dambeeyay. Waxa ugu weyn kuwan waa rabitaanka madaxweynaha ee ah inuu dib u soo nooleeyo caannimadiisii ​​dhacday. Waa arrin la wada ogsoon yahay in Macron, oo xilka la wareegay isagoo sawiray muuqaal dhexdhexaadnimo leh intii lagu jiray hannaanka doorashada ee 2017, uu lumiyay taageerada bulshada iyadoo lagu jiro xaaladda hadda jirta. Xaqiiqda ah in xisbigiisa jamhuuriyadda March Movement (LREM) uu guul darro weyn kala kulmay doorashooyinkii gobollada ee bishii Juun ee sannadkan dhacday. Doorashooyinkan oo loo arko inay yihiin ku celcelin ku saabsan doorashooyinka madaxtinimo ee la qaban doono sanadka soo socda, LREM waxay heshay 7% oo keliya codadka wareegii labaad, waxayna ku hadheen in ka hooseeya 10% codadka.

Xaqiiqda ah in LREM ay lumisay magaalooyin waaweyn sida Lyon, Marseille iyo Paris xisbiyada ku loolamayay doorashadii deegaanka ee sanadkii hore waxay muujineysaa in dhamaadka uu durba u bilowday madaxweynaha. Sidaa darteed, waxaan dhihi karnaa Macron, oo qorsheynaya inuu mar kale noqdo musharax sanadka soo socda, wuxuu ku xayiran yahay geeska siyaasadda gudaha. Markii uu arkay in arrimuhu aanay ku wanaagsanayn mustaqbalkiisa siyaasadeed, waxa uu qaatay qorshe “Islaam-nacayb ah” oo hadda kamid noqotay siyaasadda Yurub.

Waa in sidoo kale la xuso in tirooyinka saxda ah ee xagjirka ah iyo saxaafadda qaranka ay door fududayn ku leeyihiin go’aannada ka dhanka ah Muslimiinta Faransiiska, iyo sidoo kale doorka hoggaamineed ee maamulka Macron. Hadallada Islaam nacaybka ah ee ay had iyo jeer ka hadlaan xagjiriinta garabka midig sida Marine Le Pen ama Eric Zemmour, iyo wararka saxafada Faransiiska ee hurinaysa Islaam naceybka ayaa kaalin wax ku ool ah ku leh soo bandhigida jiritaanka Muslimiinta dalka oo khatar ah.

Sida xaqiiqda ah, Islaam nacaybka ayaa kor u kacay gudaha Faransiiska taas oo ay ugu wacan tahay hab-dhaqanka jilayaasha Islaam nacaybka ah ee soo bandhigaya joogitaanka Muslimiinta ee dalkaas inay tahay khatar.

Sida lagu sheegay warbixinta ay daabacday guddiga qaran ee la talinta xuquuqul insaanka, falalka nacaybka Yuhuuda ee Faransiiska ayaa hoos u dhacay 51% sannadkii hore, halka falalka Islaam-nacaybka ah ay kordheen 52%.

Si kale haddii loo dhigo, nacaybka ayaa lagu beddelay Islaam nacaybka Faransiiska. Tiradan cajiibka ah ee ay shaaciyeen mas’uuliyiinta rasmiga ah ayaa tilmaamaya in jiritaanka Islaamka iyo ammaanka Muslimiinta Faransiiska ay si cad khatar ugu jiraan.

Iyadoo laga duulayo xaqiiqooyinka ilaa hadda laga hadlay, waxaa muuqata in Macron, oo looga adkaaday xisbiyada dhexe doorashooyinkii gobollada ee dhacay bishii Juun, uu noqon doono mid Islaam nacayb badan si uu u ilaaliyo caannimadiisa bulshada iyo inuu cod ka helo mucaaradka. Iyadoo laga duulayo ujeeddadaas, waxay sii wadi doontaa soo bandhigida jiritaanka muslimiinta dalka oo khatar ku ah amniga dowladda iyo bulshada. Natiijada geeddi-socodkan, waxay u muuqataa in laga yaabo in la gaaro go’aamo cusub oo xaddidaya xorriyadda muslimiinta muddada soo socota.

Saxafiyiinta iyo booliska waa in ay qaataan tababar ku saabsan doorka saxaafada ee “kobcinta Islaam nacaybka”, warbixin cusub oo ay soo saartay jaamacada Newcastle ayaa lagu yiri.

Warbixinta oo uu soo saaray Peter Hopkins oo ah borofisar wax ka dhiga jaamacada Newcastle ayaa lagu ogaaday in cunsuriyada ka dhanka ah muslimiinta ay sii korodhay sanadihii la soo dhaafay. Peter Hopkins wuxuu soo jeediyey talooyin dhowr ah, oo ay ku jiraan abuuritaanka tilmaamaha warbixinta iyo nidaaminta isticmaalka sawirada iyo sawirada kale ee muuqaalka ah ee warbixinta.

Daraasadu waxay ogaatay in weerarada af iyo adinba ay sii xoogeysteen, gaar ahaan gaadiidka dadweynaha, iyadoo afar meelood shan meel dadka muslimiinta ah ee kunool Scotland ay la kulmeen Islaam nacayb.

Warbixinta waxaa wakiishay hogaamiyaha xisbiga shaqaalaha ee Scottish-ka Anas Sarwar, oo ay weheliyaan koox iskudhaf ah oo MSP ah oo eegaya la dagaalanka Islaam nacaybka. Waxay dejineysaa 45 talooyin oo ku saabsan ururada.

Waraaqda uu u diray Wasiirka Koowaad ee Scotland Nicola Sturgeon, Sarwar wuxuu ku yidhi: “Warbixintu waxay samaysay akhris aad u adag, laakiin waxaan rajaynayaa inaad heli karto waqti aad ku akhriso.

“In kasta oo ay adag tahay in wax la akhriyo, bal qiyaas sida ay u tahay asxaabteenna reer Scot ee la kulma nacaybka lagu faahfaahiyay bogaggooda maalin kasta.”

Talooyinka waxaa ka mid ah qoritaanka qeexida rasmiga ah ee Islaam nacaybka, qorista kala duwanaanta dawlada iyo jagooyinka warbaahinta iyadoo looga baahan yahay maamulada maxalliga ah, iskuulada iyo booliska Scotland inay bixiyaan tababar ku saabsan ka hortagga Islaam naceybka.

Iyada oo laga jawaabayo natiijooyinka iyo talooyinka warbixinta, dawladda Scottish-ka ayaa bayaan ay soo saartay ku tidhi: “Waxaa naga go’an wax ka qabashada dambiyada nacaybka iyo eexda, oo ay ku jirto Islaam nacaybka noocyadiisa kala duwan, waxaannu si taxaddar leh u tixgelin doonnaa talooyinka baaritaankaan.

Sharciyada cusub ee dambiyada naceybka ayaa booliska iyo maxkamadaha siin doona awood dheeri ah sidaa darteed kuwa si ula kac ah u bartilmaameedsada kuwa kale sababo la xiriira diintooda ama astaamo kale ayaa lala tiigsan karaa sharciga.

Gudaha Boqortooyada Midowday, welwelka laga qabo Islaam nacaybka ee xisbiga muxaafidka ah ee talada haya ayaa sababay in baaritaan madax-bannaan oo muddo dheer socday la sameeyo. Baadhitaanka ayaa waxaa dhaleeceeyay kooxaha muslimiinta iyo dadka u dhaqdhaqaaqa si ula kac ah ugana tagayo xubnaha muslimiinta ah.

Bishii la soo dhaafay baaritaanka uu hogaaminayo Professor Swaran Singh ayaa lagu soo gabagabeeyay in naceybka Muslimiinta loo qabo ay dhibaato ka dhex tahay darajooyinka Tory.

Codbixin la sameeyay 2020 YouGov ayaa lagu ogaaday in in ka badan kala bar xubnaha xisbiga muxaafidka ay u arkaan diinta islaamka inay qatar ku tahay nolosha Britain.

Bishii la soo dhaafay, Golaha Guurtida ee Faransiiska ayaa u codeeyay in laga mamnuuco gabdhaha ka yar 18-jirka inay xijaabka ku qaataan goobaha dadweynaha.

Waxay ahayd tii ugu dambeysay ee taxane sharci dejin ah oo si rasmi ah loogu tala galay in lagu xakameeyo “xagjirnimada” diimeed ee Faransiiska, taas oo sida ay qabaan dhaleeceeyayaashu ay si aan cadaalad aheyn u bartilmaameedsanayaan dadka muslimiinta ah ee laga tirada badan yahay.

Madaxweynaha Faransiiska Emmanuel Macron wuxuu khudbad uu u jeediyay shacabka, asigoo caddeeyay in “Islaamku yahay diin maanta dhibaato ku hayso adduunka oo dhan”. Isla khudbaddaas, wuxuu daaha ka rogay barnaamij siyaasadeed oo lagu xoojinayo laïcité, waa cilmaaniyadda oo si adag u xakamaysa diinta bulshada dhexdeeda.

Rawdah Mohamed waa muwaadin soomaali-norweji ah, oo ku dayasho mudan Instagram-ka, blogger, xirfad-yaqaan daryeel caafimaad iyo dhaqdhaqaaqe. Waxay caan ku tahay sawirada qaabaynta qaabka waddooyinka iyadoo sidoo kale loo arka inay u dooddo xuquuqda haweenka muslimka ah. Waxay hadda wakiil ka tahay shirkadda maaraynta moodeelka Maamulka bulshada. Bishii Abriil 2021, waxay bilowday ololaha hashtag ee #Handsoffmyhijab kaasoo ku soo kordhay baraha bulshada.

Rawdah Maxamed waxay ku dhalatay Soomaaliya waxayna bilowday xijaabka tan iyo markii ay jirtay da’da toddobada sano. Waxay u guurtay Norwey iyada iyo qoyskeedaba sideed jirkeedii, waxayna Norwey kasii wadatay waxbarashadeedii aasaasiga ahayd. Norwey waxay kala kulantay cunsuriyad iyo cagajugleyn oo ay kula kaceen asxaabteeda iskuulka ah gaar ahaan xijaabka iyo midabkeeda maariinka.

Rawdah waa reer Norwey, waxayna kamid tahay bulshada Soomaalida ee ku dhaqan dalka Norway, waxay soo barteeda Instagramka soo dhigtay qoraal lagu soo koobay oo ay ku dhaleeceysay xayiraadda la soo rogay iyada oo ay ku qoran tahay “Gacanta iska siib xijaabka” iyada oo waliba ay kusoo qortay gacanteeda sawirka: “Dawada kaliya ee looga hortagi karo dambiyada nacaybka waa dhaqdhaqaaqa.”

Hashtag #HandsOffMyHijab, iyo sidoo kale tarjumida faransiiska ee loo yaqaan #PasToucheAMonHijab, ayaa ku sii fidaya baraha bulshada, “waxaan si wada jir ah ula hadlayaa fagaaraha olombikada loogu talagalay Ibtihaj Muxammad iyo haweeneyda congresska Mareykanka ah Ilhaan Cumar,” ayay sheegtay.

Rawdah Maxamed waxay ku dhalatay Soomaaliya waxayna bilowday xijaabka tan iyo markii ay jirtay da’da toddobada sano. Waxay u guurtay Norwey iyada iyo qoyskeedaba sideed jirkeedii, waxayna Norwey kasii wadatay waxbarashadeedii aasaasiga ahayd. Norwey waxay kala kulantay cunsuriyad iyo cagajugleyn oo ay kula kaceen asxaabteeda iskuulka ah gaar ahaan xijaabka iyo midabkeeda maariinka.

Wareysiga ay siisay Al Jazeera, Rawda waxay ku sheegtay in “fikradaha qotada dheer ee xididka leh” ee dhanka haweenka Muslimiinta ah, waxay ugu baaqday “midnimo” lana sii wado dadaallada lagula dagaallamayo Islaam nacaybka.

Rawdah waxaa la weydiiyey: Maxay ahayd ujeeddadaada ku saabsan gacmaha ka qaad xijaabkayga? Hands Off My Hijab?

Rawdah Maxamed: Waxay ahayd wax laga xumaado maxaa yeelay waxaan daawanayay waxaas oo dhan. Kaliya maahan dhacdadan [mamnuucidda xijaabka], laakiin dhacdooyin kale oo badan oo hore ayaa dhacay.

Haweenka muslimka ah had iyo jeer waa laga tegayaa dooda, cidina runti nama waydiin wixii aan ka fikirnay. Si joogto ah ayaa laguu aamusiinayaa, waxaadna si joogto ah u haysataa inay dadku kuu hadlaan. Waxaan imid meel aan dareemay: Hagaag, waa inaan tan ku qaataa gacmahayga oo aan sameeyaa wixii karaankeyga ah.

Haweenka muslimiinta ah waxay u muuqdaan kuwo la dhibaateeyo ama laga dhigo inay u egyihiin dambiilayaal. Waxaan rabay inaan muujiyo inay jiraan haween dhab ah oo noloshooda ay saameyneyso.

Waxaan sidoo kale u sameeyay inaan mideeyo haweenka muslimiinta ah, maxaa yeelay si joogto ah ayaa loo weeraraa. Haddii aad eegto warbaahinta iyo waxa ay siyaasiyiintu dhahaan, oo aad tahay gabadh aad u da ’yar oo isku dayaysa inay raadiso aqoonsigaaga, waxay umuuqataa inay adduunka oo dhan kaa soo horjeedaan. Waxaan rabaa gabdhaha da’da yar inay ogaadaan inay adagtahay, laakiin hadaan midowno waan iska caabin karnaa.

Waxaa sidoo kale la weydiiyey Rawdah Maxamed: Xaaladda ma uga sii dartay dumarka Muslimiinta sanadihii la soo dhaafay?

Rawdah Maxamed: Waxaan u maleynayaa inay siyaasiyiintu heleen nooc cusub oo ah “ka baxsashada”. Waxay ogyihiin inay heli karaan codadka ay u baahan yihiin iyagoo u weeciya dareenka dadka ka dhanka ah haweenka muslimiinta ah. Haddayna u shaqeyso hal siyaasi, markaa kuwa kale, iyagu ayay ku daydaan.

Adduunku aad iyo aad buu noogu neceb yahay sannadihii la soo dhaafay. Waxaan u maleynayaa inay jirto khatar aad u sareysa, naceyb, naceybka Muslimiinta oo ku wareegaya Yurub hadda.

Waxaan sidoo kale aaminsanahay inay tahay sababta oo ah inbadan oo ka mid ah gabdhaha dhalinyarada ah ee muslimiinta ah ay rabaan inay shaqooyin helaan oo ay bulshada ka qeyb galaan… Kuwa kale ee ila midka ahi waxay isku dayayaan inay qabtaan booska aan dareemeyno inaan u qalano.

Haddii aad ku soo kortay Yurub, marwalba waxaad maqleysaa inaad xor tahay, waxaadna noqon kartaa qofka aad rabto. Marka markaad gaadho da ’cayiman, oo aad dareento sida, dadka kale oo dhami waxay helayaan xorriyadda, laakiin adiga maahan ee waad shidmeysaa.

Al Jazeera ayaa weydiisay: Ma la kulantaa takoorid?

Rawdah Maxamed: Markaan ka shaqeynayo bandhigyada dharka, waa inaan sitaa aqoonsi markaan galayo. Sababtoo ah iyagu ma aaminsana inaan si dhab ah u noqon karo haweeney muslim ah Mararka qaar xitaa iima ogolaan inaan gudaha u galo xitaa aniga oo wata aqoonsi. Marka waa inaan wacaa xiriiriyahayga, yaa ku jira bandhiga, waana inay u soo baxaan inay i ogolaadaan. Taasi marar badan ayey igu dhacday, maxaa yeelay waqti dheer ayey qaateen [inay i ogolaadaan].

Al Jazeera: Maxay yihiin khibradaha wanaagsan ee ku dayashada mudan?

Rawdah Maxamed: Dunida moodaalka qof walba wuu ixtiraamayaa qaabkeyga, sidaan dharka u gashaday, oo kaliya layma arko qof xijaab xiran – qof walba wuxuu ii arkaa qofka aan ahay. Waana mid aad u xoraynayso dareenka.

Inaad 20 jir tahay oo aad wadahadal la yeelatid maamulahaaga 50 jirka ah aad ayey u adag tahay, laakiin taasi way bilaabaneysaa inay dhacdo. Waxay i siineysaa rajo badan, markaan arko jiilka soo koraya… oo u dagaallamaya inay helaan sinnaan dadka oo dhan.

Qaarada Yurub iyo Islaam-naceybka

Yurub, oo sheegata oo ujeedadeedu tahay inay ku hagto astaamaha anshax ee adduunka intiisa kale ee xuquuqda dadka laga tirada badan yahay, dulqaadka, iyo ka mid ahaanshaha waa ay ku guuldareysatay in sheegashadaas noqoto mid saliim ah, waxaana soo baxay naceybka mugdiga laga maamulaayo ee Islaam nacaybka.

Muslim naceybka ayaa ku soo badanayay qaarada, ugu yaraan labaatankii sano ee la soo dhaafay. Kuma koobna waddammadii hore ee bariga ahaa ee hanti wadaagga ahaa ama waxaa buunbuuniyey oo keliya xisbiyada siyaasadeed ee midig-fog iyo hoggaamiyeyaasha shacabka. Islaam nacaybka ayaa noqday mid caadi ah oo xitaa kiisaska qaarkood lagu xalliyo.

Xisbiyada siyaasadeed ee caadiga ah waxay bixinayeen hadalo Islaam nacayb ah waxayna kor uqaadayaan siyaasadaha iyo sharciyada magaca calmaaniyiinta iyo xoriyada hadalka. Midawga Yurub wuxuu ilaalinayay xuduudeeda, gaar ahaan wadamada Balkans, iyagoo dhaqan galinaya dhaqamo xuduudeed oo isku xira xiriirka dambiyada iyo argagixisada ee dadka Muslimiinta ah.

Naceybka loo qabo islaamka ayaa kusii xoogaysanaya meelo badan oo yurub ah. Tirakoob laga sameeyay guud ahaan Yurub ayaa muujinaya in weerarada ka dhanka ah masaajidda iyo Muslimiinta ay si joogto ah u dhacayaan, meel walbana ay ka dhaceyso. Boqortooyada Midowday (UK), Muslimiintu waxay laba iyo toban jeer uga badan yihiin kuwa ay u nugul yihiin dambiyada nacaybka marka loo eego Masiixiyiinta. Dembiyada nacaybka ku sii kordhaya ee ka dhanka ah Muslimiinta ee waddamada sida Biljimka ayaa waxaa ka mid ah kharribaadda masaajidda iyo rinjiyeynta swastika gawaadhida.

Xagga baraha bulshada ee Islaam nacaybka

Islaam nacaybka ayaa sidoo kale qabsaday inta badan baraha bulshada. Fikradaha shirqoolka ee ku saabsan waxa loogu yeero islaamka ee Yurub ayaa la karinayaa oo la soo mariyaa internetka maalinba maalinta ka dambeysa. Dhibaateynta iyo weerarada qadka tooska ah ayaa noqday wax aad u badan, oo badanaa lagu bartilmaameedsado haweenka Muslimiinta ah.

Faransiiska gudaheeda, dhammaan dhacdooyinka la soo sheegay ee Islaam nacaybku waa hanjabaadaha internetka. Islaam nacaybka tooska ah ee Yurub ma ahan kooxo aan la aqoon ama kooxo midig-fog ah ee waa mawduuc ku fiday bulshada inteeda badan. Xubnaha xisbiyada siyaasadeed ee caadiga ah, noocyo kala duwan oo loogu yeero dharka bulshada rayidka ah, iyo qaar ka mid ah xarumaha warbaahinta, si toos ah iyo si aan toos ahaynba, ayaa islaam-naceybka qeyb libaax leh ka qaata.

Kooxda siyaasiga ah ee ka soo horjeedda muslimiinta ee ka soo horjeedda muslimiinta waxay baarlamaanka Yurub ku leeyihiin 73 xubnood oo ka tirsan baarlamaanka Yurub, ugu badnaanna waa kuwa cagaaran. Waxay ku leeyihiin 10% Xubnahan Baarlamaanka Yurub kadib doorashadii 2019, marka loo eego 5% kalfadhigii 2014-19.

Marka laga reebo Faransiiska, dalal kale oo Yurub ah, oo ay ku jiraan Austria, Belgium, Danmark, Jarmalka, Talyaaniga, Netherlands, Norway, iyo Spain, ayaa sidoo kale dhaqan galiyay mamnuucid buuxda oo indhashareerka ah.

Mabaadiida adag ee dalka Faransiiska oo cilmaaniyadda ama laïcité ku dhisan sharciga wuxuu kala soocayaa dowladda iyo hay’adaha diiniga ah. Aragtida laïcité ayaana dhigaya dadyowga diimaha iyo caqiidooyinka kala duwan aaminsan iney sharciga hortiisa ka siman yihiin.

Wax badan ayaa laga qoray aragtida Faransiiska ee laïcité si loo takooro Muslimiinta iyo kor u qaadista taariikhda xorriyadda faransiiska oo caqli gal u ah gumeysiga naxariis darrada ah ee malaayiinka dad oo ku baahsan Aasiya iyo Afrika – waxa ay ugu yeertay “howlgalka ilbaxnimada”. Qorshayashaan ku dhisan rabshadaha waxay qayb weyn ka yihiin taariikhda Faransiiska sida seddexdooda kacaan ee liberté, égalité, iyo fraternité (xorriyadda, sinnaanta iyo walaalnimada).

Wixii ka dambeeyay dhacdadii 9/11, Muslimiinta – gaar ahaan Mareykanka – waxaa lagu qasbay inay isu dhul dhigaan inay yihiin wadaniyiin daacad u ah khuraafaadka u gaarka ah Mareykanka si looga fogaado in looga shakiyo inay yihiin argagixiso (magaca muslimka ayaa naar loogu dhigay). Muddo dheer, Muslimiintu waxay raadsanayeen “kursi, meel” si ay u muujiyaan daacadnimadooda.

Marka adduunku wajahayo saboolnimo aan horay loo arag, rabshado iyo dumin deegaan, waxaa layaab leh in qof soo jeediyo in Muslimiinta ama “Islaamka” ay si gaar ah dhibaato ugu jiraan.

Madaxweynaha Faransiiska Emmanuel Macron wuxuu khudbad uu u jeediyay shacabka, asigoo caddeeyay in “Islaamku yahay diin maanta dhibaato ku hayso adduunka oo dhan”. Isla khudbaddaas, wuxuu daaha ka rogay barnaamij siyaasadeed oo lagu xoojinayo laïcité, waa cilmaaniyadda oo si adag u xakamaysa diinta bulshada dhexdeeda.

Madaxweynaha Faransiiska Emmnauel Macron ayaa si cad ah u caddaystay inuu islaamka ka hortagaayo asigoo qudbadiisa uu jeediyey 4-ta oktoobar uu shaaca kaga qaaday qorshe uu ku doonayo inuu ku meel mariyo sharci adag oo uu sheegay inuu ku xakameynayo waxa uu ugu yeeray “Muslimiinta gooni u goosadka ah” si uu u difaaco mabaadiida cilmaaniga.

Guddi gaar ah oo ka tirsan Golaha Qaranka ee Faransiiska ayaa ansixiyay “jaartarka qiyamka jamhuuriyadda” kaasoo horay ugu dhawaaqay madaxweynaha Qaranka inuu yahay la dagaallanka gooni u goosadka Islaamiyiinta.

Wasiirka arrimaha gudaha Gerald Darmanin ayaa bartiisa Twitter-ka ku sheegay in sharciga qabyada ah, ee u ololeeya xoojinta mabaadi’da jamhuuriyadda, ay si weyn u aqbaleen guddiga gaarka ah. Wasiir Darmanin wuxuu sheegay in Faransiisku uu samaynayo sharci, kaliya ma aha inuu sharcigaan iska caabinaayo dhibaatooyinka maanta jira laakiin wuxuu difaacayaa qiyamka Jamhuuriyadda.

Saddex urur oo ka tirsan Golaha Faransiiska ee Cibaadada Muslimiinta (CFCM) ayaa si iskood ah u cambaareeyay “axdiga mabaadii’da” kaas oo xaqiijinaya sida iimaamyada masaajidaha ula jaan qaadayo Faransiiska.

Qorshaha uu madaxweynaha Faransiiska damacsan yahay ayuu ku sheegay iney ka mid yihiin dugsiyada waxbarashada ee ay muslimiinta leeyihiin oo gacan bir ah lagu qabto iyo in la xakameeyo lacagaha dibadaha ka yimaadda ee masaajidda lagu dhiso. Balse hadalka ka soo yeeray madaxweynaha waxaa si weyn u cambaareeyey dadka u dhaqdhaqaaqa xuquuqda muslimka iyaga oo hadalkiisa ku tilmaamay inuu doonayo muslimiinta inuu ku cabburiyo dalka Faransiiska.

Mabaadiida adag ee dalka Faransiiska oo cilmaaniyadda ama laïcité ku dhisan sharciga wuxuu kala soocayaa dowladda iyo hay’adaha diiniga ah. Aragtida laïcité ayaana dhigaya dadyowga diimaha iyo caqiidooyinka kala duwan aaminsan iney sharciga hortiisa ka siman yihiin.

Wax badan ayaa laga qoray aragtida Faransiiska ee laïcité si loo takooro Muslimiinta iyo kor u qaadista taariikhda xorriyadda faransiiska oo caqli gal u ah gumeysiga naxariis darrada ah ee malaayiinka dad oo ku baahsan Aasiya iyo Afrika – waxa ay ugu yeertay “howlgalka ilbaxnimada”. Qorshayashaan ku dhisan rabshadaha waxay qayb weyn ka yihiin taariikhda Faransiiska sida seddexdooda kacaan ee liberté, égalité, iyo fraternité (xorriyadda, sinnaanta iyo walaalnimada).

Wixii ka dambeeyay dhacdadii 9/11, Muslimiinta – gaar ahaan Mareykanka – waxaa lagu qasbay inay isu dhul dhigaan inay yihiin wadaniyiin daacad u ah khuraafaadka u gaarka ah Mareykanka si looga fogaado in looga shakiyo inay yihiin argagixiso (magaca muslimka ayaa naar loogu dhigay). Muddo dheer, Muslimiintu waxay raadsanayeen “kursi, meel” si ay u muujiyaan daacadnimadooda.

Maanta, bulshooyinka muslimiinta ah waxay waqti badan ku luminayaan inay kursi ka raadsadaan miiska iyo waqti badan oo ay ku dhistaan miisas u gaar ah, iyagoon u baahnayn inay xukunka ku wareegaan. Waxay kahadlaan wacyiga qaabdhismeedka kaladuwan ee rabshadaha Islaam naceybka ku dhisan iwm.

Qaraxii daarihii Mareykanka kadib, muslimiinta Mareykanka waxay wajahayeen cabsi, iyo takoor, takoorka ayaa ku sii kordhayey guud ahaan dalka Mareykanka, sida lagu sheegay warbixin cusub oo uu soo saaray machadka siyaasada iyo fahamka bulshada.

Daraasaddan, oo 2019 la soo saaray, ayaa waxa ku jira tusmada sannadlaha ah ee Islaam nacaybka, oo lala kaashanayo Jaamacadda Georgetown. Waxay muujisay in fikirka xun ee dadweynaha ee Muslimiinta uu ku kordhay Mareykanka sanadkii la soo dhaafay.

Faransiiska ayaa horeyba u lahaa xukuno adag oo ku aadan muslimiinta, sharciyada iyo xukunadan adag waxay soo baxayeen qaraxii Nofeembar 2015 ee Paris.

Tallaabadaan ay qaatay dowladda Faransiiska ee ku aaddan gooni-u-goosadka Islaamiyiinta xag-jirka ah ayaa horseed ka noqotay dood caalami ah oo ku saabsan astaanta Faransiiska laïcité ‘ ee cilmaaniyadda, iyo haddii ay tahay Islaam-naceyb.

Shaki kuma jira in dunidda Islaamka ay ku jiraan halgan adag. Waxaa la soconaa waxa ka dhacaya Falastiin iyo Kashmiir oo ay Hindiya qabsatay. – Laga soo bilaabo 1947, Hindiya iyo Bakistaan ayaa waxaa ka dhex taagnaa xiisad colaadeed oo ku saabsan Kashmir, oo ah gobol ay ku badan yihiin muslimiinta qeybta waqooyi ee Hindiya. Dhulka buuraleyda ah, 86,000-kiiloomitir-mayl wuxuu mar ahaan jiray dawlad. Hadda, waxaa sheeganaya Hindiya iyo Bakistaan. – Khilaafka ka taagan gobolka Kashmir waxay saameysay nolosha malaayiin dad ah, dhinacyada siyaasada, bulshada, dhaqaalaha iyo dhaqanka.

Sida lagu sheegay warbixin dhowaan laga soo saaray xadgudubyada Xuquuqda Aadanaha ee Ciidamada Hindiya iyo xooggaga milatariga ee ku sugan Kashmir, waxaa jira dhimashada 93,274 Kashmiri oo aan waxba galabsan intii u dhaxeysay 1989 ilaa Juun 30, 2010.

Tiradaas argagaxa leh ee dilalka ay geystaan ciidamada amniga ee Hindiya, waxaa jira 6,969 dilalka naxariis darada ee booliska, 117,345 oo xabsiyada la dhigay, burbur, iyo 105,861 cunsurinimo iyo xatooyo guri oo loo geystey bulshada rayidka.

Sida haayada PeaceWomen ay sheegayso, ciidamada amaanka ee Hindiya ayaa agoon ka dhigay in kabadan 107, 351 caruur, waxayna garoobo ka dhigeen 22,728 haween ah iyo kooxo burcad ah oo kufsi u gaystay 9,920 haween ah bishii Juun, 2010 oo keliya, waxaa jiray 33 dhimasho oo ay ku jiraan afar carruur ah marka laga reebo, jirdil iyo dhaawacyo 572 qof. “Ciidamada naxariis darada ah ee Hindiya waxay faraxumeeyeen sideed haween ah intii lagu jiray bishii luulyo. Xisaabtan kooban runtii, waa xaqiiqda guulaha Hindida oo ay ugu bishaareynayaan guushooda Kashmir iyadoo loo marayo howlgalada ka hortagga fallaagada.” ayay tiri haayada PeaceWomen

Dhinaca kale Falastiin, waxwalbo oo ay dowladda Israa’iil sameynayso Carabta wey arkaan sidoo kale dowladdaha xoogga sheegto ee dunida waa ay arkaan xaalada bani’aadamnimo ee halkaas ka jirta. Sida muuqatana Falastiin waa qowmiyad aan wali isdhiibin lana arki doona halka ay ku dambeyn doonto.

Dhanka kale, Muslimiinta Rohingya ee Myanmar ee Xinjiang ayaa wajahaya xasuuq. Ku dhowaad hal milyan oo qaxooti Rohingya ah ayaa ku nool xeryaha qaxootiga ee Cox’s Bazar, Bangladesh, ka dib markii ay ka carareen guryahooda Myanmar. Militariga dalkaas ayaa galay dambiyo ka dhanka ah aadanaha – kuwaas oo hadda ah mawduuca kiiska sida ku xusan Heshiiska kahortagga iyo ciqaabta dembiyada Xasuuqa ee Maxkamadda Caalamiga ah ee Caddaaladda.

Liis sir ah oo la helay oo ka badan 2,000 oo qof oo ka tirsan qowmiyadda Uighur ee ku nool gobolka Shiinaha ee Xinjiang ayaa muujisay sida saraakiisha dowladda ay ula dhaqmaan Muslimiinta qowmiyadda Uighur, dambi kale oo ay galeen ma jiro oo aan ka ahayn ku dhaqanka diinta Islaamka,  sida ay sheegtay koox u doodda xuquuqda aadanaha.

‘Hadafkoodu waa inay baabi’iyaan qof walba’: Maxaabiista ku jirta xerada Uighur waxay sheegeen in meesha uu ka jiro kufsi nidaamsan

Waxaa isweydiin mudan maxay dunida Islaamka ay ugu hadli la’yihiin dhibaatooyinka faraxumeynta, iyo jirdilka lagu haayo Muslimiinta Uighur?

Warbixin ay BBC-da ka diyaarisay waxaad ku arkaysaa dhacdooyin naxdin leh oo lagula kacay muslimiinta Uighur ee Shiinaha. Illaa iyo hadda ma jiro dal muslim ah oo ka hadlay dhacdooyinkaan naxdinta leh ee aan ka ahayn Turkiga.

“Ragga had iyo jeer waxay xirtaan waji-shareer”, ayay yiri Tursunay Ziawudun, xittaa haddii uusan jirin cudurka faafa.

Tursunay Ziawudun waxay xabsiga ‘dhaqan-celinta’ ay ku tilmaamtay dowladda Shiinaha ay ku jirtay sagaal bilood sida laga soo xigtay ururo madax-bannaan, in ka badan hal milyan oo rag iyo dumar ah ayaa lagu xiray kaamamka Xinjiang ee gudaha dalka Shiinaha, dowladda Shiinaha ayaa sheegay in kaamamkaan yihiin ”dib-u-waxbarasho” ee Uighurs iyo dadka kale ee laga tirada badan yahay loogu talagalay.

Waxay soo xirtaan dhar suut ah, ayay tiri, mana xirnayn dirayska booliska. Saqdii dhexe, waxay u yimaadeen qolalka si ay u doortaan haweenka ay rabaan waxayna geenayaan “qol madow”, halkaas oo aysan ka jirin kaamirooyinka ilaalada. “Waxaa laga yaabaa in tani ay tahay nabar aan la ilaawi karin oo igu dhacay weligay,” ayay tiri. Xitaa ma doonayo in ereyadan ay ka soo daadiyaan afkayga.

Dhammaan qodobadasi waa dhibaatooyinka lagu haayo muslimiinta dunida gaar ahaan kuwaooda laga tirada badan yahay. Haddii aan usoo noqdo dalka Faransiiska, Laïcité waa qayb ka mid ah dastuurka Faransiiska, waxaana loo adeegsaday kacdoonadii siyaasadeed, gaar ahaan waqtiyadii ugu dambeeyay ee socdaalka.

Mowjaddii ugu horreysay ee soogalootiga muslimiinta ah waxay soo galeen Faransiiska inta lagu gudajiray iyo kadib Dagaalkii Koowaad ee Adduunka, markaas oo mas’uuliyiinta Faransiiska ay u baahnaayeen askar iyo shaqaale si ay u taageeraan dhaqaalahooda. Ragga muslimiinta ah waxay u jiheysteen dhanka dhaqaalaha, iyagoo ka yimid gumeysigii Faransiiska ee Waqooyiga Afrika. Ujeedkooda ma ahayn inay sii joogaan Faransiiska, waxayna si joogto ah lacag ugu diri jireen qoysaskoodu.

Mawjadda labaad waxay timid kadib Dagaalkii Labaad ee Adduunka markii, dhaqaalaha Faransiiska uu burburay, markale ujeeddada dib-u-dhiska dhaqaalaha waxay ahayd in laga caawiyo deegaanada. Laakiin dabeecaddaha dhaqanka soogalootiga ayaa isbedelay wixii ka dambeeyay 1950-yadii, markii dadaalada gumaysiga bilaabmay, iyadoo uu soo ifbaxay dagaalkii sokeeye ee Aljeeriya.

Tirada dadka Faransiiska ee ka soo haajiray gumeystayaashan waxaa loo kala qeybiyay Pro-France iyo bin France binary. Markii ay xorriyadda qaadatay Aljeeriya 1962dii, kooxihii taageeray dadaalladii Faransiiska dib ayey u hareen, cabsi ay ka qabaan in lagu silciyo dalkooda awgeed. Tiro aad u badan oo muslimiin Aljeeriyan ah ayaa yimid Faransiiska, sababtoo ah hoos u dhac ku yimid xaaladaha dhaqaale iyo siyaasadeed ee Aljeeriya gumaysigii kadib.

Xiriirka ka dhexeeya fikradda Faransiiska ee laïcité, yacni kala soocidda diinta iyo dawladda ayaa taariikh dheer ku leh Islaamka. Taariikhda ka dambaysa sumadda Faransiiska ee cilmaaniyadda iyo la-dagaallankeeda Islaamka ayaa u baahan in laga diyaariyo qoraal midkaan ka badan.

Dabeecadda cilmaaniyadda ee Faransiiska aad bey uga duwan tahay marka loo fiiriyo dowladaha waaweyn ee cilmaaniga ah sida tan Hindiya.

Sanadkii 1989, saddex gabdhood oo iskuuley ah ayaa laga ceyriyay iskuulka kadib markii ay diideen aragtida Laïcité. Dhacdadaan ayaa noqotay dhacdo aad loogu dooday adduunka oo dhan,  iyadoo la isweydiinayo nooca cilmaaniyadda ee Faransiiska haysto.

Arrintaan waxay keentay cabashooyin hor leh oo ka dhex dhashay bulshada muslimiinta. Siyaasiyiinta xaq u dirirka ah ayaa su’aal ka keenay isla markaana ka hadlay walaaca ay ka qabaan islaam-naceybka Faransiiska ee sii kordheysa, iyada oo bulshooyinka muslimiinta ah ay kasii foganayeen bulshada Faransiiska dhexdeeda.

Sannadkii 2015, dilkii ka dhacay xarunta wargayska Charlie Hebdo, wuxuu ahaa aargudasho loogu aargudaayo sawirkii muranka dhaliyay ee nabi Maxamed scw. Iyadoo tirada ugu badan ee muwaadiniinta ku biira ururada argagixisada sida Daacish ee ka socda Yurub ay yihiin muslimiinta Faransiiska ah ee soo galooti ah 2014-15. – dhalinyarada muslimiinta ah ee ka soo jeeda qaarada Yurub inay ku biiraan ururada xagjirada waxaa keena qaabka loolla dhaqmay goobihii ay ku dhasheen sida goobaha waxbarashada, shaqooyinka, waddooyinka iwm.

Lama inkiri karo xaqiiqada ah in sharciga iyo kala dambeynta qaranka ay tahay waajibaadka koowaad ee aasaas kasta oo siyaasadeed. Laakiin su’aalaha waaweyn ee masiiriga ah waa in sidoo kale loo wajahaa qaab macno guud leh, taas oo ah sida loo fahmi karo khilaafka u dhexeeya Muslimiinta iyo inta badan Faransiiska ee ku saabsan su’aalaha laïcité? Dabacsanaan la’aanta xagga fikirka Laïcité ayaa keeni karaayo isku dhac. Dhaqanka Faransiiska ee dadka isku jinsiga ah iyo waxa uu Islaamka ka qabo ayaa u baahan wada tashi.