Qoyska & Horumarinta Bulshada
Waa In Aad Taqaannid Sidda Aad Ulla Dhaqmi Lahayd Naftaada iyo Dadka Kaleba

Qof ku waa in uu is weyddiiyaa kumaan ahay? Maxay se tahay awooddayda iyo xirfadda aan leeyahay? Haddii uusan qofku su’aalahaas jawaab rasmi ah u helin, waxaa ku adkaan doonta in uu ishormariyo.
Waa in aad taqaanid waxa aad la doonayso ama ka damacsantahay nafsaddaada iyo tan dadka kaleba, aadna ka dhaadhicin kartid waxa aad damacsantahay weyddiin kartidna waxa aadan fahmin, adiga oo adeegsanaya qaabka iyo sida ugu wacan ee lagula xidhiidho dadka kale. Haddaba waa lama huraan in aad hormarisid xirfadaha kaa kaalmaynaya xidhiidhka iyo bulshoda, isla markana aad ogaatid in ay lama hurraantahay in aad xidhiidh fiican la yeelato dadka kale, ogowna waxa kula saxsani, qof kale waa ay la khaldanaan karaan. Tusaale ahaan 20 qof haddii aad weyddiisi “Maxaa la dhahaa horumar?” mid kasta si ayuu kuugu sheegayaa taas ah sida uu u arko in ay tahay horumarka macnaheeda, Sidaa darteed waa in aad taqaannaa sida aad ula dhaqmi laheyd naftaada iyo tan dadka kale in taba.
Waa in aad leedahay xirfad aad kaga faa’iidaysan kartid hantidaada
Waxa aan ula jeedaa in aad leedahay hanti aad kaga maarmi kartid in aad dadka kale wax weyddiisatid. Soomaalida ayaa tidhaahda “Bukaan badan iyo baryo badan waa la isku nacaa” taasi waxa ay kugu dhiirri gelinaysaa in aad abuurto ilo dhaqaale
Waa in aad leedahay Xirfado aad wax isku bari kartid
Tani waxa ay tilmaameysaa awoodda aad u leedahay in aad si fudud ama dhaqso ah ku heli kartid kuna kobcin kartid macluumaad ka iyo cilmigagaba, adiga oo adeegsanaya marba xirfadda aad u baahantahay ee ku gaadhsiinaysa waxa aad u baahantahay in aad ka midho dhaliso,Tusaale ahaan, maanta oo caalamkii uu noqday tuulo oo kale oo macluumaad kasta aad ku heli kartid muddo kooban, bal kawarranhaddii aadan aqoonin sida loo adeegsado internetka waa marka xagga fiican ee aqoontu ku jirto loo isticmaalayo ,sidaa daraaddeed waa in aad abuurtaa ama kordhisaa xirfadaha kugu kaalmaynaya korodhsiga cilmiga.
Isku day in aad adigu furto albaabo qayrkaa ku adkaaday in ay furan oo ay ka maageen
Ruux walba qiimihiisu waxaa uu ku xidhanyahay kolba waxa uu xaqiijiyo inta ay awood leedahay, haddaba in aad garaacdo oo aad adigu furihiisa hesho albaab xidhmay adiga ayey kuu fiicantahay, noloshaduna waxa aad kahelaysa dhiirrigelin aad albaabo aan jirinba aad ku abuurtiid oo waxa ay noloshaada ka noqonaysa baal dahaba, waxa aad noqonaysaa qof la ixtiraamo lagana danbeeyo. Haddii aad doonayso in aad horumar nolosha ah gaadho waa in aad ku dedaashaa in aad furto albaab kasta oo xidhan oo laga baqay, tanina waa mid qofka ku abuurta tixgelin u naftiisasinaayo qaddarinteeda iyo in naftiisu rumaynayso awoodaheeda gaarka ah ee Illaahay siiyey, waayo hore waxa aannu u soo sheegnay in qof waliba Illaahay siiyey awoodo gaar ah oo aannu jirin qof, qof u eeg ama la awood ah. Waxa aad arki doontaa in aad ka gudubto albaabkasta oo kaa horyimaadda albaabkii weynaa ee cidi ka gudbi kari wayday waad ka gudubtay, waxa kor ukacaya kalsoonida aad ka qabto naftaada, markaawax caqabada oo ku dhibaysaa majirto.
Iskuday waxwalba adiga oo baraarugsan in aad qabato
Waxa laga yaaba mararka qaar in khalad aad kasoo kabanwaydo wakhtiyar ku gasho, kaddibna uu sababo in dhammaan noloshaada samayn ballaadhan oo niyad xuma ah kugu reebto. Marka waxa lagaga baahanyahay in aad si fiican ugu baraarugsanaato, wax wal oo aad qabanayso iyo wadda kasta oo aad uu marayso si aannu dedaalkaagu uu noqon mid guuldarro keena oo aad adiguna is ciilkaanbido, markaa wax kasta waxa lagaaga baahanyahay in aad ku qaabisho deggenaansho, waxa lagayaabaa in aad dhigatay wax mihiima meel kamida guriga marka aad dhigaysid kamaad fiirsan waxaa halka aad dhigtay hadhaw bal kawaran haddii aad is tidhaahdo wixii ka qaado halka aad dhigtay aadan wakhtina ugu talogelin adiga oo degdegaaya kaddib waad wayday, waad raadinaysa wakhti aanad ugu talogelin ayaa kaaga lumaya. Marka horre ee aad dhigayso waa in aad ka fekertaa ,waxa aad halka aad dhigayso oo aad marka aad u baahato si aad uga qaadato oo aannu wakhti dheeraadii raadintiisa kaaga lumin, haddaba shaqada aad qabanaysana waxa ay la mid tahay sida alaabtaa aad meesha ku hubsatay ee aad ka qaadatay. Shaqo kasta marka aad hayso hubso in aad sida ugu saxsan u qabato si aanay waxba kaaga soo noqon.
Waxyaabaha hortaagan horumarka qofeed
In badan oo bulshadeena ka mid ahi waa dad aqoontooda diimeed iyo tooda maadiba ay hoosayso, sidaasi daraaddeed waxaa hortaagan waxyaabo badan oo aqoon darradu ku kalifayso isla markana ay ilbax isu haystan in ay dadka kale kaga horreeyaan islamarkana ay iyagu ilbax yihiin dadka in ta kalena ay badow yihiin sidaasi darteed bal aan wax ka taa-taabto.
Balwadda
Balwaddu waa shayga ugu weyn ee bulshadeena maanta ragaadiyey, waana wax dadka leh ay aad u badan yihiin Illaahayna ha ka daweeyo.
Waxyaabaha balwaddu keento
Caafimaadka:
Sida aynu wada ognahay caafimaadku waa nimco ka mid ah nimcoyinka Illaahay inagu galadaystay waana nimco la’a-aanteed aannu qofku waxba qabsan karayn, sidaasi daraaddeed haddana dadkeenna qaar ka midi waa qaar iibsanaaya caafimaad darrada waxaay ku iibsanayaan wixii Ilaahay siiyey. Wax yaabihi ugu qaalisana waxyaabahaas oo ah wakhtigooda iyo dhaqaalahoodii. Waxaa jira qaar iyaga oo aan dhaqaale u hayn cuna kuwaasuna waa kuwo u nugul isla markiiba in ay xaannun qaadan, waayo dhirtii oo sidediya ayey cunayaa waxa ay ku cunayaan cunto la’aan kaddib, waxa ay u fadhiisanaysaa caloosha, dadka qaar buu qaadku uga mihiimsanyahay waxyaabaha la cuno oo inta aannu raadin wax uu cunayo buu raadiyaa wixi uu qaadka ku iibsan lahaa iskaba dhaaf wax uu cuno’e waxaa u kala mihiimsanyahay carruurtiisa iyo xaaskiisa oo marka uu cuno ee uu u fadhiyo isaga kan ayaa carruur iyo dumarba u ah.
Wakht lumis
Dadka waxa ugu mihiimsan ee Illaahay siiyey marka caafimaadka laga yimaaddo waa wakhtiga. Wakhtigu waa mid aakhiro layna wayddiinayo, marka bal uu fiirso dadka balwadda u bannaan-baxay waxa ay fadhiyayaan meesha ay ku qayilayeen ama balwadda kale ku wadaan saacado fara badan. Dadka qaarbaa xataa si ka duwan dadka caadiga ah u shaqeeya oo maalintii habeen u tahay habeenkiina maalin u yahay oo in tay habeen oo dhan soo jeedaan maalintiina seexda, oo aad is odhanaysaa malaha quruumo kale ayey la shaqeeyaan oo idinkama mid aha, koleyn waxa bini aadanka loogu talo galay in ay maalintii shaqaystan habeenkiina nastan waxan sababay iyaga oo in badan fadhiyey goobaha balwadda.
Xishooddarro
Bal u fiirso qofku haddii uu balwad leeyahay balwaddu nooca ay doontaba ha ahaato xishoodkii meelbuu iska dhigay oo waa bilaa xishood. Bal uu fiirso suuqyada waaweyn ee maagalada Hargeysa waxa aad arkaysaa rag iskadaayoo, dumarkii iyaga oo qaadsita oo la dhex maraya suuqyada oo aan dan ka lahayn. Barigii hore waa la qarsan jiray oo si asturan ayey dumarku uu qaadan jireen, laakiin markii uu nolosha ka mid noqday ama waxyaabaha asaasiga ah uu galo, waxa uu qofku samaynayo iyo inta lamidahba xitaa haddii ay tahay wax xuun, waxa aad arkaysaa rag qayilaya oo haddana qaylinaya oo aan kulaba joogin ee shaydaan dirsaday oo heeryada saaray is la markana hibo Illaahay isaga siiyey oo uu dadka kale dheer yahay, waxaay u arkaan fariidnimo oo kii maanta iska daayey waxa uu ka qajilaa haddii saaxiibayaashi uu la cuni jiray uu la kulmo ma awoodo in uu ku yidhaahdo waar anigu waan iska daayey igala taga iyagana ku waaniyo in ay iska daayaan ee haddii uu maanta daayo haddana bari marka kuwii la cuni jiray la kulmo waa uu cunayaa.!
Nadaafad darro
Qofka balwadda lihi waa qof ka soocan dadka kale, oo marwalba uskag saranyahay oo duli dushiisa saranyahay, dharkiisu nadiif maaha jidhkiisana kaba daran,waa qof la nool darxumada oo ay daris noqdeen isla markana ogeynba dhibaatada naftiisa iyo urta ka baxaysa iyo sida uu dadka kale wax ugu geysanayo. Sidaasi daraddeedna nadaafad darro iyo haddii aad aragto qof aan isu war hayn waa balwadda.
Dhaqaalelumis
Waa mid aad u badan dhaqaalaha lagu isticmaalo qaadka iyo balwaddaha kaleba, marka aad dalkeenna u eegto aad buu u ballaadhan yahay oo mararka qaar waxad is odhanaysa dalka oo dhanba waxbaa lagaga beddeli lahaa oo waxa la gula tartamilahaa dhammaan adduun weynaha, haddana calool xumo labaad waxaa ah qofkani waxa yar e uu hayaaba wax kale u quudhi maayo ilaa uu qaadka ku hubsado, naftiisa iyo reerkiisaba midna xasuusan maayo ee haddii u soo shaqeeyo iyo haddii uu si kale ku helaba waxa uu ku iibsanaaya qaadka!.
Firfircooni la’aan
Waa meyd meel uu ku dhinto waayey, waa qof mahsan oo maqan, waa qof tamartiisi iibsaday, waa qof aan awood u lahayn in uu fikiro,waa qof dhawr jeer dhinta maalintiiba, Waa qof ka fogaaday diinta oo isaga qaadka wehel ka dhigtay, waa qof haddii maanta naftiisa la iibsanayo aan ogayn, waddan iyo cidkaleba daayo. Qofkani itaal malaha uu wax ku qabsado haddii uu seexdo iyo haddii uu soo jeedaba, waa qofkaa daaqaya geed, dushana waxaa uu uga egyahay bini aadam.
Waxa uu ku yidhaahdaa Ha fekerin
Balwaddu waxa ay leedahay oo qofka ku tidhaahdaa wax dhibaato ah oo adiga ku haystaa majiraana ha fekerin, waayo adduunyaduba aday ku hoostimaadda waa marka uu cunayee oo waxaa uu dhisaa magaalooyin bal-ballaadhan oo marka danbena dumaya waxa aannu ku abuuraa Hanweyni aan meel gadhsiisaneyn.
Ilbaxismood
Ilbaxismood waa wax dadka in tooda badan ay ku dhaqmaan taas oo aqoon darro u keenayso qofku waxaa uu isu haystaa in uu wax badan qabsan karo isaga oo iska jooga oo aan wax ficila samayn, taasina waxa ay la mid tahay qofkii oo maalin cad riyoonnaya oo dadka qaar waxa ay ku kaliftaa in ay sidaa noloshooda ku dhammeystan.
Shaqaysi la’aan
In aannu qofku ku dedaalin in uu dhididkiisa cuno waa wax dadkeenna ku badan oo xataa bulshadeenna iyo nafteenna daayo, uu waddankeeni ka horumari layahay. Islaweyni waa tan inoo diidday in aynnu wax la soo baxno, dadkeennu ayna shaqo abuuran ee aynu dhammaanteen doonayno in aynu helno kursi wareegaya, guri weyn oo cad, nolol dhammaanteed iyadu iswadda, habaysan oo aynaan inagu ku dhididin waa taa dhammaan dhalinta wax baratay fadhiisisaa maqaaxiyaha ee horumar u diidday, waa taa dhallinyartii dalkan u dhalatay ay badaha isugu guraayaan, Waa taa shaxaadka badisay ee qof waliba aannu gacmihiisa kala furayn, mararka qaar aya aad is odhanaysaa dadkan tolow yaa ku yidhi ha cunina dhididkiina waxna halla soo bixinna.
Fiqiirnimo
Fiqiirnimo waa waxa hortaagan in dadkeennu horumar gaadhan, markan leeyahay fiqiirnimo mahaa in qofku uu bilaa lacagyahay ee haddii u qofku aannu aqoon lahayn iskuna dayi karin in uu wax qabsado naftiisana horumar gaadhsiiyo, waxa aynnu odhan karnaa waa fiqiir oo mahayo caqli uu isku horumariyo, markaa sidaa daraaddeed aya aan anigu u arkay in uu faqiir yahay, oo yahay qof madhan mar haddii aannu naftiisa, bulshadiisa iyo dalkiisaba waxba ugu filnayn.
Khilaaf la’aanta nafta
Qofku haddii caqligiisa shaqaynayo waa qofka khilaafa naftiisa iyo shaydaanku waxa ay jecelyihiin, waayo naftu waxa ay jeceshahay in ay fadhido oo aanay waxba qaban hawshoona, dhididina, sidaasi darteed qofka ay naftiisu hoggaamiso waa qof adduun iyo akhirraba qasaaray. Markaa waa waxyaabaha ugu waaweyn ee hortaagan horumarka qofeed, bulsheed marka waxa aan kula talinayaa dadka indheer-garadka ah in ay naftooda khilaafaan oo la dagaa-lammaan, marka ay wax xun u jiidayso.
Xisaabla’aanta nafta
Tan labaadna waa xisaab la’aan nafta, dadka adduunka horumarka ka sameeyeen waxa ay sameeyey in ay naftooda la xisaabtamaan, waxaana tusaale fiican inoo ah Nabigeeni suubaana (SLCW) iyo asxaabtii oo hadh iyo habeenba u taagnaa sida ay naftooda ula xisaabtami lahaayeen u gana adkaysan lahayeen dariiqada xun ee ay ku hoggaaminayso.
Cibaado la’aanta nafta
Cibaadadu waa shayga ugu mihiimsan, waana xadhiga inaga iyo Illaahay inoo dhaxeeya, markaa cibaadada ha lagu dedaalo oo qof waliba ha diyaarsado in uu dariiqada fiican ku dedaalo, sidaasi darteed cibaado la’aantu waxa ay keentaa in aannu qofku samayn horumar, waayo horumar la sameeyo waxaa ugu fiican ka la gasameeyo xagga diinta, haddii uu qofku diinta ku dedaalo waxaa hubaal ah in uu horumar gaadhayo.
Yaa cuna Qaadka
Waxaa cuna laba qaybood, mid aan waxba hayn iyo kuwa aynnu masuuliyiinta u haysanno intoodabadan, haddii ay tahay masuuliyiinta dawladda macallimiinta kuwa shaqaysta waxa laga yaaba qof tiisiiba u talin kari waayey ,qofkale u talinkarin ama wax bari karin ama xukumi Karin, isagiibabay tiisii bilaa daryeel tahaye oo aan isu talin karayn, macallinku waxaa uu cabbaa siigaarka, waxanu leeyahay balwaddo kale, waa in ka mide, waxanu doonayaa in uu ardayga tarbiyadeeyo oo uu wax baro, isagii ayaaba tiisa tarbiyadeyne, ee sidee wax looga qaadanaya, bal idinkaan idin wayddiiye?
Aabbuhu waxaa uu doonaya in uu ubadkiisa u barbariyo sida ugu fiican ayna noqdaan kuwa ugu wanaagasan, isagana dhaqan xumadii ugu xumayd ku jira, oo ah balwad, waa inta cuntee.
Bal maxay ka dhegeysanayaan dumarka iyo carruurtiisu. Bal ka waran ka masuulka isku sheegaya ee xilka loo dhibtay ee isna sidaasa, bal dalkaa yaa u maqan ee la doonayaa in ay talo keenaan illeen qalbi qayila talo fiican kama yimaaddee, maahmaah soomaali ayaa tidhaahda “cidna uma maqna ceelna u ma qodna”!.
Qoyska & Horumarinta Bulshada
Faa’iida darada ay leedahay isticmaalka baraha bulshada
Waxay isku dayaan inay caanimo ka helaan iyagoo aan istusin waxyaalaha ceebta leh ee ay sameenayaan saaxiibadood. Waxaas oo dhan waxaa loo sameeyaa oo kaliya in la iska dhigo in ay yihiin kuwo aad u xoog badan oo aan cabsi lahayn, taas oo dhammaadka, u horseedaysa xaaladda aadka u xun ee la arkay.

Sidda aan aragno dhalinyarada waxay aad u jecel yihiin isticmaalka baraha bulsheed ee kala duwan, waxay u maleynayaan inay kuwani yihiin isha runta ah ee raaxaysiga iyo raaxada nolosha. Had iyo jeer waxay isha ku hayaan waxa suuqa ku cusub. Sidaa darteed, waxaa la arkayaa waxbarasho la’aan haysata dhallinta taasoo lafteedu u horseedi karto arrin nasiib darro ah.
Dhalinyaradeenu waxay noqdeen kuwo ku caajisay waxbarashada sababtoo ah isticmaalka joogtada ah ee ay u isticmaalaan baraha bulshada. Tani shaki kuma jiro, in sidoo kale ay tahay guuldarro waalidiinteena iyo macalimiinteena kuwaas oo aan u jeedin karin dareenkooda isticmaalka warbaahinta bulshada.
Tani waxay sarre u qaadeysaa in uu bato jahliga, ayaddoo mararka qaar keeni karto in bulshadu ay ku kacdo fal aad u xun ka dibna uu si caadi ka noqdo.
Baraha qaar waa kuwa qatar ku ah nolosheena waxaana ugubdaran qeybta lagu gudbiyo muuqaalada gaagaaban ee la iska soo duubo. Dadka intooda badan uma arkaan qatar balse waxaa jirto in dhaqan ahaan aysan inoo wanaagsaneen.
Faa’iida darada.
Baraha bulshada waxaa ku jiro wax badan oo dhibaato ah hadana ma jirto siyaabo fudud oo lagu xalin karo, balse waxaan jirto in qofka hadduu doono uu iska yaraan karo ilaa xad uu ilaabo. Talaabani waxay imaan kartaa markii ay sare kacdo xiisaha qofka uu u qabo in uu waqti badan galiyo baraha bulshada asaga oo rabo waqtigiisa inuu galiyo .
Jiilkeena cusub waxa uu noqonayaan kuwa aan cabsi lahayn, taasi waa calaamada ugu naxdinta badan. Waxay wax u qabtaan si ayaga u gaar ah mana dhegaystaan waalidkood sababtoo ah waxay raadinayaan doorarka kala duwan ee lagu soo bandhigo filimada iyo riwaayadaha.
Aflaanta iyo baraha bulshadu ku xidhiidho waxay xumeeyeen hab-dhaqanka dhallinyaradeenna. Waxay sameeyaan waxyaabo cabsi leh iyagoo adeegsanaya magacyo xiiso galinaayo.
Waxay isku dayaan inay caanimo ka helaan iyagoo aan tusin waxyaalahan ceebta leh ay sameenayaan saaxiibadood. Waxaas oo dhan waxaa loo sameeyaa oo kaliya in la iska dhigo in ay yihiin kuwo aad u xoog badan oo aan cabsi lahayn, taas oo dhamaadka, u horseedaysa xaaladda aadka u xun.
Maxaa daawo u ah
Cudur walbaa oo qof ku dhaco waxa uu leeyahay dawo, taas oo haddii uu qofka joogteeyo uu ku helaayo dawo uu ku xasilo. Ugu horeen sidda aan wada naqaano baraha bulshada waa meel ay ku jiraan waxyaabo badan taasoo qofka sabab u noqon karto in maskaxdiisa ay ka gaabiso fikir-ka.
Haddii aad ku dhiban tahay isticmaalka baraha bulshada, waxaad u baahan tahay inaad iska yareyso sababtoo ah wuxuu halis ku yahay maskaxdaada.Si kastaba hanoqotee, dadka oo inta badan ku buraarugsaneen ayaa keentay inay nolosha ka dhacaan misna ay ku hayamaan nolol qayaali ah.
Si aad u yareyso isticmaalka joogtada ah ee baraha bulshada waxaan kusoo gudbin doonaa dhowr siyaabood aad kaga tagi karto sidda ugu dhaqsiyaha badan.
1. Marka hore muhiimada saar waxa muhiimka kuu ah ee aad ugu baahan tahay baraha bulshada.
Waxaan ula jeedaa haddii ay jiraan saaxiibo, qoys iyo waxbarashada casriga ah, Waxaana kuu haboon inaad kala soocdo saaxibada aad ku leedahay baraha kale duwan ay bulshada ku xiriirto.
Siddoo kale waxay kaa caawinaysaa inaad yeelato waqti aad soo galayso adigoo hadaf kaaga yahay inaad wax baarto ama aad wax ogaato.
Xakameey waqtigaada una badal inaad wax aqriska badiso, sababtoo ah waxaad dareemaysaa in maskaxdaada ay si dagan u shaqeyneeso.
2. Isticmaal bar gaar kuu ah, inkastoo aysan jirin wax gaar aad u leedahay haddana waxaa jiro meelo qaas ah aad qofka ku kulmi kartaan siddaa darteed marna suurta gal ma ahan in waqti badan kaaga baxo.
Haddii aad sameyso muddo hal toddobaad ah waxaad dareemeysaa in uu kaa haray culeys badan, balse waxaa haboon inaad adigana tijaabiso si aad ugu dawoodo cudurka baraha bulshada.
In badan oo bulshada ka mid ah ayaa sameyso ama daabacdo warbixo la xiriira aqoon kororsi, Warar iyo wax waliba oo la xiriira nolosheena, haddaba adiga keebaad u baahan tahay inaad xogg ka ogaato ama aad wax ka barto si aad ugu dayato. Tani waxay u badan tahay inay shaki keento balse waxaa muhiim ah inaad adiga doorato barta kuugu muhiimsan ee kuu ifin karta xagga wanaagasan.
Markastaa ku dayo qofka hagaagsan ee bulshada u soo gaarsiiya waxa san ama hagaagsan kaas ayaa maskaxdaada kobcin kara.
Gunaanud
Waxaan ku soo gaba gabeynayaa dadkeyga oo inta badan aan jecleyn wax aqriska, inay ka feejignaadaan baraha qaar waayo asal waxaa lagu sameeyay ama soo saaridiisa qeyb weyn ka qaadato maado loo yaqaano (Algorithm). Maadadani waxay wax yeelaysaa maskaxda qofka sababtuna waxay tahay inay u shaqeyso sidda maskaxda oo kale.
Maadadani loo yaqaano Algorithm, waxaan ka sameen doonaa maqaal kale haddii uu rabi ogaado. waxaa kaloo jirto in maadadani ay ku qatonto dareenka masakxda kaasoo loo yaqaano Dopamine, balse dadka intooda badan waxba ka yaqaaniin.
Haddii aad ka heshay maqaalada nuucaan oo kale ah waxaan kaa codsanaa inaad la wadaagto bulshada inteeda kale mahadsanidiin.
Qoyska & Horumarinta Bulshada
Baro sidda aad nolosha wax kaga badali lahayd
Wax akhrintu marka laga hadlaayo waa wax dad badan ay dhibaato ku hayso, haddana waa wax u fiican maskaxda qofka bani’aadamka, sababtoo ah haddii aysan korin maskaxdaada hubaal waxaa ah inaad wax badan nolosha ay kugu adkaato inaad fahanto sababaha horumarka kuu diidan.

Dadka iskood isu xilqaamay ayaa noloshooda gacanta ku haaya iyaga oo dejinaya yoolal iyo tallaabooyin la qaadi karo si ay u gaaraan. Kaliya maaha inay fahmaan sida wax loo qabto, laakiin sidoo kale waxay ku kalsoon yihiin, diiradda saaraan, iyo inay ku qanacsan yihiin qaadashada go’aannada iyaga ku hagaya xagga mustaqbalkooda.
Haddii kalsoonidaada naftaadu ay gariirto ama aad ku kalsoon tahay awooddaada inaad ku gaadho hamigaaga, waxaad qaadi kartaa dhawr tillaabo si aad ugu noolaato nolol awood leh.
Awood-siinta nafta macnaheedu waa qaadashada go’aan miyir-qab ah si aad u maamusho aayahaaga. Tani waxay ku lug leedahay samaynta doorashooyin wanaagsan, qaadida tallaabo aad hore u marinayso iyo inaad ku kalsoonaato awooddaada si aad go’aamo wanaagsan u samayso. Dadka iskood isku waxa isugu tara ama awood geliya waxay fahmaan meelaha ay ku wanaagsan yihiin iyo meelaha ay ku liitaan waxayna ku dhiiradaan inay wax bartaan oo ay gaaraan hadafkooda.
Sidoo kale waxaa jiro qoraalo badan oo laga sameeyay sidda uu qofka u noqon karo qof naftiisa hagaajiya noloshana guul ka gaara sababtuna waxay tahay in ay dadka qaarkood ay rabaan in ay noloshooda wax ka badalaan siddaa darteed ay baadi goob ugu jiraan waxyaabaha u fududeyn kara.
Qoraalkan waxaan kusoo gudbin doonaa dhowr waxyaabood oo qofka naftiisa u horseedi kara in uu wax kaga badalo, siddo kalena waxaan xooga ku saari doonaa isbedelka ugu fiican ee la sameeyo. Haddaba inta aanan u guda galin qodobada soo socda, ugu horeyn waxaan ku bilaabi doonaa isbedelka maskaxda iyo sidda ugu wanaagsan ee loo sameeyo isbedel guud.
Isbedelku waa shay dadka intooda badan ay ku kala aragti duwan yihiin sababtuna waxay tahay in qof walba uu rabo in uu shay ka sameeyo isbeddel, balse waxa ugu muhiimsan ee isbeddel laga sameeyo ayaa ah maskaxda qofka.
In qofka uu maskaxda isbedel iyo horumar ka sameeyo mararka qaar waa wax adag haddana waa ay fududahay, laakiinse waxaa laga inay kugu so dhacaan waxyaabo badan badan balse waxaan kusoo gudbin donaa halkan haddii uu rabi ogalaado.
Siddee isbaddal loogu sameeyaa maskaxda?
Ugu horeyn qofka waxaa uu la korayaa waxa uu maskaxdiisa uu ku hayo, haddan markii wuu weynaado waxa uu gurtaa waxa uu maanka ku haystay taasina waxay keentaa in qofka uu san sameyn Karin isbedel dhab ah.
Sidda aad u fakarayso waxaa laga yaabaa in aysan ahayn ba haddana waxaa nasiib xummo ah inaad maanka ku haysato inaad ku noolaan doonto nolol faqiir ah!!! Nolosha waa ay wajiyo badan tahay haddana waxay kugu qaabileysaa mararka qaar qaraar balse waa sidda aad u arakto.
Maxaa dumiya maskaxda?
Masaxkaxda qofka waa xumin-ka ugu muhiimsan jirka bani’aadamka haddana waa meesha ay ku qotamaan dhamaan dareemayaasha jirkeena, waa kuwaa ka qeyb qaataa dhalashadeedana ilaa iyo dhimashadeena. Inta badan dadyowga hadda jira waa kuwa la il daran cuduro badan oo ku dhaca, balse waxaa aad u yar cid fahantaa sidda loo hello karo dabadiisa. Si kastaba hanoqotee waxyaabaha dumiya maskaxda waxaa ka mid ah dhafarka, dhageysiga heesaha, isicmaal-ka baraha bulshada iyo daawashada muuqaalada xun xun.
Dabcan way jiraan waxyaabo kale oo dumiya maskaxda balse kuwani waa kuwa ugu caansan ay dadka badan kooda ka horumari la’yihiin.
Dhafarka: waa wax aad halis u ah marka loo eego caafimaad ahaan iyo qaabdhismeedka qofka haddana waa waxa ay dadka intooda badan ay raadinayaan sidda uu kaga tagi lahaa dhafarka, balse mid xasuusnoow jirkaa markii uu hello nasiimo wanaagsan ayuu noqon karaa mid ku fir-fircoon qabashada dhamaan shaqooyinka.
Dhageysiga heesaha: inta badan dadka intooda badan waxay dhageytaan heesaha ilaa iyo inyar mooyee oo fahamtay dhibaatada uu qofka u leeyahay, markii loo eego shay ay xarimtay Diinta Islaamka balse dadka waa kuwa intooda badan ka dhigteen caado.
Heesaha waxa ay moobeeyaan qalbiga waxa ayna qofka ku ridaan walwal iyo cabsi sabatuna waxay tahay in qofka uu siiyay dareen aad u qoto-dheer sidda darteedna ma fahansana dhibta ay u leedahay naftiisa.
Dadka qaar ayaad moodaa inay rabaan inay ku iloobaan xanuunka nololsha siddaa darteedna maanta oo dhan ayuu qofka inta uu dhago xirto dhageysanaa Subxana Allah!
Daawashada muuqaalada xun-xun: waa dhibaato aad u daran waayo qofka markii uu badiyo waxyaabaha nuucaan oo kale waa qof wuxuu kala kulmaa cuduro halis ah, sababtuna waxay tahay in qofka uu koontarooli waayo waxyaabaha qaar.
Intaa kuma aysan harin dhibaatooyinka balse waxaa hoos u dhaca fikir qofka uu ka fakaraayo noloshiisa iyo sidda u danbeyn doonto, tani qofka waxa ay ku bilaabaneysaa asaga oon dareemin balse joojinteeda waxay ku noqon doontaa wax uusan kari Karin.
Walaal sabab ha noqonin duminta naftaada ee sabab u noqo inaad naftaada sare u qaado. Isticmaalka baraha bulshada marka laga hadlayo waa wax aad u balaaran khatartiisa balse waxaan kasoo diyaarin doonaa cinwaan kale.
Maxaa horumariya maskaxda?
Waxaa jira waxyaabo badan oo qofka horumarin kara maskaxdiisa balse waxaa jira seddex qoddob sabab u noqda koritaanka maskaxda.
- Wax aqri: waa waxa ugu muhiimsan nolosha aadmiga waan laga maarmaan in qofka uu wax aqriyo siddoo kale uu ku daro in uu wax badan qori karo.
Wax aqrintu marka laga hadlaayo waa waxa dad badan ay dhibaato ku heyso haddana waa wax u fiican maskaxda qof-ka, sababtoo ah haddii aysan korin maskaxdaada hubaal waxaad u baahan tahay inaad korido masaxkaxdaada kuna korido wax aqriska.
2. Dhaqan ka wanaagsan: dhaqunku waa waxa ay bulsho walbo ay ku faanto kana dhiga inay yihiin dad jira waayo dhaqanka aad u siddo bulshada ayay kugu ixtiraamayaan.
3. Wax is bar kaligaa: inaa wax is barto way haboon tahay weliba kaligaa sababtuna waxay tahay maxaa kuu kordhaayo xirfado cusub oo aad ku barbaarin karto noloshaada haddii aad joogteyso.
Gunnaanud, waxaan ku gunaanudayaa dadkeyga oo inta badan aanan jacleyn qoraalka darteed in ay habboon tahay in qof welibaa uu masuul iska saaro siddii uu u badali lahaa maskaxdiisa.
Qoyska & Horumarinta Bulshada
Qalin-jabisaye qorshe ma siddaa?
Haddii wax la bartay maxaa la soo kordhiyay?

Sannad kasta, waxa jaamacadaha waddanka ka baxa oo ka qalin jabiya arday tiro badan oo kumanaan ah, waxa ayna ka soo kala baxaan jaamacado kala duwan, iyaga oo soo kala barta culuum kala duwan. Waa horumar aqooneed iyo ilbaxnimo loo baahanyahay, waana wax Illaahay loogu mahadnaqo, waxaase aynu wada dareen sannahay qof kasta oo innaga mid ahna agtiisa wax caadiya ka ah in ardaydaasi ay soo baxaan oo bulshada soo dhex galaan tiiyoo (intooda badan) uu ku soo xisaabtamayo sidduu uga hawlgali lahaa shirkad, xafiis dawladeed, dugsi, warshad, cusbitaal ama meherad ganacsi oo hawsheeda shaqo hore u soo socotay oo shaqaynaysay.
Taas ayaa ah ta aniga iyo dad badan oo ila mid ah maskaxdoodu isu waydiiso su’aasha ah: ”Maxaa sababay in 5,000 oo arday oo midkasta oo ka mid ahi uu buug iyo qalin is dul hayay muddo dhan 16 sannadood iyo wax ka badan laga waayo hal qof oo layimaadda HINDISE IYO HAL-ABUUR cusub oo uu dunida ama ugu yaraan waddankiisa ku soo kordhiyo?”
Bal eeg, waxa uu ka soo baxay kulliyadda caafimaadka, haddana galab qudha isma uu waydiin ”Sideebaa geedka mirimiriga loogu addeegsan karaa daawo lagula dagaallamo, lagaga hortago ama lagu daweeyo xanuunka malaariyada si cilmiyaysan?”
Waxa uu kasoo qalin-jabiyay takhasusna ku qaatay Cilmiga XANNAANADA XOOLAHA, haddana iskuma uu dayin inuu hindiso hab cusub oo lagula dagaallami karo shillinta iyo gafanaha xoolaheenna waxyeelleeya marmarka qaarna caqabad ku noqda in xooleheennu u dhoofaan caalamka?
Waxa uu ka soo baxay ama soo bartay culuumta teknolojiyada ee IT-ga walina kumuu fakerin inuu awood u leeyahay inuu samayn karo dunidana kusoo kordhin karo inuu sameeyo CHARGER wireless ah! Arday kale ayaa isagu waxa uu soo bartay DARAASAADKA ISLAAMKA AMA SHAREECADA iskumana uu dayin bal inuu kutub qoro oo soo kordhiyaa ha joogtee uu kitaabka ARBACIINKA ku tarjumo Af Soomaali. Waxa uu kasoo baxay Kulliyadda dhaqaalaha walina muu soo bandhigin hal fikrad oo ku saabsan sidii kor loogu qaadi lahaa dhaqaalaha waddanka.
Mid kale ayaa wuxuu soo dhammaystay injineering, walina ismuu waydiin su’aasha ah ”Ma jiraa design ama qaab kale oo guryo looga dhisan karo qabcadaha guryaha dusha laga saaro ( jiingadaha )?”.
Waa run in culuumta iyo kulliyadaha jaamacaddu intan aan xusay oo kaliya ahayn, balse intan waxa aan u soo qaadannay kaliya tusaale ahaan.
Ardayow ma aha in aad bulshada ku soo noqoto adiga oo la koodhaadhaya afartii LECTURE ee barafoysarka jaamacaddu uu kugu soo shubay oo kaliya, adigu ka shaqaysii maskaxda oo noqo aqoonyahan bulshada u soo kordhay oo lasoo kordhay aragtiyo cusub oo wax ku ool ah oo bulshada u horseedi kara inay saymayso horumar diimeed, dhaqaale, siyaasadeed iyo horumar kasta oo kale oo dan u ah ummadda ifkeeda iyo aakhiradeedaba.
Ugu danbayn, waxa meesha ku jirta in dood ama cilmibaadhis laga sameeyo waydiimahan soo socda: Maxaa keenay wax hindisid la’aanta aqoonyahankeenna?, Ma waxa aynaan lahayn maskaxdii wax ikhtiraaci lahayd (subxaanalaah) mise waynaan gaadhin goortii wax-soo-kordhinta, oo wali aqoonbaa inoo dhiman? Ma jaamacadaha waddanka ayaanay ool aqoon ardayga maskaxdiisa gayaysiisa inuu wax cusub allifo (oo kuwa debedda inooga yimaaddaaba af qudha ayay lasoo noqdaane!!) Malla furi karaa se kulliyad sidata magac ah: WAX CUSUB SOO KORDHI!?, mise waxa innaga dhaadhacsan in waqtigan aynu joogno ay dhamaadeen wax la hindisaaba (ikhtiraac) oo hore loo wada dhammeeyay?
Waxa aynu u baahannahay in dib loogu noqdo sid ay waxbarashadeenna sare (jaamacaduhu) u socoto in daraasaad laga sameeyo jawaabaha waydiimahan sare.
Qoyska & Horumarinta Bulshada
Waxaa jira 3 xeerar oo fududd oo aad raaci karto si’aad u guulaysato
“Dhammaan riyadeenna way rumoobi karaan; haddii aan ku dhiirano inaan daba galno”. – Walt Disney

Guushu waa fikrad kala duwan qofkastana wuxuu u arkaa si ka duwan qofka kale. Haddii ay la macno tahay in aad leedahay xirfad aad u wanaagsan, guri ama qoys, guushu waa wax uu qof kastaa ku dadaalo in uu gaaro. Waxay kaa dhigaysaa inaad dareento geesinimo, waxay ku siinaysaa raynrayn, waxayna ku siinaysaa inaad ogaato inaad saamayn ku yeelatay adduunkan tartanka adag leh.
Guushu maaha shay aad gaartay adigoon dadaal gelin, si kastaba ha ahaatee. Waa maskax ay tahay in aad qaadato si aad himiladaada u fuliso oo aad u korto qof ahaan, waxayna u baahan tahay shaqo adag. Maqaalkan, waxaanu ku sharaxaynaa waxa ay la macno tahay in lagu guuleysto oo aan ka wada hadalno talooyin kaa caawin doona safarkaaga guusha.
“Dhammaan riyadeenna way rumoobi karaan; haddii aan ku dhiirano inaan daba galno”. – Walt Disney
Waa maxay guushu sideese aad ku gaari kartaa?
Qof kasta oo naga mid ah wuxuu ku hamminayaa sidii uu u gaari lahaa guul wax ku ool ah. Qof kasta riyadiisa ayaa ah inuu nolosha ku guuleysto. Laakiin, qaar badan uma rumoobaan riyooyinkooda. Waxaa jira farqi udhaxeeya “Waxaan rabaa inaan noqdo dhaqtar” iyo “hamigeygu waa inaan noqdo dhaqtar waana dadaalayaa si aan dhaqtar u noqdo.”
Qofna ma rabo in loogu yeero ama loo arko inuu yahay mid fashilmay ama guuldareystay. Si kasta oo ay u adag tahay una xanuun badan tahay, waxaan wada qiran karnaa inaan ku guuldaraysanay nolosheena qeybo kamid ah.
Laakiin qof walba waxaa haysta hammi iyo wax ku weyn maskaxdiisa/maskaxdeeda, balse dadku waxay u baahan yihiin inay ogaadaan sheyga maskaxdooda ka guuxa wakhti intee la’eg ayey u baahan yihiin inay ku qaadato, maxaa yeelay waxwalbaa wuxuu qaataa waqti, wixii waqti qaata oo kaliya ayaa la ogaan karaa guushiisa inta ay la’eg tahay.
“Guushu maaha furaha farxadda. Farxaddu waa furaha guusha. Haddii aad jeceshahay waxa aad samaynayso, waad guulaysan doontaa.” – Albert Schweitzer
Fikradda guushu way ku kala duwanaan kartaa qof ilaa qof laakiin qof kastaa waxa uu haminayaa in uu ku guulaysto sida ugu wanaagsan ee kartadiisa ah. Waa lama huraan in aad taqaano waxa aad nolosha ka rabto iyo waxa aad u aragto guul.
Ma mari kartid waddo aan toos ahayn adoo raadinaya nolol guulaysata, adiga oo aan go’aamin jidkaaga ama hadafkaaga. Waqti qaado oo raadi waxa aad u taqaano guul. Ka fakar oo xooga saar tamartaada.
Fahan marka hore, ka dibna go’aami waxa aad ka rabto nolosha. Ma waxaad hiigsanaysaa guul shakhsi ama mid xirfadeed mise way isku xiran yihiin? Aqoonso waxyaalaha nolosha kaa farxiya. Markaad bilowdo inaad si togan u fikirto waxaad ku socotaa wadadii saxda ahayd.
Inaad dedaasho waa waajib kaa saaran naftaafa. Waa xaqiiqa jirta cidna kama sugaysid midaas. Waana waddooyinka kali ee aad ku xaqiijin karto inaad tahay qof jira oo nool oo waliba naf ay ku jirto. Guusha waxay leedahay sharciyo la maro, mid kamid ah sharciyada ugu muhiimsan waxaa kamid ah inaad aaminsan tahay inaad guulaysan karto.
Waxaa jirta xikmad uu yiri qoraagii reer Gariiga ahaa Nikos Kazantzakis, “Si aynnu u guulaysanno ugu horrayn waa in aynnu aaminnaa in aynu guulaysan karno.”
- Noqo qof hadaf ka leh nolosha
Marka horeba u door mustaqbalkaaga waxa aad jeceshahay inaad noqoto. Hadafka ayaa muhiim u ah noloshaada, waa jihada naftaada. Inaad noqoto qof hadaf leh waxay ka dhigan tahay qof og muhiimada ay u leedahay noloshiisa, oo macnahiisu yahay waad garanaysaa meesha aad u socoto, taasina waxay ku siinaysaa xamaasad, dhiirigelin, tamar badan iyo sababta aad usoo kacayso subaxdii. Waxaad noqonaysaa qof nool. Qodobkaan waxa aan aad ugu dheeraaday buugga 5-ta Tiir ee Guusha.
Himilada nololeed waxay noqon kartaa wax kasta oo ka mid ah guursashada, iibsashada guri, bilaabista ganacsi, caruur iwm. Wax kasta oo ay noqon karaan, waxaa muhiim ah inaad yeelato yoolal nololeed oo aad ogaato waxaad ka damacsan tahay nolosha.
2. Ku dadaal hadafka noloshaada
Weligaa ha khiyaanayn naftaada – guushu waxay ku timaadaa shaqo adag inaad la timaado. Waxaadna ogaan kartaa inkasta oo aad samaynayso dhammaan culeysyada ku horyaallo, waxaa jirta qanacsanaanta aad ku qanacsan tahay shaqadaada. Laakiin xasuusnoow inaad u baahan tahay inaad ku tiirsanaato dad adiga oo kale oo nolosha ujeedo iyo hadaf ka leh, iskana hubi dadka adiga kugu hareersan inay yihiin kuwa aad isla jaan-qaadi kartaan.
Inaad dedaasho oo kali lagaagama baahno waxaad kaloo u baahan tahay inaad taqaano halka aad u socoto iyo goorta aad rabto inaad gaarto.
Dr. Tony Campolo ayaa sheegay daraasad laga sameeyay 50 qof oo da’dooda kor u dhaaftay 90 sano oo rag iyo dumarba leh ayna sameeyeen aqoonyahanno cilmiga bulshada. Wuxuu sheegay in waayeel kaas la weydiiyay “Haddii noloshaada dib loo celin lahaa, maxaad ka beddeli lahayd?” su’aashaas waxay ahayd su’aal furan oo jawaabaheedu kala duwanaan karaan. Haseyeeshee, jawaabaha waayeelku ka bixiyeen waxay noqdeen kuwa isku mid ah waxayna ku jawaabeen:
- Waan fekeri lahaa oo hadba xaaladyda qiimayn ku samayn lahaa.
- Siddii horre si ka badan ayaan khatar ugu bareeri lahaa. Waxaan ifka kaga tegi lahaa wax iga dambeeya.
Waayeelkaas waxay dhammaan ka shalaayeen in sida ay u fekeraayeen yaraantoodii aysan ahayd mid u hagtay dhanka himilooyin ay lahaayeen iyo in feker la’aantoodu ay gayaysiisay in aysan gaarin hadafkooddii. Waxay isku raaceen in ’waa fekeri lahaa! Macnaheedu yahay ”tallaabo kasta oo aan qaadayo waxaan ka dhigi lahaa mid ii jihaysa waxyaabaha noloshayda macnaha u sameeya intii aan siddii bilaa macno daro u socon lahaa”
Halkaas, waxaanu ka baran karnaa in qofka inta ay goor tahay maskaxdiisa si fiican ugu shaqeysiiyo. Siddoo kale waxaan kaloo arki karnaa in qof walbi nolosha uu noolyahay aysan ka fogayn sidda uu u fekeraayo.
3. Diirada saar hawlaha ku horyaallo oo kali
Waxaad u baahan tahay inaad yeelato feejignaan dheeraad ah haddii kale waxaa ku mashquulin doona cida adiga kugu heeraarsan sida asxaabtaada iyo hawlo kale oo hadafkaaga dib-u-dhac u keeni kara. Maalin kasta, qorshahaaga hakuu diyaarsanaado. Hana ku mashquulin hawlo aan faa’ido kuu lahayn.
Waxaa laga yaabaa inaysan jirin isku-dhaf qumman oo hadafyada nolosha ah laakiin waxaan kuu sheegayaa waxwalbo oo aad qabanayso seddaxdaas ayaa u ah laf dhabar. Inaad hadaf yeelato, kuna dedaasho hadafkaaga iyo inaad diirada saarto hawlaha ku horyaallo oo adiga hadafkaaga ku gaarsiin kara. Boqolkiiba 2% oo kali ayaa dadka shaqeyn kara iyada oo aan kormeer lagu hayn. Dadkaas waxaa la yiraahdaa ”Hoggaamiye.” waa nooca shaqsiyadeed ee lagaaga baahnaa inaad noqoto, waadna noqon kartaa haddii aad go’aansato.
Qoyska & Horumarinta Bulshada
Faa’iidada ay leedahay aqlaaqda wanaagsan
Ummada walbaa oo dumeyso waxay ku dayataa Ummada kale waxaan meesha ka baxo qiimaha qofka, balse Soomaalida ayaa maanta kusoo kordhay nidaam khatar ku ah bulshada Soomaaliyeed kasoo laga keenay dalka dibadiisa ayna qeyb ka tahay ilxaadka heysta Ummada.

Ugu horeyn aqlaaqda wanaagsan waa waxa ugu muhiimsan noole kasta si uu ula dhaqmo dhaqan wanaagsan bulshooyinka kale, balse waxaad u baahantahay in aad la timaado aqlaaq iyo dhaqan wanaagsan ay bulshada kugu jeclaato.
Aqlaaqda wanaagsan qeyb ka mid ah abuur ama fidro uu rabi siiyay addoomadiisa balse in lasii kardhiyo waxay u baahantahay inaan barato dhaqanka wanaagsan kaasoo sare u qaadaya siddii aad bulshada kula dhaqmi laheyd dhaqan wanaagsan.
Qofka aqlaaqda wanaagsan waa qof ay jecel yihiin bulshooyinka kale sababtoo ah wuxuu bulshada u sidaa dhaqan wanaagsan oo u horseedi kara horumar, haddaba barnaamijkan aan ugu magac daray Jimco wanaagsan waxaan si taxane ah ugu soo qaadan doonaa Hormarinta Qoyska iyo Arimga Bulshada kaaso bixi doono kaliya maalinka Jimcaha.
Waxaan halkaan kugula wadaagi doonaa dhowr qodob aan isleeyahay waxey sahlayaan aqlaaqda wanaagsan.
- Aqlaaqda wanaagsan waa isku xirka bulshada qeybaheeda kala duwan taasoo dhalisa hab dhaqan wanaagsan ay bulshaba kaga dayato jiilba jiilka ka danbeeya.
Haddii aad bulshada ku xiran tahay aysan dhisi Karin aqlaaqdaada waxaad khatar ugu jirtaa inuu ku dhaco milan aad ku milmeyso bulshada kale taasoo sababi karta inay xumaato dhaqanka iyo aqlaaqdii wanaagsneyd ee aad laheyd.
Aqlaaqda wanaagsan ayaa lagu kala gudbiyaa goobaha waxbarshada sidda Machadyada, Iskuulada iyo Jaamacadaha balse marka loo eego bulshadeena waa bulsho leh xadaarad taasoo dhaxal siisay inay noqdaan kuwa loogu jecel yahay markii ay tagaan goobaha waxbarasho ama dalka dibadisa.
- Qofka aqlaaqda wanaagsan leh waa qof xiiseeya inuu barto dadyow kala duwan waayo waa qof aaminsan inuu sido fariin taasoo u jeedkiisa tahay in uu cid la wadaago si ay usii jirto dadnimada ay leedahy bulshada.
Diinta Islaamka an aad fahanto misna aad ku dhaqanto waxay ku dhaxal siineysaa halka ay ka taagan tahay aqlaaqda wanaagsan iyo in bulshada kula dhaqanto dhaqan wanaagsan ayna ka qurux badan tahay wax siismada.
Maalin maalmaha kamid ayaa wafdi uu hogaaminaayo nin la yiraahdo Ashaji Cabdi ayaa u yimid Rasuulka(SCW) waxuuna ugu yimid in uu u dardaarmo, wuxuuna yiri: “ii dardaaran”Rasuulka (SCW) wuxuu yiri: “ha caroonin” balse ninkii ayaa markale ku celiyay Rasuulka (SCW) wxuuna yiri: “ ii dardaaran”, balse Nabiga (SCW) ayaa ku yiri: “hacaroonin” subxaana Allah!
Bal u fiirso xadiiskan wuxuu sidoo kale qofka farayaa sabarka in uu muhiim yahay aqlaaqda suuban, majiro ruux aan caroonin markii wax la yeelo balse mahuumida ayaa ah markii waxa lagu yeelo in aadan miir beelin siddii qof waalan oo kale, tuasaale: Soomaalida waa dad sooraan ah ama aad u xanaaq badan sababtoo ah haddii reer hebel uu tiriyo hal gabay uu ku caynaayo reer hebel, reer hebelna waa in ay tiriyaan shan gabay ay ku caanayaan reer hebel balse waxaa ka qurux badan inaad u sabarto.
- Qofka aqlaaqda iyo dhaqanka wanaagsan leh waa ruuxa xal u hela dhibaatooyinka heysta bulshada asagoo sawir kooban ka bixiya dhibaatada ka dhalan karta haddii aan la xalin.
Dhanka kale, waa ruuxa sameeya qoshooyin taaba gal ah amaba suurtagal ah si ay bulshada dhaqanka wanaagsan, wuxuuna diyaar u yahay inuu la yimaado aqlaaq wanaagsan.
Sidoo kale dadyow badan ayaa maqaalo ka badan ciida ka badan ka qoray aqlaaqda wanaagsan balse haddii aan soo qaato mid ka mid ah wuxuu leeyahy: “ aqlaaqda wanaagsan waa biriijka ama buundada u dhaxeyso adiga iyo guusha taasoo kuu horseedi in ay dadka ku jeclaadaan bilaa sabab”.
“ Aqlaaqda wanaagsan qeybi waa fidri ama abuur halka uu ruuxa uu gaarsiin karo heer uu ku tarbiyeeyo naftiisa aqlaaqda iyo dhaqan wanaagsan”, ayuu yiri Sheekh Mustafe Xaaji.
Maxaa ka dhalan kara haddii la waayo bulsho dhaqan iyo aqlaaq wanaagsan leh
Haddii ay dhacdo tani oo kale waxaa badanaayo taxadiyaadka ay bulshada loo geysanaayo ayadoo qiil lagaga dhigaayo in ay jiraan bulshooyin laga tari badan yahay balse arinka sida loo fasiro wey ka duwan tahay waayo waxaa la baneysanaa in badan oo kamid ah bulshada diigooda iyo xolahooda.
Waxaa dhaceyso in ay bulshada cagta saartay wadada dumista bulsho walbaa oo dumeyso waxaa calaamd u ah inay ku dayato bulshooyinka kale.
Yurub maanta waxay dooneysaa dunnida oo dhan iney nqoto (Westearn Culture) dhaqanka reer Galbeedka, ayagoo wada xuquuqul insaan iyo waxyaabo kale.
Soomaaliya waxey qeyb ka tahay dadyowga sii burburaayo aqlaaq ahaan iyo dhaqan ahaan sababtoo ah waxay bilaabeen in dayacaan reerihii ay la haayeen sidoo kale ay meesha ka baxdo xaaneynta caruurta, taasoo keentay in ay meesha ka baxdo qiimihii uu lahaa qofka Soomaaliyeed.
Ummada walbaa oo dumeyso waxay ku dayataa Ummada kale waxaan meesha ka baxo qiimaha qofka, balse Soomaalida ayaa maanta kusoo kordhay nidaam khatar ku ah bulshada Soomaaliyeed kasoo laga keenay dalka dibadiisa ayna qeyb ka tahay ilxaadka heysta Ummada.
Qoyska & Horumarinta Bulshada
Wax ka baro astaamaha lagu garto nolosha dadka guuleystay
Dadkan ayaa si isku mid ah u fakara ayagoo hiigsigooda uu yahay gaarsiinta dadka kale ay gaarsiiyaan cilmiga ay hayaan.

Nolosha bini’aadamka ayaa wada gaaro da’a isku mid ah halka kuwa kalena ay gaaraan ilaa iyo halkii uu Rabi cimrigooda dhigay, balse dadkan ayaa ku kala duwan qaab nololeedka ay nooloyihiin muddada ay dunnida joogaan, sidoo kale waxaa kala duwan raadadka ay dunnida kaga tagaan kaasoo ay bulshada kaga dayato hab dhaqan ahaan iyo mid aqooneedba.
Ka hadalka dadka nolosha guusha ka gaaray ayaa ah wax aan halkan lagu soo koobi Karin ayadoo ay jiraan dad badan oo raadad ma guraan ah kaga tagay aduunka taas oo mudan in lagu dayo, mise waxaan ka hadlaa raggii ugu saameynta badnaa ee soomaray Islaamka kuwaas oo guulo badan kasoo hooyiyay dagaaladii ay la galeen dadkii diidanaa diinta rabi.
Dunnida ayaa ugu horeyn ka jirta loolan adag ama siraac taaso ay ku ku loolamayaan dadyow kala duwan kuwaas oo midda midka kale raba inuu hoggaamiyaan dunnida oo dhan, balse arinkan ayaa dadbadani ay ka jiifaann loolankan dunnida ka jiro ama ay yihiin kuwa dhan kale nolosha kaga mashquulsan.
Dadkan ayaa sido kale ka mid ah bulshooyinka aan lanool nahay kuwaasoo ay kamid yihiin dadyowga Soomaaliyeed, balse arakti ahaan in ay bulshadani aysan wax badan kala socon loolan ay dunnadani wajaheyso kaasoo waqti xaadirkan la joogo.
La socodka macluumaadyaddii ugu danbeeyay iyo xoggo kale ay ka mid yihiin diyaarinta in maanta ay dunnida ka socoto in ay noqoto hal dowllad ayada oo ay soo ifbaxeen aalado kala duwan kuwaas oo laga yaabo iney badalaan sida ay maanta u shaqeyso dunnida , balse qubarada falanqeeya cilmigga deegaanka ayaa qaba in ay arinta ay suurtagal tahay isla markaana la filaayo iney soo if baxaan sannada soo socda.
Waa waxyaabo cajiib ah markii aad fiiriso kaasoo ay dadbani lagayaabo iney wax wal wal ku heyn balse si aan waxbadan ugu ogaano ayaan waxaan halkaan ku koobi doonaa dhowr siyaabood oo lagu garto dadka nolosha guusha ka gaaray isla markaana raadad kaga tagay dunnida ayna ku nool nahay.
1. Dadka nolosha ku guuleysta waxey leeyihiin sifaad ama calaamado ay kaga duwan yihiin bulshooyinka kale, balse aqristow su’aal isweydii oo dadka oo dhan ma wada guuleesan karaan? Haa, dadka oo dhani wey guuleysan karaan balse guusha ayaa qof waliba uu ka qabaa fikir gaar ah.
Balse dadka nolosha ku guuleysta waa dad marwaliba u taagan iney wax kusoo kordhiyaan halka ay ku noolyihiin ayagoo raba iney kaga tagaan raadad muuqda, balse raadkan ayaa laga yaabaa in aadan wax badan ka fahansaneyd laakiin adiga oo bulshadaada ka taga wadadii ay ku heli lahaayeen aqoon fiican misna noloshooda anfacda waxaad kaga tagtay raad fiican.
Sidoo kale dadkan iskama weyna iney bulshada kale wax u sheegaan si ay u noqdaan kuwa garaadkooda uu sii koraayo lana yimaado qorshe cad iyo hoggaan fog, tani ayaa laga yaaba iney tahay waxyaabo aad la yaabto balse nolosha dhabta ayaa ku dhisan in ay bulshada wadaagaan waxyaabha faa’iidada u leh.
2. Bulshadani ayaa sidoo kale ku tiirsan meelaha ay ka helaan daraasaadka nafsiga ayaga oo mararka qaar ka isku daya iney sameeyaan daraasaad ay ka mid tahay waxbarashada, farsamada gacanta, iyo barnaamijyo kale ay ku hormarinayaan noloshooda.
Bulshadan ayaa ah bulsho ku hormarsan dhanka aqoonta iyo farsamada gacanta ayagoo marwalabana raadiyo iney bartaan fursado kale ay noloshooda ku badalaan isla marakaan ay xaqiijiyaan hadaf yadii ay nolosha ka lahaayeen muddo ka dib, laakiin dhibaatada jirta ayaa ah in bulshada ay mar walbaa fahmin bulshada kale dhanka aqoonta iyo garaadka ay leeyihiin.
3. Bulshadan waa bulsho marwalbaa ku xiran dadka kale oo ka aqoon badan si ay wax badan ugu faa’idaan ayna u noqdaan tusaale fiican, riyada qofka waxaa marwabaa dhisa qofka og halkii uu umari lahaa si uu uga dhabeeyo hanka uu nolosha ka leeyahay.
Garashada hankaaga waxey kaa caawineysaa sameysanka qorshe cad iyo qeexada hanka aad leedahay misan kuu cad yahay, balse dadbani ayaa dhibaato ka heysato dajinta qorshe cad si ay ugu dhabeeyaan qorshaha u dagan.
Sidoo kale bulshadani ayaa ah bulsho siddata sahay aqooneed ayagoo kala garanaayo meelo badan aanu weligii tagin, balse arinka ayaa u suurta galiyay iney wax badan ka barteen halkiii ay tagi lahaayeen iyo siddii ay ku tagi lahaayeen.
Dadkan ayaa si isku mid ah u fakara ayagoo hiigsigooda uu yahay gaarsiinta dadka kale ay gaarsiiyaan cilmiga ay hayaan.
4. Bulshadan ayaa ah kuwa intooda badan noqda hoggaamiye yaal kuwaas oo qaada masuuliyada bulshada ay la noolyihiin, waxaa muuqato in qodobkan uu u qaab ek yahay qodobka 2-aad, balse dadka noqda hoggaamiyaal waa dad leh qorshe cad, yool degan, hiigsi qeexan iyo wakhti la fuliyo.
Kala duwanaanshaha ra’iga ayaa mararka qaar dhaliyo caadifad ka aloolsanaato blushada dhexdeeda, balse bulshadan markii uu ka dhex dhaco qilaaf ma ahan bulsho isla markiiba ku kala tagto halkii uu shalay hadafkooda ahaa waxeyna xaliyaan dhibta ka dhalatay ururka dhexdiisa.
Waa bulsho leh xeer hoosaad ay kula macaamilaan shaqalaaha ururka si ay u dhicin dhibaato fara badan, waxeyna maareeyaan xaaladaha ka dhex dhaco ayaga oo u xaliyo hanaanka ka jira ururka taasoo ay kuwada qanacsan yihiin bulshada kale ay xilka u hayaan.
Kuma koobna halkan inaad guul gaarto balse waxay u baahantahay inaad sameyso dadaal dheeri ah kaasoo aad sare ugu qaadeyso heerkaaga aqooneed iyo garaadka aad leedahay.
Sameyso saaxiib aad nolosha kaga dayato waxaan jeclaan laha inaan ku gunaanudo qodobkan, sido kale aan jeclaan lahaa inaan sii wado qoraalka balse dadkeyga oo inta badan aan wax qorin darteed waxaa ku gabagabeynaa “in qof waliba uu ku diinyahay saxiibkii”, taasina ma ahan mid aan aniggu dhahy balse waa maah-maah Soomaaliyeed.
Saaxiibka fiican wuxuu ku noqdaa tusaale hagaagsan isla markaana noloshaada kusoo kordhiya wax cusub balse saaxiib haka dhigan qof raba inuu kaa dhaadhiciyo (Negative), ama aaminsan in waxba aan la qaban Karin waayo qokaas wuxuu qatar ku yahay noloshaada waxaase kuu qurux badan inaa ka dayato saaxiib kale oo haggaagsan.
Micnahaygu ma ahan inaan rabo in aan kugu diro saaxiibkaga qaaliga ah balse tijaabi mar qura iskuna day in aad ka dhaadhiciso fikirka aad qabto una sheeg sida uu mudnaanta kuugu kala leeyahay kana dalbo in uu kaa caawiyo qodob ka mid ah qodobadda aad degsatay cabir oo ka dhageyso fikirka uu kuu jeediyo kaliya hal mar tijaabi!!
- Yurub3 months ago
Fadeexadda Qadar: Fadeexadda la xiriirta Qadar ee ruxday Midowga Yurub
- Afrika3 months ago
Suudaan: Cumar Al-Bashiir oo qirtay in uu mas’uul ka ahaa afgambigii 1989-kii
- Sirdoonka & Militariga3 months ago
Israa’iil ayaa laga yaabaa inay weerarto Iiraan – wasiirka gaashaandhigga
- Afrika2 months ago
Maxaa laga filan karaa hub ka-dhigista mucaaradka TPLF ee Itoobiya oo billaabatay?
- Yurub3 months ago
Maxaa ka dambeeya xiisadda ka soo cusboonaatay Seerbiya iyo Kosovo?
- Sirdoonka & Militariga3 months ago
Hogaamiyaha Kuuriyada Waqooyi ayaa dajiyay yoolal cusub oo militari ah sanadka 2023
- Siyaasadda Soomaaliya3 months ago
Ciidankii jiray Eriteriya oo lasoo celiyay qeybtii ugu horreysay – Haddaba maxay yihiin ciidammadan?
- Yurub2 months ago
Baarlamanka Yurub oo soo faro-geliyey kiiska nin Soomaali ah oo xukun adag lagu riday – sababta maxay ahayd?
- Sirdoonka & Militariga3 months ago
Ruushka: Gantaalada Patriot ee Maraykanka ma caawin doonaan soo afjarida colaadda Yukrayn
- WARBAAHINTA3 months ago
“Qofkii geystay weerarkii Paris wuxuu lahaa taariikh rabshado ka dhan ah muhaajiriinta”
- Siyaasadda Soomaaliya1 month ago
Maxaad kala socotaa waxa ka socda magaalada Laascaanood? – Xog iyo taariikh kooban
- Bariga dhexe2 months ago
Dowladda Imaaraatka oo sheegay inay iskuullada ku dhigi doonaan xasuuqii Holocaust ee Yuhuudda
- Siyaasadda Soomaaliya3 months ago
Xisbiga Qaransoor ayaa war saxafadeed kasoo saaray dagaalka Baydhabo
- Bariga dhexe2 months ago
Israa’iil ayaa booliiska ku amartay in calanka Falastiin laga saaro goobaha caamka ah
- Maalgelinta & Maaliyadda3 months ago
Sanduuqa hantida qaranka Norway ayaa ka fiirsanaya inuu dib u eegis ku sameeyo maalgashiga ay ku sameynayaan Israa’iil
- WARBAAHINTA3 months ago
Pele: Xiddigii ugu horreeyay ee kubbadda cagta oo geeriyooday
Francesco
November 23, 2018 at 12:44 am
Es ist fantastischen, dass Siie auch Ideen aus dieser Post sowie unserer Diskussion gemacht an diser Stelle.