Maamulka millatariga Niger ayaa bilaabay wejiga koowaad ee dhuumo dhirirkiisu yahay 2,000 oo kiilo mitir kaas oo saliid ceyriin u qaadi doona dalka deriska la ah ee Benin, AFP ayaa werisay todobaadkan.

Sida warku sheegayo, xafladii shaqada ayaa lagu qabtay goobta saliida ee Agadem oo in ka badan 1,700 kilomitir u jirta caasimada Niamey ee gobolka saxaraha ah ee Diffa.

Khayraadka ka faa’iidaysiga waxaa loo isticmaali doonaa “si loo xaqiijiyo madaxbanaanida iyo horumarka” dalka, Ra’iisul Wasaaraha Nigeria Ali Mahaman Lamine Zeine ayaa laga soo xigtay xaflad Arbacadii dhacday. Hawlgalka dhuumaha ayaa u oggolaanaya Niger inay ka iibiso saliida cayriinka ah ee suuqyada caalamiga ah markii ugu horeysay iyada oo loo sii marayo dekedda Benin ee Seme.

AFP ayaa qortay in in ka badan $6 bilyan lagu maalgaliyay mashruuca, oo ay ku jiraan $4 bilyan oo lagu horumarinayo goobaha saliidda iyo $2.3 bilyan oo lagu dhisayo dhuumaha.

Dhismaha mashruucan oo ay hogaaminayso Shirkadda Shidaalka Qaranka ee Shiinaha (CNPC), ayaa la filayaa in ay soo saarto gaadiid dheeraad ah oo ku wajahan Dekedda Cotonou ee Benin. Dekadda ayaa la filayaa in ay soo saarto badeecado gaaraysa ilaa 300,000 oo tan marka dhuumahaasi ay hawl galaan.

Hawlgalka dhuumaha shidaalka ayaa imaanaya xilli cunaqabateyn ballaaran ay ku soo rogeen Ururka Dhaqaalaha Galbeedka Afrika (ECOWAS) iyo Midowga Yurub ka dib afgambigii militariga ee 26-kii luulyo.

Niger, oo ah dal aan bad lahayn oo ku yaalla Galbeedka Afrika, ayaa ka mid ah waddamada ugu saboolsan adduunka, wuxuuna helaa sannadkii ku dhawaad 2 bilyan oo doolar oo gargaar horumarineed ah.

Niger waa xulafada ugu caansan Mareykanka ee la dagaallanka dhaqdhaqaaqa kooxaha argagixisada ah ee gobolka Saaxil, waxaana dalka Afrika uu martigeliyaa in ka badan 1,000 askari oo Mareykan ah oo ka qeyb qaata tababarrada iyo howlgallada amniga gobolka, waxayna ilaaliyaan labada saldhig ee ciidamada cirka oo ay ku sugan yihiin xubnaha adeegga Mareykanka. Waxay ku yaalaan, marka loo eego falanqaynta Machadka Washington ee siyaasadda Bariga dhow.

Waxa ay intaa ku dartay in Maraykanku uu hal saldhig oo cirka ah oo noociisa ah ku leeyahay gobolka Saaxil, Air Base 201 ee waqooyiga Niger, si uu u duuliyo diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee bixiya sirdoon, sahan, ilaalin, iyo awood weerar oo aad u muhiim ah ciidamada Maraykanka, iyo hantidaas, Maraykanku waxa uu noqonayaa mid indho la’aan ah” si ay u arkaan hanjabaado kala duwan oo uga imanaya kooxaha hubaysan ee gobolka.

Madaxweynaha Mareykanka Joe Biden ayaa Isniintii ku dhawaaqay inuu doonayo inuu ka saaro Jamhuuriyadda Bartamaha Afrika (CAR), Gabon, Niger, iyo Uganda hindisaha ganacsiga ee loo yaqaano America’s flagship. Xeerka Kobaca iyo Fursadaha Afrika (AGOA), isagoo tixraacaya u hoggaansanaan la’aanta shuruudaha ka qaybgalka.

Hindisahan waa mashruuc bini’aadantinimo kaas oo ujeedadiisu tahay in lagu taageero dadka dhibaatadu saamaysay si loo caawiyo.

“Waxaan tallaabadan u qaadayaa sababtoo ah waxaan go’aamiyey in Jamhuuriyadda Afrikada Dhexe, Gabon, Niger, iyo Uganda aysan buuxin shuruudaha u-qalmitaanka” AGOA, ayuu Biden ku sheegay warqad uu u diray Senate-ka Mareykanka.

Dowladaha Jamhuuriyadda Afrikada Dhexe iyo Uganda – oo horraantii sanadkan meel mariyay sharci si weyn loo dhaleeceeyay oo liddi ku ah LGBTQ – waxay ku kaceen “xadgudubyo waaweyn” oo ka dhan ah xuquuqda aadanaha ee caalamku aqoonsan yahay, sida uu sheegay hoggaamiyaha Mareykanka.

MD Joe Biden wuxuu ku andacoodey Niger iyo Gabon, halkaas oo ay askartu la wareegeen afgambigii ugu dambeeyay, ay ku guuldaraysteen in ay dhidibada u taagaan ama ay horumar joogto ah ka sameeyaan ilaalinta nidaamka badan ee siyaasadda iyo sharciga.

“Inkasta oo ay si weyn u wada shaqaynayeen Maraykanka iyo Jamhuuriyadda Afrikada Dhexe, Gabon, Niger, iyo Uganda, haddana dalalkani waxay ku guuldaraysteen inay wax ka qabtaan welwelka Maraykanka ee ku aaddan u hoggaansami la’aantooda shuruudaha u-qalmitaanka AGOA,” ayuu raaciyay.

AGOA waxaa la bilaabay 2000 si ay u siiso wadamada ka hooseeya saxaraha Afrika ee u qalma cashuur la’aan suuqyada Maraykanka in ka badan 1,800 oo badeecooyin ah.

Inkastoo Joe Biden uu qorsheynayo joojinta faa’iidooyinka afarta waddan ee Afrika Janaayo 1, 2024, wuxuu sidoo kale sheegay inuu sii wadi doono inuu qiimeeyo haddii ay buuxiyeen shuruudaha u-qalmitaanka barnaamijka.

Washington waxay hore uga saartay Jamhuuriyadda Afrikada Dhexe iyada oo ay weheliso Ereteriya sidii ka-faa’iideystayaasha AGOA 2003dii ee madaxweynihii hore ee George W. Bush ay ku guuldareysteen inay buuxiyaan shuruudaha sida dib-u-habaynta dhaqaalaha ku saleysan suuqa iyo mabaadi’da dimoqraadiyadda. Dalka Afrikada Dhexe ayaa dib loo soo celiyay 2016-kii oo kaliya xilligii Barack Obama.

Joe Biden ayaa horraantii sanadkan kala noqday maqaamkii ka faa’iidaysiga gumaystihii hore ee Faransiiska, Burkina Faso, ka dib markii tallaabo la mid ah laga qaaday Itoobiya, Guinea, iyo Maali 2022.

Bishii Juun, koox sharci-yaqaanno Mareykan ah ayaa u qoray Xoghayaha Arrimaha Dibadda ee Mareykanka Antony Blinken iyo laba sarkaal oo kale, iyagoo su’aal ka keenay u-qalmitaanka Koonfur Afrika ee faa’iidooyinka ganacsiga AGOA.

Sharci-dajiyayaasha ayaa sheegay inay “aad uga walaacsan yihiin” xiriirka “sii qoto dheer” ee Pretoria ee Moscow waxayna ka dalbadeen Aqalka Cad in Madasha 20-aad ee AGOA laga wareejiyo Johannesburg loona wareejiyo waddan kale.

Shirkan oo socon doona 2-da ilaa 4-ta bisha November ayaa waxaa isugu imaan doona madaxda Afrikaanka ah iyo saraakiil Mareykan ah si ay uga wada hadlaan mustaqbalka qorshahan oo ku eg 2025-ka.

Midowga Afrika (MA) ayaa si rasmi ah u fadhiistay kursigiisii xubin cusub oo ka tirsan kooxda G20 ee hormuudka ka ah dhaqaalaha. Arrintan ayaa waxaa shaaca ka qaaday ra’iisul wasaaraha Hindiya Narendra Modi oo ka hadlayay shir madaxeedka Midowga Yurub oo Sabtidii ka dhacay magaalada New Delhi.

Midowga Afrika hadda waxa uu la mid yahay Midowga Yurub oo ahaa ururka keliya ee xubin buuxda ka ah gobolka. Magacaabistii hore ee Midowga Afrika waxay ahayd “urur caalami ah oo lagu martiqaaday.”

“Iyadoo qof walba uu raalli ka yahay, waxaan ka codsanayaa madaxa Midowga Afrika inuu u fadhiisto kursigiisa xubinta joogtada ah ee G20,” Modi ayaa ku yiri khudbadiisii furitaanka, iyadoo madaxa Midowga Afrika Azali Assoumani uu markaas kursi ku garab fadhiyo hoggaamiyeyaasha adduunka.

Ururka Midowga Afrika oo la asaasay 1999-kii, waxa uu ka kooban yahay 55 waddan oo Afrikaan ah, waxana uu ka kooban yahay guud ahaan qaaradda oo dhan. Dawladaha xubnaha ka ah waxay si wadajir ah u gaadhaan go’aamo siyaasadeed iyo dhaqaale oo muhiim ah. Mid ka mid ah ujeedooyinka ugu muhiimsan ee MA waa in la tirtiro “hadhaaga gumeysiga iyo midab-takoorka” iyo sidoo kale horumarinta midnimada iyo wadajirka xubnahooda. Koonfur Afrika ayaa horay u ahayd dalka kaliya ee Afrikaan ah ee xubin ka ah G20.

Fikradda ah in Midowga Afrika uu kursi joogto ah ka helo G20 waxaa markii ugu horreysay soo jeediyay madaxweynaha Senegal Macky Sall, oo u sheegay Golaha loo dhan yahay ee Qaramada Midoobay Sebteembar 2022 in tallaabadani ay ka dhigan tahay “in Afrika, ugu dambeyntii, ay matasho halka go’aannada laga soo saaro waxay saamaysaa 1.4 bilyan oo Afrikaan ah.”

Kooxda 20

G20 ama kooxda 20 waa gole dowladeed oo ka kooban 19 wadan oo madax banaan, Midowga Yurub (MY), iyo Midowga Afrika (MA). Kooxda 20 waxay ka shaqeysaa si ay wax uga qabato arrimaha waaweyn ee la xiriira dhaqaalaha adduunka, sida xasilloonida maaliyadeed ee caalamiga ah, yaraynta isbeddelka cimilada iyo horumarka waara.

G20 waxa uu ka kooban yahay inta badan wasaaradaha maaliyadda ee ugu dhaqaalaha badan caalamka, oo ay ku jiraan kuwa warshadaha leh iyo kuwa soo korayaba; waxay ka dhigan tahay ku dhawaad 80% wax soosaarka guud ee aduunka (GWP), 75% ganacsiga caalamiga ah, saddex meelood laba meel dadka aduunka, iyo 60% bedka dhulka adduunka.

G20 waxaa la aasaasay 1999 iyada oo laga jawaabayo dhowr dhibaato dhaqaale oo adduunka ah. Laga soo bilaabo 2008dii, waxa la shiray ugu yaraan hal mar sannadkii, iyadoo shirar madaxeedyadu ay ka soo qayb galeen madaxa dawladda ama dawlad-goboleedka, wasiirka maaliyadda, ama wasiirka arrimaha dibadda, iyo masuuliyiin kale oo sarsare; Midowga Yurub waxaa matalaya Guddiga Yurub iyo Bangiga Dhexe ee Yurub.

Erayga iyo dhac ama boob waa mid markiiba ku dhiilo gelinaya kuuna muujinaya in halkaas ay ka jirto in wax lagu qaadanayo awood iyadoo qofka ama dadka laga qaadanayaa aysan raali ka ahayn. Dhacu waa qof awood iyo si qaabdaran ku hantiya wax aannu lahayn, hanti iyo dad, dal  wax kasta oo la taaban karo ama muuqanaya.

Dhaqan ahaan bulshada soomaaliyeed, dhacu waa ka dhaxayn jirey dadka deegaan wada dega iyo kuwa kala duruqsan, waxaana jirey laba siyaabood oo wax loo dhaco, mid wuxuu ahaa qolyo qawlaysato ah oo dadka jidadka u gala, socotada iyo dadka gedislayda ahna ka booba oo ka dhaca hantidooda.

Midka kalena wuxuu ahaa Geel qaadka,  geela oo la kala dhaco guud ahaan geyiga soomaaliyeed waa dhaqan ay ka sinaayeen, marka colaado dhexmaraan ama qaarkood ayaabay u ahayd guul iyo ragganimo inay dhacaan geelasha dadyoowga kale, waagii xeerka kaynta iyo kala awood badnaanta wax lagu maareyn jirey.

Haddana ogoow dhacaasi mar walba ma ahayn mid bulshadu ku wada faraxsantahay kuna qanacsantahay ee wuxuu ahaa mid ay fulliyaan kooxaha falaago ah oo arrinkan u ban baxay, waxaa jira halku dhegyo ay lahaayeen marka ay geela ammaanyaan iyagoo leh : “ Xalaal iyo xoog suu ku xero galo, midna kuma xuma”

Arrintani maaha mid ku kooban soomaalida oo keliya ee dadyoowga kale ee carra edeg ayaa la wadaaga labadan habdhaqan ee qaloocan, boobka iyo dhacu waa midkii abuurey  in gumeyste dad nool ka qaato dhulkooda iyagana dhulal kale geeyo.

Waayihii dambe ee hannaanka ku dhisan sinaanta iyo garsoorka, talo wadaaga iyo nabad ku wada noolaanshuhu hirgalay, guud ahaan waxaa la joojiyey adduunka oodhan, dhaca iyo boobka waxaana laga soo saaray xeerar guud iyo dal walba xeer u gaar ah.

“Halkudhega qormadayda ee ah dhaca hantida guud ee bulsho wada leedahay ayaa ah mid u baahan maanta bulshada soomaaliyeed inay ka qaadato talo iyo go’aan midaysan oo leh xeer iyo xayndaab aan cidna ku xadgudbi karin.”

Sida aan kor ku sheegnay waa qayb ka mid ah nolasha aadanaha lagama waayo dhac iyo sed bursi. Sidaas daraadeed hantida guud waxa timaada marar badan in gacan dambeedis iyo boob awood qalin ku daaban lagu lunsado ama laguba qaato, iyadoo cid is weydiinaysaa jirin. Arrimahan ayaa inta badan yimaad marka uu qofku gabo xil ammaaneedkii loo dhiibtay inuu xadgudubyo.

Bulshada soomaaliyeed oo wacyigoodu yar yahay dhanka dawladnimada ayaa waxa ay u haystaan in badani xadgudubyada loo geysto hantida guud ay tahay keliya xatooyo lacageed iyo dhul lagu habsado. Haddaba waxaan rabaa inaan si weyn halkan ugu lafa gurno una iftiimiyo muuqaalada kala duwan ee xadgudubka hantida guud:

Dhaca iyo boobka hantida guud ee dahsoon.

1.Dheefsiga (Ka macaashida) shaqada dadweynaha

Dheefsiga waxa ay noqonaysaa qofka masuulka ah sida: “Madaxweyne ,, Ra’iisalwasaaare, Wasiir, Agaasime, Maamule, Maareeye  agaasime iyo qofkasta oo haya jago xileed dadweyne marka uu isku dayo In uu ka macaasho jagada uu haayo .ka macaashidda jagadaasi waxa ay leedahay dhowr muuqaal oo ay ka mid yihiin:

B. Bixinta fursado shaqo iyo qandaraas

Masuulku asagoo ka faa’ idaysanaya jagada uu hayo, In uu siiyo qandaraas shirkad uu asagu wax ka leeyahay ama qoyskiisu leeyahay,sidoo kale qandaraaska shirkada la siiyay in uu shardi oga dhigo in uu ku yeesho saami .

T. Faafinta sirta shaqada:

Xarumaha danta guud iyo wasaaradaha , waxa ay soo bandhigaan shaqooyin ay shuruudo ku xiranyihiin oo tartan loo galayo , haddii qofka ka masuulka ah jagadaas uu sirtii iyo su’aalihii imtixaanka, u gudbiyo dad asaga xigto la ah ama uu laaluush ka qaatay, si adeegaas ay uga faa idaystaan, waxa ay noqonaysaa dhac loo gaystay hantidii dadwaynaha.

J. Deeqaha waxbarashada

Haddii la helo fursado deeqo waxbarasho oo dowladdu bixinayso ama laga helayo dalka dibadiisa, kuwaasoo u baahan dadka  la siinayo inay maraan imtixaano iyo tartan,  haddii qofka masuulka ah ama kooxaha xilalka hayaa ku koobaan xigaalkooda, ubadkooda ama dad ay laaluush ka qaateen  lana dhaho iyaga ayaa ku guuleystay waa qayb ka mid ah dhaca iyo boobka hantida.

2. Xil gudasho la’aan

Qofka shaqaalaha ah ee ka shaqeeya xarumaha dadweynaha waxa uu ku shaqeeyaa heshiis. Waxa uuna ku qaataa shaqadaas Bilgoosad(mushaar) iyo xuquuq kale. Haddaba waxaa saaran qofkaas shaqaalaha ah,  in uu dadweynaha ugu adeego hufnaan iyo kala sooc la aan sidoo kale uu adeegaas iyo shaqadaas ku qabto, sidii lagu heshiiyey, Maalmo la yaqaan iyo gooro la yaqaan sida ku cad heshiiska uu galay ee uu ku mushahar qaato.Haddii taas ay dhici wayso, waxa ay noqonaysaa ku xadgudub hantidii dad waynaha oo lagu xad gudbay.

B. Isdaba marin hawleed

Shaqaalahii oo ka soo dib dhaca xilligii shaqada  iyo ka bixidda shaqada ayadoon la gaarin xiligii ay dhamaanaysay inuu iska maqnaado shuruud iyo wargelin la’aan(Cudur daar)I n aan la dhawrin waqtiga shaqada oo shaqaalaha uu ku bixiyo waqti badan danihiisa gaarka ah sida sheeko ,cunto iyo xaajo gudasho iyo salaad sunno ah tukashadood, iyadoo aan la qaban hawl maalmeedkii la rabay in la dhammeystiro.

T. Adkaynta adeegyada xafiisyada:

In shaqo lagu qaban karo muddo yar laga dhigo mid waqti dheer qaadanaysa. Si loo dhibo qofka muwaadinka ah ee adeega u baahan, dhawr barina la iska daba celceliyo  ama uu daalo qofkaasi iyadoo looga gol leeyahay inuu bixiyo hawl fududay(Sharuur ama Caano) Laaluushka magacyada cusub ee loola baxay.

Waxaa  mudan in la dejiyo xeerar iyo  qawaaniin ma dhaafaan ah oo dhammaan boobka dahsoon ee aan ka soo hadalnay  xadidaya si loola dagaallamo, lunsiga iyo dhaca  hantida dadweynaha si dadban iyo si toos ah.

3. Bur burinta caddaymaha:

Laamaha kala duwan ee dadwaynaha loogu adeego waxaa ka mid ah kuwa lagu kaydiyo caddaymo ama xogo ku saabsan dadka iyo dalka. Sida laamaha garsoorka iyo hanti dhawrka oo lagu kaydiyo caddaymaha ku saabsan xuquuqda dadwaynaha ha ahaato mid ku saabsan: caddaymaha dhulka, fal dambiyeedka dad kala galay caddaymahood, dhac iyo boob loo gaystay , xuquuqda dadwaynaha iyo hantidooda.

Sidoo kale hay adda sirdoonka ayaa ah meel lagu kaydiyo sirta iyo xogta dalka ku saabsan nabadgelyada dalka, heshiisyada dalka, iyo waxyaabo badan oo lagama maarmaan ah.

Caddaymahaas waa hanti qaran oo la wada leeyahay, waxaana iska leh, dadka ku nool dadkaas ee gaarka u leh waxaana ku xiran ah oo ay nolasha malaayin qof ku xirantahay ku xadgudub keeduna ama faafinteeda ay galaafan karto nolasha malaayiintaas dadka ah eek u dhaqan dhulkaas.

4. Hantida guud oo loo adeegsado dan gaar ah

Had iyo jeeraale waxaa dhacda in dadka xilalka hayaa ee loo igmaday maamulka hantida guud  in ay u adeegsadaan dano gaar ah:

Sida lacagaha lagu bixinayo xafladdaha, marti qaadyada gaarka ah aan ujeeddo waxgal ah ku fadhiyin iyo socdaal dibadda ah oo aan lahayn hiigsi iyo majiire dhab ah,macana sidoo kale in diyaarado gaar ah loo kireeyo dad aan wax hawl qaran haynin ,Lacagahaa qaabka micno darada ah lagu bixi nayo waxa ay baahi tiri lahayd boqolaal qof oo shacab ah waa hadii dhanka saxda ah loo weecin lahaa

5. Xatooyo

Xatooyadu waa dhaca ugu badan ee hantida guud ay la kulanto haba ugu darnaato lacagaha caddaanka ah. Lacagahaas oo laga soo qaado goobaha danta guud sida: Gegada diyaaradaha, dakaddaha iyo IWM.  lagacahaas ayaa la lunsadaa ayadoon soo gaarin goobihii loogu tala galay in lagu ilaaliyo sida bangiyada oo kale, qaarkoodka waxaa laga bixiyaa bangiga ayadoon looga bixinayn sifo sharci ah loona isticmaaliyo waddo aan sharci ahayn oo lagu lunsanayo.

Lacagaha la xado waxaa ka mid ah lacagaha ay bixiyaan dawladdaha iyo hay ado ajnabi ah oo ay ubixiyaan dayn ahaan ama deeq , ayadoon gaarin shacabkii lacagahaas la daymiyay oo hadhaw gudideeda laga rabo ayaa la leexsadaa xatooyadu kuma eka lacagta cad, sidoo kale waxaa boob la kulma ,dhulkii danta guud , sida goobihii waxbarashada  iyo goobaha caafimaadka IWM.

________

W/Q. Maxamuud Axmed Muuse Tallman

E-mail. mahamudp@gmail.com

whatspp: +252907635771

Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay ayaa toddobaadkan yeeshay kulankoodii ugu horreeyey ee ku saabsan halisaha ku gedaaman horumarka xawliga ah ee farsamada casriga ah, gaar ahaan, garaadka macmalka ah ee la horumariyey, ama Artificial Intelligence.

Xoghayaha Arrimaha debedda ee Britian James Cleverly oo shirguddoomiyey kulanka golaha ammaanka, maadaama uu bishan July dalkiisu hayo xilka madaxtinimada meertada ah, ayaa sheegay in garaadka macmalka ah ee la horumariyey uu saamayn ballaadhan ku yeelanayo dhinac kasta oo nolosho aadamaha ah.

Wuxuu sheegay in si degdeg ah loogu baahan yahay in dib loo qaabeeyo maamulka guud ee farsamada casriga ah ee caalamka, sababtoo ah, garaadka macmalka ah ee horumarsani wuxuu noqonayaa mid aan xuduud lahayn, isaga oo saamayn ku yeelanaya, isbedelka cimilada, iyo koboca dhaqaalaha ee caalamka.

Wasiirka ayaa ka digay, in farsamadan casriga ahi ay shidaalka ku sii shubi doonto wararka been abuurka ah, taasoo laga yaabo inay iska hor-keento dalalka iyo weliba ururada aan dawliga ahayn.

15-ka xubnood ee golaha ammaanka ee Qaramada Midoobay waxaa warbixin siiyey xoghayaha guud Antonio Guterres, Jack Clark oo wax ka asaasay shirkad cusub oo adeegsata garaadka macmalka ah ee horumarsan, iyo Prof. Zeng Yi oo kaaliye agaasime ka ah xarun cilmi-baadhis oo qaabilsan farsamadan casriga ah.

Xoghayaha Qaramada Midoobay ayaa sheegay in adeegsiga aaladaha ku shaqeeya garaadka macmalka ah ee la horumariyey, gaar ahaan hawlaha milateriga ama kuwa aan milaterigaba la xidhiidhin, inay horseedi karayan tallaabooyin halis ku ah ammaanka iyo xasiloonida caalamka.

Xoghayaha ayaa soo dhoweeyey baaqyo ka imanaya, qaar ka mida dalalka caalamka oo ku baaqaya in la yagleelo hay’ad cusub oo qaabilsan farsamada casriga ah.

Danjiraha Shiinaha ayaa Garaadka Macmalka ah ee la horumariyey ku tilmaamay inuu yahay seef laba af leh, oo yeelan karta wanaag iyo xumaanba, iyada oo ku xidhan, sida aadanuhu u isticmaalo ama loogu sameeyo shuruuc xakamaysa, ama sida la isugu dheeli-tiro sayniska iyo ammaanka.

Sababaha looga cabsi qabo aaladaha ku shaqeeya garaadka macmalka ah ee la horumariyey ayay ka mid yihiin, in mishiinadu ay si iskood ah oo ka madax-banaan aadanaha u shaqayn karaan, iyaga oo amaro iyo tallaabooyin qaadi karaya, in si fudud loogu faafin karo wararka been abuurka ah, inay halis ku noqon karaan shaqooyinka, iwm.

Dhinaca kale waxaa Washington ka dhacay kulan kale oo muhiima oo uu soo qaban-qaabiyey Ururka Sayniska Qaranka ee Maraykanku, kaas oo ay hadal ka jeedisay madaxa guddida isgadhsiinta ee Maraykanka, iyada oo lagu soo casumay khubaro kala duwan oo ka kala socda shirkadaha waaweyn ee isgaadhsiinta, mac-hadyada qaabilsan dhinaca daraasaadka, hay’adaha federaaliga ah ee Maraykanka iyo daneeyayaal kala duwan.

Kulankan ballaadhan ayaa lagu lafa-gurayey ama wax la iskaga weydiinayey fursadaha iyo dhibaatooyinka ay wataan farsamada casriga ah ee garaadka macmalka ah ee la horu-mariyey ama artificial intelligence.

Bilawgii shirkaba waxaa la isweydiiyey su’aalo ay ka mid yihiin, Farsamadan casriga ahi, halis badan ma ku keeni kartaa jiri-taanka aadanaha, taas oo u horseedi karta inay dabar-go’aan? Waa su’aal ay dad badani qariibsan karaan, inay tahay mid ay isweydiinayaan khubaro kala duwani, hase ahaatee waxaa cabsida heerkaas gaadhsiiyey mugdiga badan ee ku jira, horumarka ballaadhan ee ay samaynayso farsamada casriga ah, gaar ahaan, aaladaha ku shaqeeya garaadka macmalka ah ee horumarsan.

Guddoomiyaha Guddida Isgaadhsiinta ee Maraykanka Jessica Rosenworcel ayaa sheegtay inay wanaaga ay ka rajaynayso farsamadan casriga ahi, inay ka badan tahay halista ku gedaaman, gaar ahaan marka laga hadlayo, habka looga faa’iidaysanayo farsamadan casriga ah iyo saamaynta ay ku yeelan karto shaqooyinka ay aadanuhu qabtaan, maadaama ay soo baxayaan mishiino iyo aalado kale oo casri ah oo ku shaqaynaya garaad macmal ah oo aad u horumarsan. Sidoo kale waxaa Iyana aan meesha laga saari Karin, su’aalaha laga qabo, saamaynta ay ku yeelan karaan dimoqraadiyadda iyo doorashooyinka caalamka.

John Chappin oo ah la taliye sare oo ka tirsan machadka sayniska qaranka ayaa sheegay “in haatan la gelayo, kacaankii ama fufkii, garaadka macmalka ah oo horumarsan” taasoo uu ku tilmaamay inay ka mid tahay, “is-bedelleda jiilalka ee farsamooyinka casriga ah” wuxuuna intaas raaciyey in loo baahan yahay in dib loo eego fikradaha aasaaska u ah nidaamyada isgaadhsiinta”.

Wuxuu sheegay in loo baahan yahay in la isu keeno oo ay dood ka yeeshaan, khubaro aqoon durugsan u leh farsamada casriga ah iyo khubaro kale oo fahamsan, waxyaabaha ay doonayaan macaamiishu iyo xeerarka lagu dhiqi karayo.

Nathan Simington oo ah xubin ka tirsan guddida isgaadhsiinta ee Maraykanka, ayaa farta ku fiiqay, inkasta oo farsamada casriga ahi ay marar badan ku timaado, hannaan la sii saadaalin karo, haddana wuxuu sheegay in haatan ay si lama filaana ay wax waliba u socdaan, isaga oo tusaale u soo qaatay, in hal habeen uun lagu war-helay soo ifbixitaanka ChatGPT oo ku shaqeeya garaadka macmalka ah oo horumarsan, kaas oo saamayn ballaadhan ku yeeshay hab nololeedka.

_____

Xigasho warbaahin: Qoraalkaan ayaa markii hore lagu daabacay VOA Somali. Warbixintan waxaa qaybo ka mida qortay Julie Taboh sidoo kale waxaa ku jira xigashooyin laga soo qaatay wakaaladda wararka ee Reuters

Markii Ra’iisul Wasaare Narendra Modi uu magaalada Qaahira ku booqday dhiggiisa Masar Cabdel Fattah al-Sisi todobaadkii hore, waxay ahayd safarkii ugu horreeyay ee uu Masar ku tago madax ka tirsan Hindiya tan iyo 1997dii.

Shir madaxeedka labada hogaamiye ayaa diirada lagu saaray sare u qaadida xiriirka dhaqaale iyo kan diblomaasiyadeed, xilli suuqyada soo koraya ay si wadajir ah isugu soo dhawaanayaan si ay wax uga qabtaan dhibaatada ka dhalatay kor u kaca heerka dulsaarka caalamiga ah, sicir bararka baahsan, iyo maranka siyaasadeed ee uu Mareykanka ka baxay siyaasadda arrimaha dibadda.

Masar waxay ku jirtaa marxalad xasaasi ah oo ku jirta qorshaheeda soo kabashada dhaqaalaha waxayna u baahan tahay inay ku dhisto dardargelin suuqyo cusub si ay u keento maalgashi aad loogu baahan yahay. Hindiya waxay raadineysaa inay xoojiso maqaamkeeda codka Koonfurta ka hor shirarka G20 ee ka dhacaya New Delhi bisha Sebteembar.

Xiriirka dhow ee labada quwadood ayaa sidoo kale astaan u ah xiisaha Masar ee ballaarinta BRICS.

Muhiimadda xiriirka laba geesoodka ah waxaa hoosta ka xarriiqay Sisi oo ku abaalmariyay Modi Amarka Niilka, sharafta ugu sarreysa ee Masar. Bedelka, Modi ayaa bartiisa Twitter-ka ku soo qoray: “Wadahadallada aan la leenahay Madaxweynaha waxay ahaayeen kuwo aad u wanaagsan. Waxaan dib u eegnay xiriirka buuxa ee Hindiya iyo Masar waxaana ku heshiinnay inaan sii kordhinno xiriirka dhaqaalaha iyo dhaqanka”.

Aliasger Bootwalla, Maareeyaha Warbaahinta iyo Wacyigelinta ee Gateway House: Golaha Hindida ee Xidhiidhka Caalamiga ah, wuxuu rumaysan yahay in labada dhinacba ay doonayaan inay si dhow u wada shaqeeyaan mustaqbalka. “Xaqiiqda ah in Hindiya ay Masar ku casuuntay goobjooge ahaan madaxtooyada G20, waxay ka hadlaysaa muhiimada xiriirka laba geesoodka ah.”

In kasta oo xiriirka dib loo cusbooneysiiyay uu noqon karo horumar dhow, Masar iyo Hindiya waxay wada ganacsanayeen kumanaan sano. Sanadihii 1950-meeyadii, Nehru iyo Nasser waxay si wada jir ah uga wada shaqeeyeen sidii ay u heli lahaayeen dhaq-dhaqaaq aan toos ahayn, ka hor inta uusan xiriirku qaboojin 1970-meeyadii iyo 1980-meeyadii iyadoo labada waddan ay diiradda saareen arrimaha gudaha intii lagu jiray dagaalkii qaboobaa.

Sannadkii hore, Hindiya waxay ahayd ganacsiga shanaad ee Masar ee ganacsiga ugu weyn, Sisina wuxuu booqday Delhi bishii Janaayo.

Wadahadalka wuxuu ku salaysan yahay dano-ganacsi

“Booqashada Madaxweyne Modi waxay ku jihaysan tahay ganacsi iyadoo labada dal ay doonayaan inay iska kaashadaan dhinacyo badan,” Matteo Colombo, oo ah cilmi-baare ka tirsan Qaybta Cilmi-baarista ee Clingendael, ayaa u sheegay wakaaladda The New Arab.

Kor u kaca xidhiidhka ayaa ku soo beegmaya xilli Masar ay ka jirto dhibaato dhaqaale oo ay doonayso in ay la wadaagto ganacsiyo cusub si ay u keenaan maalgashi gaar ah. Masar waxa ay rajaynaysaa khasaare xisaabeedkeeda hadda ee sannad-maaliyadeedka soo socda in uu gaadho EGP 848.8 bilyan ($27.4 bilyan) mid ka mid ah siyaabaha ugu waxtarka badan ee lagu xidho farqiga waa in la keeno maalgashi cusub iyo kordhinta dhoofinta.

Wax dhoofinta Masar ee Hindiya waxay hoos ugu dhacday $1.7 bilyan sannadkii hore, halkii ay ahayd $3.5 bilyan sannadkii ka hor, sida lagu sheegay tirokoobyada wakaaladda dawladda Masar ee Capmas. Ku soo noqoshada ganacsiga xooggan ee Hindiya waxay fududeyn kartaa dhimista Masar.

“Dhaqaale ahaan, labada dal waxay raadinayaan inay kordhiyaan xiriirka laba geesoodka ah ee ka ah $7.26 bilyan ilaa $12 bilyan,” Bootwalla ayaa yiri.

Hindiya waxay Masar u aragtaa suuq bartilmaameed u ah warshadaha difaaca ee kobcaya. “Marka la eego dhanka difaaca, labada dal waxay wada shaqeynayaan xilli Hindiya ay ka gudubtay soo dejinta difaaca una guurtay dhoofiye,” Bootwalla ayaa u sheegay TNA.

Modi iyo Sisi ayaa ka wada hadlay haqab-beelka cuntada waxayna kala saxiixdeen heshiis is afgarad ah (MoU) oo ku saabsan iskaashiga dhanka beeraha. Dalka Masar oo ah dalka ugu badan ee soo dejisa qamadiga, waxa uu u soo jeestay Hindiya ka dib duulaankii Ruushka ee Ukrayn sannadkii hore iyo soo dejinta beeraha ee Hindiya oo kordhay sannadihii u dambeeyay.

“Hindiya waxa ay u eeganaysaa Masar dhoofinta beeraha oo dib loo cusboonaysiiyay. Kadib go’doominta Badda Madow, Hindiya waxay Masar u aragtay inay tahay suuq ku habboon wax soo saarkeeda beeraha, “Kabir Taneja, oo ka tirsan Hay’adda Cilmi-baarista Observer ee fadhigeedu yahay Delhi, ayaa yiri.

Maxaa dheeraad ah oo ka baxsan kulanka?

Marka laga soo tago ganacsiga tooska ah ee Masar, Hindiya waxay indhaha ku haysaa fursad ay Masar kala shaqeyso sidii ay u wanaajin lahayd xiriirkeeda kaabayaasha suuqyada Yurub iyo inay ka faa’ideysato marinkeeda marinka Suweys.

“Mid ka mid ah mawduucyada ugu muhiimsan ee laga wadahadli doono waa kaabayaasha. Masar waxay ku jirtaa meel istaraatiiji ah maadaama ay hayso marinka Suweys, Hindiyana waxay u baahan tahay inay hagaajiso xiriirkeeda kaabayaasha si ay si wanaagsan uga ganacsato Yurub,” ayuu yiri Colombo.

In ka badan 12 boqolkiiba ganacsiga adduunku waxa uu maraa kanaalka Suweys iyo kanaalka dheer ee 193 kiiloomitir ayaa noqday mid sii kordheysa oo muhiim ah tan iyo markii la go’doomiyay badda madow sannadkii hore.

“Masar waa lamaane muhiim ah sababtoo ah goobta istaraatiijiga ah ee ay ku taal. Waxay isku xirtaa Afrika, Aasiya iyo Yurub taasoo ka dhigaysa lama huraan u ah ganacsiga iyo maalgashiga iyadoo Hindiya ay isku dayeyso inay kordhiso raadkeeda Galbeedka Aasiya iyo Afrika,” ayuu yiri Bootwalla.

Xiriir diblomaasiyadeed

Hindiya waxay u aragtaa goobta jireed ee Masar inay tahay mid muhiim u ah diblomaasiyadda iyo sidoo kale arrimaha dhaqaalaha.

Sida laga soo xigtay Taneja, “Hindiya waxay isku dayeysaa inay hogaamiso is-afgarad caalami ah oo aad u xoogan waxayna ku dhiseysaa aagaggaas iskaashiga Koonfur-Koonfureed ee ay bilowday intii lagu jiray masiibada. Hindiya waxay Masar u aragtaa inay tahay albaab laga soo galo Afrika”.

Hindiya waxay qaadanaysaa fursad ay ku soo noolaynayso xidhiidhka Qaahira, xilli siyaasadda Masar ay aad ugu riyaaqsan tahay xukuumadda Modi, ayuu raaciyay Taneja. Xiisadda gobolka ee ballaaran, oo ay ku jirto soo afjaridda go’doominta Qatar iyo xiriirka dhow ee ka dhexeeya Qaahira iyo GCC, ayaa sidoo kale waddada u xaartay in Delhi iyo Qaahira ay sii xoojiyaan xiriirka.

Intii lagu guda jiray shirarka G20 ee Sebteembar ee Delhi, Modi wuxuu u sheegay adduunka hamigiisa ah inuu kor u qaado walaaca Koonfurta dunida (Global South). Hogaamiyaha Hindiya wuxuu iftiimiyay baahida loo qabo dib u habeyn lagu sameeyo nidaamka siyaasadeed ee hadda jira si loogu oggolaado waddamada Koonfurta Kuuriya inay si wanaagsan u wajahaan caqabadaha casriga ah sida isbeddelka cimilada, masiibada COVID-19, argagixisada, iyo dhibaatooyinka maaliyadeed.

Masar waxay haysataa mawqif aan la barbar dhigi karin oo saameyn ku leh Waqooyiga Afrika iyo sidoo kale Bariga Dhexe, taas oo kicinaysa awoodda Hindiya ee gobolka.

“Marka la eego siyaasadda, Hindiya waxay dooneysaa inay awood u yeelato jagada diblomaasiyadeed ee Masar ee Jaamacadda Carabta iyo sidoo kale mowqifkeeda Afrika, taas oo qayb ka ah dadaalka Hindiya ee ah inay noqoto codka koonfurta caalamka,” Bootwalla ayaa sidaas yidhi.

Dhismaha BRICS

Masar ayaa inta badan laga xayiray suuqyada caalamiga ah ee lagu qiimeeyay doollarka sannadihii u dambeeyay waxayna sahamisay habab maaliyadeed oo kale iyada oo soo saartay boondhiga Samurai ee YEN sannadkii hore iyo curaarta Panda ee reminbi-denorated sanadkan.

Hindiya, oo ay weheliyaan xubnaha BRICS, ayaa ku guda jira habka looga wadahadli karo lacag beddelka doolarka ah ee ganacsiga caalamiga ah, iyagoo si wax ku ool ah u soo jeedinaya soo afjarida awooda dollarka (hegemony dollar). Masar way soo dhawaynaysaa tillaabadan oo kale, waxaana la sheegay inay dalbatay inay ku biirto BRICS, sida uu sheegay safiirka Ruushka ee Masar.

“Xiriirka wanaajiyay ee Masar iyo Hindiya waxa uu ku soo beegmayaa xilli xubnaha BRICS ay si isa soo taraysa u wada shaqaynayaan, waxaana jira dood ku saabsan hannaan ka duwan kan Baanka Adduunka, kaas oo si cad uga faa’iidaysan doona Masar,” ayuu yidhi Colombo.