Madaxweynaha Uganda Yoweri Museveni ayaa ansixiyay sharci cusub oo looga hortagayo xatooyada xubnaha iyo unugyada bini’aadamka, sida ay Talaadadii ku dhawaaqday wasaaradda caafimaadka ee dalkaasi.

Ku-deeqidda iyo ku-tallaalidda xubnaha bini’aadamka ee 2023 ayaa la soo bandhigay iyada oo laga jawaabayo warbixinnada kororka ka ganacsiga sharci darrada ah iyo ka ganacsiga xubnaha, iyo unugyada aadanaha.

Iyadoo sharcigan looga golleeyahay in lagu ilaaliyo dadka nugul, gaar ahaan haweenka lagu khiyaamo in lagu sameeyo qalliin iyo in xubnahooda laga iibiyo shabakadaha ka ganacsiga caalamiga ah, waxa uu sidoo kale qayb ka yahay qorshaha istaraatiijiyadeed ee dowladda ee wax looga qabanayo caqabadaha caafimaad ee ka jira waddan ay ka jiraan cudurrada aan la kala qaadin (NCDs).

Sharcigu waxa uu dembi ka dhigayaa wax kala iibsiga ganacsiga ee ku lug leh xubnaha iyo unugyada bini’aadamka wuxuuna soo rogayaa ciqaab adag, oo ay ku jiraan xabsi daa’im iyo ganaaxyo badan.

Wasiirka caafimaadka Jane Aceng ayaa uga mahadcelisay Museveni saxiixa sharcigan, iyadoo sheegtay in “Albaabku hadda u furan yahay Uganda si ay u bilaabaan cutub cusub oo xubnaha taranka ah.”

Hindise sharciyeedka ku-deeqidda iyo ku-tallaalidda xubnaha aadanaha waa mid ka mid ah lix tallaabo oo uu ansixiyay hoggaamiyaha waddanka Bariga Afrika Isniintii.

Kampala ayaa dhaleeceyn caalami ah loo soo jeedisay dhawaan ka dib markii la meel mariyay sharci ka soo horjeeda LGBTQ, kaas oo soo rogaya ciqaab dil ah “qofkii lagu helo khaniisnimada.”

Washington ayaa Isniintii sheegtay inay ka fiirsanayso inay cunaqabatayn iyo xayiraad ku soo rogaan soo gelitaanka Maraykanka ee ka dhanka ah saraakiisha Uganda iyo kuwa kale ee ku lug leh waxa ay ugu yeertay xad-gudubyada xuquuqda aadanaha ee la xiriira sharciga. Dhaqanka khaniisnimada ayaa dowladaha reer Galbeedka deeqaha ay bixiyaan qasab kaga dhigaan in la aqbalo haddii kale aysan wax deeqo aysan siin doonin. Waa dhaqan diinta Islaamka ka soo horjeedo haddana waxaad u malaysaa in la iska indho-tiraayo.

Dowladda dhexe ee Maraykanka ayaa sheegtay in ay ku guulaysatay in ay curyaamiso shabakad kombuyuutar caalami ah oo uu ku dhacay Virus-ka ‘Ruushka’, kaas oo la isticmaalayey labaatan sano. Amarka maxkamaddu waxay u ogolaatay wakiilada FBI-da inay meel fog ka galaan kombiyuutaradaas, kuwaas oo saraakiishu ay ku tilmaameen “isticmaalka cusub ee maamulada sharciga.”

Talaadadii, waaxda cadaaladda ee Mareykanka ayaa shaaca ka qaaday faahfaahinta howlgalka MEDUSA, oo ah dadaal ay iska kaashadeen dhowr hay’adood oo sharci fulinta Mareykanka iyo kuwa ajnabi ah oo lagu bartilmaameedsaday koox burcad ah oo lagu naaneeso ‘Turla’.

Saraakiisha Mareykanka ayaa ku andacoonaya in kooxdan ay xiriir la leedahay Adeegga Amniga Federaalka ee Ruushka (FSB), oo ay geeyeen qalab casri ah oo malware ah oo lagu magacaabo ‘Snake’. Kumbuyuutarrada la jabsaday ayaa ay isticmaaleen tuugadu si ay u koobiyeeyaan faylalka la xado oo ay geeyaan meel kale oo internetka ah, ayay Washington sheegtay.

Xeer ilaaliyaha guud ee Maraykanka Merrick Garland ayaa yidhi: “Waaxda cadaaladda, oo ay weheliso saaxiibadeenna caalamiga ah, waxay burburisay shabakad caalami ah oo kombuyuutarro ah oo ay dawladda Ruushku u adeegsanaysay ku dhawaad labaatankii sano ee la soo dhaafay si ay u fuliyaan basaasnimada internetka, oo ay ku jiraan xulafadayada NATO,” ayuu yiri Xeer Ilaaliyaha Guud ee Mareykanka Merrick Garland.

Hawlgalka MEDUSA waxay ku lug lahayd FBI-da inay meel fog ka gasho kombuyuutarrada viruska qaba oo ay ku khiyaamaysay Maska inuu is-halligo. Jabsiga waxaa fasaxday degmada bari ee New York waxayna ka kooban tahay “isticmaalka cusub ee maamulka sharciga,” sida uu qabo Matthew G. Olsen, oo madax ka ah Qaybta Amniga Qaranka ee DoJ.

Dowladda Mareykanka ma aysan sheegin tirada kombuyuutarrada Mareykanka ah ee ay heshay, balse waxay sheegtay inay ku wargelisay dadkii iska lahaa howshan.

Saraakiisha ayaa ku andacoonaya in qeybta FSB ay ka howlgaleysay meel ka baxsan magaalada Ryazan iyo in shabakada ay maamusho ay gaarsiisay 50 wadan. Hay’adda Ammaanka Internetka iyo Kaabayaasha Dhaqaalaha (CISA) ayaa sheegtay in qaladka bini’aadamka ee dhanka Ruushka uu u oggolaaday khubarada amniga internetka ee Mareykanka in ay aqoonsadaan malware-ka ayna soo saaraan qalab ay kaga hortagayaan.

Washington ayaa natiijada ku tilmaantay guul weyn oo u soo hoyatay lafteeda iyo xulafadeeda, iyada oo sheegtay in shabakadu ay tahay “FSB-da ugu casrisan ee muddada dheer la galiyay basaasnimada internetka.”

Sannadihii u dambeeyay, waxa la arkayay tuugta u dhacda shabakadaha wasaaradaha arrimaha dibadda iyo baarlamaanka ee bariga Yurub si ay u ururiyaan xogta cadawga Ruushka.

Kooxda Ruushku waxay sidoo kale ka faa’iidaysteen shaqada hay’adaha kale ee basaaska. Sannadkii 2018-kii, Turla waxa ay afduubatay aalad Iiraani ah oo la jabsaday si ay u gasho shabakaddaha dawladda Bariga Dhexe oo aan la magacaabin, sida ay sheegeen cilmi-baarayaashu.

Hawl-wadeennada Turla waa “khabiiro dhab ah,” Juan Andres Guerrero-Saade, oo ah cilmi-baare daba socday Turla sannado badan, ayaa sheegay.

Sumcadda Turla oo ah mid ka mid ah kooxaha jabsiga ee Kremlin-ka ayaa dhiirigelisay cilmi-baarayaasha gaarka ah iyo saxafiyiinta si ay ula socdaan tuugada.

Baaritaan uu 2022 sameeyey wariye Jarmalka u dhashay Bayerische Rundfunk wuxuu raadraacay qaar ka mid ah hawlgallada Turla waxay xariir la leedahay shirkad ku xiran FSB oo ku taal magaalada Ruushka ee Ryazan, oo qiyaastii 120 mayl koonfur bari ka xigta Moscow. Sida ay sheegeen, Maraykanka iyo xulafadiisa ayaa xaqiijiyay in maalin kasta hawlgallada jabsiga Turla ay ka dhacaan xarunta FSB ee Ryazan.

Warar hoose oo soo baxaya ayaa sheegaya in dowladda Ingiriiska ay qaaday tallaabo ka dhan ah madaxwenaha Soomaaliya ee lagu soo doortay nidaamka 4.5 Mudane Xassan Sheekh Maxamuud oo la filayay in maalmaha soo socda uu safar shaqo ku gaaro magaaladda London.

Go’aan cusub oo ay haatan soo saartay dowladda Ingiriiska ayaa waxaa lagu sheegay in madaxweyne Xassan Sheekh Maxamuud (4.5) laga saaray liiska madaxda lagu casuumay xafladda caleema saarka boqorka Boqortooyada Midowday, isla-markaana laga joojiyay safarkii uu ku tegi lahaa waddankaasi.

Madaxweyne Xassan Sh. Maxamuud oo markii hore lagu daray madaxda la casuumay, kadib warqad loo soo diray ayaa hadda isbeddal deg deg ah lagu sameeyay, ayada oo uu soo baxay go’aan kale oo liiska looga reebay, kaas oo lagu wargeliyay hoggaanka Villa Soomaaliya.

Boqortooyada Midowday ayaa si toos ah farriinteeda ula wadaagtay dowladda federaalka, waxayna u sheegtay in madaxweynaha uusan qeyb ka eheyn madaxda rasmiga ah ee la marti qaaday, isla-markaaa la beddalay liiskii hore ee casuumaadda.

Sababta ayaa lagu sheegay in la xiriirto dhanka socdaalka Ingiriiska, maadaama Soomaaliya ay ka mid tahay dalalka Ingiriiska uu saaray xayiraadda dhanka socdaalka, isla-markaana aysan diyaaradaha si toos ah isaga kala gooshi karin magaalooyinka Muqdisho iyo London.

Arrintaan ayaa dhalisay dood xoogan iyo hadal xoogan oo qabsatay baraha bulshada ee Internet-ka oo si weyn loogu faaqidayo, waxaana dadka ay si weydiinayaan sababta ay dowladda Ingiriiska uga laabatay casuumaadii ay horay ugu fidisay madaxweyne Xassan Sheekh Maxamuud, haatana ay dib uga joojisay safarkii uu ku tegi lahaa dalkaasi.

Madaxweynaha dalka Iran Ebrahim Raisi ayaa maalinta Arbacada ah u safri doona caasimadda dalka Suuriya ee Dimishiq, isaga oo sheegay in booqashadaasi ay qaadan doonto muddo laba maalmood ah, ayna tahay tallaabo aad u muhiima, oo qayb ka ah, iskaashiga sii kordhaya ee gobolku uu la yeelanayo xukuumada Suuriya, sida ay baahisay warbaahinta dawladda Iran.

Danjiraha Iran u jooga Suuriya Xuseen Akbari ayaa u sheegay Wakaaladda wararka ee Iiraan ee IRNA in safarka uu madaxweyne Dr. Raisi uu ku tegeyo Dimishiq maalinta Arbacada ee soo socota inuu yahay mid muhiim ah oo la xidhiidha, isbedelada ka socda gobolkaas.

Sida ay baahisay wakaaladda wararka ee IRNA, madaxweynaha Iiraan ayaa hoggaamin doona wefti ballaadhan oo ay qayb ka yihiin ganacsato iyo siyaasiyiin kala duwan.

Tehran oo saaxiib dhow la ah, madaxweyne Bashaar al-Asad, ayaa taageero joogto ah u fidinaysay Suuriya, 12-kii sano ee ugu dambeeyey ee ay colaaduhu ka socdeen, hase ahaatee hore uma dhicin in madaxweyne ka socda Iiraan inuu dalkaas booqdo tan iyo sannadkii 2011, oo ahayd xilligii uu dagaalku ka bilawday Suuriya.

Booqashada madaxweynaha Iiraan uu ku tegeyo Suuriya ayaa ku soo aadday, toddobaadyo ka dib markii uu heshiiska taariikhiga ahi dhexmaray dalalka Iiraan iyo Sucuudiga, oo si weyn isugu haya siyaasadda gobolka, taasoo horseedday inay iridaha u furto in dalalka Carabtu ay dib ula macaamilaan xukuumadda go’doonsanayd ee Suuriya.

Danjiraha Iiraan u fadhiya Suuriya ayaa sheegay in safarkani aanu muhiim u ahayn oo keliya Suuriya iyo Iiraan, balse uu yahay mid wax wanaagsan ku soo kordhinaya dalalka kale eek u yaalla gobolka.

Xukuumadda Suuriya, illaa haatan faahfaahin kama bixinin safarkan qorshaysan.

Madaxweynihii ugu dambeeyey ee ka socda dalka Iiraan ee booqasho ku taga dalka Suuriya wuxuu ahaa Maxamuud Axmed Najaat, kaasoo dalkaas booqday sannadkii 2010.

Sidoo kale madaxweyne Assad ayaa isagu booqday Tehran bishii Maay ee sannadkii hore, kaasoo ahaa, safarkii labaad ee uu dalkaas ku tago, tan iyo intii uu dagaalku ka bilawday Suuriya.

Hoggaamiyaha ruuxiga ah ee dalka Iiraan Ayatollah Cali Khamenei ayaa sannadkii hore boggaadiyey xidhiidhka uu dalkiisu la leeyahay Suuriya, isaga oo ku tilmaamay inuu yahay mid muhiim u ah labada dal, isaga oo sheegay in loo baahan yahay in la xoojiyo xidhiidhkaas, sida ugu macquulsan.

Iiraan, ayaa kalmo milateri iyo mid dhaqaale u fidinaysay xukuumadda uu hoggaamiyo madaxweyne Assad, tan iyo markii uu dagaalku bilawday, iyada oo ciidamo u dirtay Suuriya, ka dib codsi ay sheegeen inay ka heleen xukuumadda dalkaas, kuwaas oo ay ku tilmaantay inay yihiin la taliyayaal.

Marka laga soo tago Ruushka, Iiraan ayaa ah saaxiibka ugu weyn ee uu isku halleeyo Assad, kaas oo la tacaalaya dagaalo sokeeye oo dalkaas ka socda, kaas oo ay ku nafwaayeen illaa 500,000 oo qof, halka ay ku barakaceen kala badh shacabka dalkaasi.

Madaxweynaha Soomaaliya Xassan Sheekh Maxamuud (4.5) ayaa ku sugan caasimada dowladda Uganda, Kampala, halkaas oo uu kaga qeyb-galayo shir-madaxeedka dalalka Ciidamadooda ka qeyb-qaadanayaan xasilinta iyo nabadda dalka (ATMIS), iyadoo Dowladda Federaalka Soomaaliya ay shirka ku soo bandhigayso sida ay uga go’an tahay in ay la wareegto amniga dalka dhammaadka sannadka soo socda.

Laakiin su’aasha ayaa ah maxaa shacabka marka hore loogu soo bandhigi waayay qorshaha dowladda ay guud ahaan dalka kula wareegayso aminiga inta aan lagu soo bandhigin shirkaan ay kasoo qeybgalayaan madaxda Ciidamadooda ka qeyb-qaadanayaan xasilinta iyo nabadda dalka (ATMIS)?

Madaxda ayaa ka arrinsanaya hannaanka Ciidamada Qalabka Sida ee Soomaaliyeed ay si buuxda ugula wareegi lahaayeen amniga dalka dhammaadka sannadkan iyo qorshaha Ciidamada Afrika ee ku sugan Soomaaliya ay kaga qeyb qaadanayaan howlgallada dalka lagaga xoreynayo argagixisada Alshabaab, ayaa lagu yiri war qoraal ah oo ay Villa Somalia soo dhigtay baraha bulshada.

Madaxweyne Xassan Sheekh oo ka duulaya guulaha isdabajoogga ah ee geesiyaasha Soomaaliyeed ay ka soo hoyeen howlgalka xoreynta dalka iyo dagaalka ka dhanka argagixisada ayaa xoogga saaraya abaabulka taageerada farsamo iyo milatari ee wajiga labaad ee howlgalka lagaga cirib-tirayo khawaarijta Alshabaab dalka iyo guud ahaan gobolka, ayaa lagu yiri qoraalka baraha bulshada lagu daabacay.

La dagaalanka argagixisada

Madaxweynaha nidaamka qabaliga lagu soo doortay ee mudane Xassan Sh. Maxamuud ayaa si dhab ah ula dagaalamay Alshabaab tan iyo markii uu xafiiska yimid, taasina waxay shacabka u keentay in Muqdisho amnigeeda soo wanaagsanaaday.

Si ururada argagixisada loolla dagaalamo marwalbo waxaa lagama maarmaan ah la dagaalanka musuqmaasuqa.

La dagaalanka musuqmaasuqa waxa uu markasta qeyb ka ahaa qorshaha dowlad kasta oo timaado, dowladdii Maxamed Cabdullaahi Farmaajo (4.5) ayaa noqotay tii ugu horreysay oo dad xilka looga qaaday, dacwadna lagu soo oogay sababo la xiriira qorshaha la dagaalanka musuqmaasuqa. Balse weli ma jirto cid ay maxkamaddi ku xukuntay in lagu heley hawlo musuqmaasuq.

Khasaaraha dhimasho oo ka dhacday meel u dhow magaalada xeebta ah ee Malindi, Kenya, halkaasi oo wadaad diimeed kirishtan ah uu xertiisa ku hoggaamiyey inay gaajo u dhintaan, ayaa Talaadadii gaartay 90 qof, sida uu sheegay wasiirka arrimaha gudaha.

Wadaad diinta Kiristanka faafinayay oo la sheegay in uu u sheegay dadka raacsan inay gaajo u dhintaan. Meydadka caruur ayaa ka mid ah dadka dhintay. Booliiska ayaa sheegay in soo saarista ay socoto.

Hogaamiyaha kaniisadda, Paul Makenzie Nthenge ayaa xabsiga ku jira, iyadoo la sugayo in maxkamad lasoo taago. Paul Nthenge waa uu diiday in uu khalad sameeyay, balse waa la diiday in damiin lagu sii daayo. Waxa uu ku adkaysanayaa in uu xiray kaniisadiisa sanadka 2019-ka.

Waxa la sheegay in uu u sheegay kuwa raacsan inay gaajoodaan si ay “Ciise ula kulmaan”.

Waxaa la tuhunsan yahay inuu u sheegay inay cuntada ka soomaan illaa ay ka geeriyoodaan si ay ula kulmaan Nebi Ciise kahor inta aanu ku aasin xabaalayaal teedan dhul uu leeyahay. Waxaa la xiray markii booliska ay weerareen beertiisa horraantii bishan, wuxuuna weli ku jiraa gacanta booliska.

Telefishinka dowladda ee KBC ayaa ku tilmaamay inuu yahay “hogaamiye kooxeed”, waxayna sheegtay in ilaa hadda la aqoonsaday 58 xabaalood. Mid ka mid ah qabuuraha ayaa la rumeysan yahay inay ku jiraan meydadka shan qof oo isku qoys ah – saddex caruur ah iyo waalidkood. – Hay’adda Laanqeyrta Cas ee Kenya ayaa tirada dadka illaa hadda la la’yahay ku sheegtay 213 qof.

Wasiirka Arrimaha Gudaha Kithure Kindiki ayaa sheegay in ciidamada amniga “ay ballaarin doonaan howlgallada raadinta iyo badbaadinta si ay u badbaadiyaan tirada nololeed ee ugu badan uguna macquulsan.”

“Dhulka oo cabirkiisu yahay 320 hektar, qeybna ka ah beerta Shakahola ayaa waxaa hadda lagu calaamyeeyey aag dhibaato oo howlgal uu ka socdo,” ayuu yiri Kindiki mar uu booqday goobta.

Wasiirka ayaa sheegay in tani ay noqon doonto marxalad isbeddel oo ku saabsan sida dalka ula tacaalo halisaha xagjirnimada diimeed, islamarkaana ay hadda eegayaan dhacdo tan la mid ah oo la tuhumayo inay ka jirto degaanka Kalifi.

Kooxaha goobta qodaya ayaa helaya meydadka si wadareed iyo si kali kali ah loo xabaalay oo ku jira khabuureyaal lagu asteeyey caalamadda kirishtanka.

Wasiirka ayaa dhacdadan la xiriiray dhimasho cibaadeed uu hoggaaminayey wadaad Mareykan ah oo lagu magacaabi jiray Jim Jones, kaasi oo 900 oo ka mid ah xertiisa ay sun cabeen isna dileen 1978-kii.

Waa dhacdadii ugu dhimashada badneyd ee la xiriirta cibaado diimeed ee laga diiwaan-geliyo Kenya.

Wakaaladda Kenya, The Standard, ayaa sheegay in dhakhaatiirta cilmi-nafsiga ay qaadi doonaan tijaabada DNA-da ayna sameyn doonaan baaritaanno lagu ogaanayo in dhibbanayaasha ay u dhinteen gaajo iyo in kale.

Kenya waa dal diini ah, waxaana horey u jiray kiisas dad lagu soo jiiday kaniisado khatar ku ah dadka, waxayna ahayeen kuwa aan sharciyeysneyn.

Muxuu Madaxweynaha Kenya, William Ruto ka yiri dhacdhadaan?

Madaxweynaha Kenya, William Ruto, ayaa sheegay “in uusan jirin farqi” u dhexeeya wadaadada shar-wadayaasha ah sida Nthenge iyo argagixisada. “Argagixisadu waxay diinta u adeegsadaan inay horumariyaan falalkooda foosha xun. Dadka sida Mackenzie waxay u adeegsanayaan diinta inay sameeyaan wax la mid ah.

“Waxaan faray hay’adaha mas’uulka ka ah inay arrintan qaadaan oo ay ka soo baxaan asalka iyo gunta hawlaha … dadka doonaya inay u adeegsadaan diinta si ay u horumariyaan fikrado yaab leh oo aan la aqbali karin.”

Dhacdadii ugu dambeysay ma ahan khilaafkii ugu horreeyay ee ku saabsan Nthenge, kaasoo wajahay eedeymo 2017 iyo 2018 ee ku saabsan xagjireynta carruurta da’da dugsiga iyo inuu kaniisaddiisa u furo qaab musuqmaasuq ah. Dadka u dhaqdhaqaaqa xuquuqda waxay aaminsan yihiin in cibaadaysigu uu ku jiray hawlo sharci darro ah “sanado”.

Amason Kingi, oo ah afhayeenka senate-ka Kenya, ayaa yiri: “Argagaxa soo shaac baxday ee ah dhimashada Shakahola waa inay noqotaa mid baraarujin u ah qaranka, gaar ahaan Adeegga Sirdoonka Qaranka iyo barnaamijka booliska bulshada.

“Sidee dembigaas foosha xun, loo abaabulay oo la fuliyay muddo dheer, uga baxsaday radar-ka nidaamkayaga sirdoon?”

Nthenge ayaa la xiray bishii hore kadib markii labo caruur ah ay gaajo ugu geeriyoodeen gacanta waalidkood. Waxaa lagu sii daayay damiin lacageed oo dhan 100,000 oo shilinka Kenya ah ($736.20), balse wuxuu isku dhiibay booliiska kadib weerarkii Shakahola.

Dhaqdhaqaaqyada lagu xakameynayo diinta ee dalka Masiixiyiinta ah ayaa si adag looga soo horjeeday waayadii hore, waxaana loo arkaa isku dayo lagu wiiqayo dammaanad qaadka dastuuriga ah ee kala qaybinta kaniisadda iyo dawladda.